Плотин. - Первая эннеада. - 2004

150 Плотин. Эннеады. Трактат I. 3

посвященным именно физической проблематике (посколь­ ку речь там идет о софисте, создателе образов и подобий, деятельность софиста аналогична деятельности Демиурга из Тимея). Можно предположить, что и Плотин разделял подобную точку зрения.

8«Своеобразия» (то есть идиомы) рассуждений, пре­ бывающие среди материи — это т. н. «эйдосы-в-материи», которые позволяют материальным сущностям иметь вид оформленного тела и содержать в себе соответствие на­ шим рассуждениям. Диалектическое рассуждение, не­ смотря на свою обращенность к эйдетическому, открыва­ ет нам должные способы обращения с вещами (то есть формы практической жизни).

9Прежде всего, Плотин показывает здесь практичес­ кий смысл рассудительности — отбор правильных форм поведения, исходя из самой сути тех событий, в которых нам приходится участвовать. Рассудительность есть вос­ становление строя и порядка оснований для решения; она, по Платону, воспроизводит скрытую для обыденного мне­ ния гармонию сущего. В Государстве Платон даже на­ зывает рассудительность «неким космосом» (см. 430е).

10Диалектика и мудрость позволяют рассудительно­ сти получать основания для осуществления правильной оценки практической ситуации и нравственного выбора.

11Чтобы понять это рассуждение, нужно вспомнить,

что Платон говорит в Государстве о наследовании при­ родных задатков и о предрасположенности одних людей

ктому, чтобы быть мудрецами-правителями, других —

кслужбе стражами, третьих — к сословию управляемых.

ЕПЗЕГЭ ЕГЭ Е"Э LacJLac^JLncJ LacJ ΕΓΞ LacJLscJ

ГД ci гд С] ГД ci ГД ci [Д ci ГД СП ГД ci [Д С| ГД GlГД ci ГД Ell

La cJ ЕпЗ la cJ La cJ ЕТЭ La cJ La cJ LacJ E73 LacJ La cJ ГД C| [Д ci ГД C| ГД ci [Д C| [Д ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci

ΠΕΡΊ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΉΣ

1. Τις τέχνη η μέθοδος η επιτηδευσις "ημάς οι δει πορευ$ηναι ανάγει; "Οπου μεν ουν δει ελ^είν, ως επι τάγα^όν και την αρχήν την πρώτην, κείσ$ω διωμολογημΑνον και διά πολλών δεδειγμενον και δη και δι ων τούτο εδεικνυτο, ava/γωγ' τις ην. Ύίνα δε δει είναι τον άναχβησόμενον; ^Αρά γε τον πάντα η τον πλείστα ψησιν ιδόντα, ος εν τη πρώτη γενέσει εις γονην ανδρός εσομενου φιλοσόφου μουσικού τίνος η ερωτικού; Ό μεν δη φιλόσοφος την φυσιν και ο μουσικός και ό ερωτικός ανακτεοι. Τις ουν ο τρόπος; τΑρά γε εϊς και ό αυτός απασι τούτοις, η κα!¥ ενα εις τις; 'Εστί μεν ουν η πορεία διττή πάσιν η άναβαίνουσιν η ανω ελ^οΰσιν η μεν γάρ πρότερα άπό τών κάτω, η δε γε δευτέρα, οίς ηδη εν τω νοητώ γενομενοις και οίον Ίχνος $εΐσιν εκεί πορευεσααι άνάγκ% εως αν εις το εσχατον του τόπου άφίκωνται, ο δη τέλος της πορείας ον τυγχάνει, όταν τις επ ακρφ γενηται τω νοη­ τώ. 'Αλλ' η μεν περιμενετω, περί δε της άνονγωγης πρότερον πειρατεον λέγειν. Πρώτον δη διασταλτεον τους άνδρας τούτους ημιν αναμένους άπό του μουσικού όστις

152 Плотин. Эннеады. Трактат I. 3

εστί λέγοντας την φύσιν. Θετεον δη αυτόν εύκίνητον και επτσημενον μλν προς το καλόν, άδυνατόττερον δε παρ' αυτού κινεΐσ^αι, έτοιμων δε εκ των τυχόντων οίον εκτύπων, ώσπερ οι δειλοί προς τους φόφους, ούτω και τούτον προς τους φθόγγους και το κόλον το εν τούτοις έτοιμων, φευγοντα δε αεί το ανάρμοστον και то μ*η εν εν τοις ςώομενοις και εν τοίς ρυ$μοΐς και το ευρυΒμον και το ευσχημον ΰιώκειν. Μετά τοίνυν τους αισθητούς τούτους φθόγγους και ρυθμούς και σχήματα ουτίος ακτεον χωρίζοντα την ΰλην εφ' ων ai αναλογίαι και οι λόγοι εις το κάλλος το επ αύτοίς ακτεον και δ/δακτεον, ως περί α επτόητο εκείνα ην, ή νοητή αρμονία και то ενтоы/гдκαλόν και όλως то καλόν, ου то τ/ καλόν μόνον, και λόγους τους φιλοσοφίας εν^ετεον αφ' ων εις πίστιν ακτεον ων αγνοεί έχων. Τίνες δε οί λόγοι, ύστερον.

2. Ό δε ερωτικός, εις ον μεταπεσοι αν και ό μουσικός και μεταπεσών *η μενοι αν <η παρέλ^οι, μνημονικός εστί πως κάλλους* χωρίς δε ον άδιψατε? χαταμα^εΓν,

πλψτόμενος δε ύπο των εν οφει καλών ττερι αυτά επτσψαι. Δ/δακτεον ουν αυτόν μη ττερι εν σώμα πεσόντα επτσησ^αι, αλλ' επί πάντα ακτεον τω λόγω σώματα δεικνύντα το εν πασι ταύτον και οτι έτερον των σωμάτων καί от αλλο&εν λεκτεον καί οτι εν άλλοις μάλλον, οίον επιτηδεύματα καλά καί νόμους κάλους δεικνύντα εν άσωμΑτοις γαρ ό εθισμός του ερασμίου *η$η καί οτι καί εν τεχναις καί εν επιστημαις καί εν άρεταις. Είτα εν ποιητεον και δ/δακτεον, όπως

ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΕΚΉΚΗΣ

153

εγγίνονται. 'Από δε των άδετων ηδη άναβαίνειν επί νουν, επί το ον κακει βαδιστεον την ανω πορείαν.

3.Ό δε φιλόσοφος την φύσιν έτοιμος ούτος και οίον επτερωμενος και ου δεόμενος χωρίσεως, ώσττερ οι άλλοι ούτοι, κεκινημΑνος προς το ανω, άπορων δε του δεικνύντος δείται μόνον. Δεικτεον ουν και λυτεονβουλόμενον και αυτόν τη φύσει και πάλαι λελυμΑνον. Τα μεν δη μα&ματα δοτεον προς συν&ισμόν κατανοσεως και πίστεως ασωμάτου" και γαρ ρφδιον δεξεται φιλομαθής ων"και φύσει ενάρετον -προς τελείωσιν αρετών ακτεον και μετά τα μ/ι&ματα λόγους διαλεκτικής δοτεον και όλως διαλεκτικόν ποιηττεον.

4.Τ/ς δε η διαλεκτική, ην δε? και τοίς προτεροις παραδιδόναι; "Εστί μεν δη η λόγφ περί εχάστοι; δυναμένη έξις ειπείν τί τε εκαστον και τί άλλων διαφέρει και τις η κοινότης' εν οίς εστί και που τούτων ϊκαστον και ει εστίν

οεστί και τα οντά όπόσα και τα μη οντά αυ, έτερα δε όντων. Λίπη? και περί άγαμου διαλέγεται και περί μ/η άγαμου και οσα υπό τό αγαθόν και οσα υπό το εναντίον και τί τό άίδιον δηλονότι και τό μη τοιούτον, επιστήμη περί πάντων, ου δόξη. ΥΙαύσασα δε της περί τό αίσΒητόν πλάνης ενιδρύει τφ νοητφ κό^κείτην πραηματείαν έχει τό φεΰδος άφείσα εν τφ λεγομενψ αλη&είας πεδίφ την φυχ^ην τρεφουσα, τη διαιρέσει τη Πλάτωνος χρωμενη μεν και εις διάκρισιν των ειδών, χρωμλνη δε και εις τό τί εστί, χρωμενη δε και επί τα πρώτα γένη, και τα εκ τούτων νοερώς πλεκουσα, εως αν διελ$η παν τό νοητόν, και

154	Плотин. Эннеады. Трактат I. 3

άνάπαλιν άναλύουσα, εις ο αν επ άρχην ελθγΐ» τότε δε ησυχίαν άγουσα, ως μέχρι γε τον εκεί είναι εν ησυχίφ, ουδέν ετι πολυπραημονοΰσα εις εν γενομένη βλέπει, την λεγομενην λογικην πραη^ματείαν περί προτάσεων και συλλογισμών, ωσπερ αν το εϊδεναι γράφειν, αλλ?? τέχνη δουσα* ων τίνα αναγκαία και προ τέχνης ηγουμένη, κρίνουσα δε αυτά ωσπερ και τα άλλα και τα μεν χρήσιμα αυτών, τα δε περιττά ηγουμένη και μεθόδου της ταί/τα βουλομενης.

5.'Αλλά πόΒ-εν τάς αρχάς έχει η επιστήμη αυτή;

Ήνους δίδωσιν εναργείς αρχάς, είτιςλαβειν δύναιτο φυχη* εΐτα τα εξής και συντί$ησι και συμπλέκει και διαιρεί, εως εις τελεον νουν ηκη. "Έστι γαρ, φησιν, αυτή το κα$αρώτατον νου και φρονησεως. Ανάγκη ουν τιμιωτάτην ουσαν εξιν των εν ημίν περί το ον και το τιμιώτατον είναι, φρόνησιν μεν περί το ον, νουν δε περί το επεκεινα του οντος. Τ/ ουν; η φιλοσοφία το τιμιώτατον; η ταύτον φιλοσοφία και διαλζκτικ ; 'Ή φιλοσοφίας μέρος το τίμιον. Ου γαρ δη οιητεον όργανον τούτο είναι του φιλοσόφου* ου γαρ φιλά θεωρήματα εστί και κανόνες, άλλα περί πράγματα εστί και οίον υλην έχει τά οντάόδψ μέντοι επ αυτά χωρεί άμα τοις $εωρημασι τά πράγματα έχουσατο δε φεΰδος και το σόφισμα κατά συμβεβηκος γινώσκει άλλου ποιησαντος ως αλλότριον κρίνουσα τοις εν αύτη σληΰεσι το φεΰδος, γινώσκουσα, όταν τις προσουγάγη, ο τι παρά τον κανόνα του αληθούς. Περί προτάσεως ουν ουκ

ΠΕΡΊ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΉΣ

155

οΤδε καΐ γαρ γρόψψ^ατα εϊδϋία δε το αλφες οίδεν οκαλοΰσι πρότασιν, και καθόλου οΪδε τα κινματα της φυχ$ς, ο τε τίθγσι και ο α/ρε/, και ει τοΰτο αίρει οτίθησιν ή άλλο, και ει έτερα ή ταύτα, προσφερομένων ώσπερ και ή αισθ-ησις επιβάλλουσα, άκριβολογείσθαι 5ε ετερφ δίδωσι τοΰτο άγαπώσγ.

6. Μέρος ούν το τίμιον έχει γαρ και άλλα φιλοσοφία9 και γαρ και περί φύσεως θεωρείβοθειαν παρά διαλεκτικής λαβοΰσα, ωσπερ και αριθμητική προσχρώνται αϊ άλλα/ τεχναί9 μάλλον μέντοι αυτή εγγύθεν κομίζεται πούρα της διαλεκτικήςκαι περί "ηθών ωσαύτως θεωρούσα μεν εκείθενу προστιθείσα δε τάς έξεις και τάς ασκήσεις, εξ ων προ'ιασιν α/ έξεις. "Ισχουσι δε αϊ λογικοί έξεις καί ως Ίδια ήδη τα εκείθεν και γαρ μετά της ύλης τα πλείστα* καί αϊ μεν άλλα/ άρεταί τους λογισμούς εν τοις πά&εσι τοίς ιδίοις καί τοις πράξεσιν, ή δε φρόνησις επιλογισμός τις καί το καθόλου μάλλον και ει άντακολουθοΰσι καί ει δει νυν επισχείν ή εϊσαυθις ή όλως άλλο βελτιον ή δε διαλεκτική καί ή σοφία ετι καθόλου καί άύλως πάντα εις χρήσιν προφέρει τή φρονσει. Πότερα δε εστί τα κάτω είναι άνευ διαλεκτικής και σοφίας; Ή ατελώς καί ελλειπόντως. Έστ/ δε σοφον είναι καί διαλεκτικον ούτως άνευ τούτων; Ή ούδ' άν γένοιτο, αλλά ή πρότερον ή άμα συναύξεται. Καί τάχα άν φυσικάς τις άρετάς εχοι, εξ ων αϊ τελειαι σοφίας γενομένης. Μετά τάς φυσικάς ούν ή σοφία' είτα τέλειοι τά ήθη. 'Ή των φυσικών ούσών συναύξεται ήδη

156 Плотин. Эннеады. Трактат /. 3

αμφω και ανντελειοΰται; Ή προλαβοΰσα ή έτερα την ετεραν ετελείωσεν όλως γαρ TJ φυσική αρετή και όμμα ατελές και ffioç εχει> και ai αρχαι το Ίτλείστον άμψπεραις, αφ' ων εχομεν.

ЕсЗEcJ Б Е LacJ ЕаЭΕΊ3Ε"Ξ Е"Э ΕΊ3 LacJшЗ

ГД С7| ГД Cl |"Д CT) [Τ3ΙΤ| ["Д ЕГ| |"Д CT] ГД СГ| ГД СГ| ГД С] ГД С] ГД Cil

Е~ЭЕПЗ ΕΓΞ Е~Э La cJ Е~Э ΕΊ3 ЕГЭ La cJ La cJ La cJ

ГД С] [Д E7| [Д Cl ГД С] ГД c*1 ГД Е"1 ГД E*1ГД t^l ГД c«1 ГД ^1ГД E*1

I.4. ΠΕΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ

ОСЧАСТЬЕ (46)

Краткое введение

Это поздний трактат (№ 46 в Порфириевой хроно­ логии), написанный Плотином на закате жизни. В нем затронут один из самых насущных практических воп­ росов, волновавший Плотина всегда, и особенно в по­ следние годы: как нам должно жить для достижения истинного блага? Первые четыре главы посвящены обоснованию основного из Плотиновых положений — о том, что благая жизнь есть жизнь Ума, не зависящая от внешних обстоятельств и удовлетворения матери­ альных или чувственных потребностей нашей низшей природы; здесь же дан критический анализ воззрений Аристотеля и стоиков. Оставшуюся часть трактата Пло­ тин посвящает проповеди истинного счастья; и в тоне, и в круге затронутых им тем много общего со стоичес­ кой и кинической диатрибой; однако есть существен­ ные отличия между мыслью Плотина и стоиков в пони­ мании двойственной природы человека.

158 Плотин. Эннеады. Трактат I. 4 Синопсис

Если благая жизнь есть просто природосообразность и осуществление делателем свойственной ему деятельности, как полагает Аристотель, тогда не толь­ ко человек, но и другие живые существа, в том числе и растения, должны быть ей причастны (гл. 1). Попыт­ ка эпикурейцев свести благую жизнь к ощущению удовольствия или покоя, разновидности чувственно­ го знания, — также не выдерживает критики (гл. 2). Позиция стоиков, гласящая, что благая жизнь есть жизнь разумная, значительно ближе к истине, но их учение о «первичных природных потребностях» вно­ сит серьезную путаницу (гл. 2). Благой жизнью, ис­ тинным благом человека может быть только высочай­ шая и наиболее совершенная жизнь — жизнь Ума (который имеет причиной абсолютное Благо) (гл. 3). И человек, достигший совершенства, должен не прос­ то иметь Ум, но быть Умом; и если он таков, то имеет все необходимое для счастья (гл. 4). Его счастье не сможет нарушить ни страдание, ни болезнь, ни даже величайшее из бедствий (гл. 5-8); оно не будет зави­ сеть даже от сознания, которое вторично и является лишь отражением жизни Ума на телесно-душевном уровне (гл. 9-10). Внешние обстоятельства и телес­ ные блага не в состоянии ничего добавить к его счас­ тью, и даже имея их в изобилии, он может от них от­ казаться; он дает телу — сколько телу потребно, а ему возможно, но он не есть тело (гл.11-16).

О счастье

159

1. Утверждая, что благая жизнь и счастье одно и то же,1 не уделим ли мы их и другим живым существам? Если они существуют естественно и беспрепятствен­ но,2 то что мешает нам говорить, что они живут благой жизнью? Действительно, и согласно тем, кто полага­ ет, что благая жизнь состоит в благости претерпева­ ний, и тем, кто считает, что она заключена в осуще­ ствлении свойственной делателю деятельности, — согласно обоим благую жизнь будет иметь не только человек, но и другие существа. Ибо весьма вероятно, что и действующий согласно своей природе [зверь] будет претерпевать благое — музыка ведь доставляет благие претерпевания не только людям, но и другим животным, да и поют они не помимо своей природы, достигая посредством пения желаемой жизни. Пото­ му, если полагать счастье окончанием,3 крайней точ­ кой природного стремления, тогда мы, пожалуй что, позволим участвовать в счастье и другим живым су­ ществам, достигшим осуществленности своих стрем­ лений, а тем самым и успокоения природы — приро­ ды, пронизавшей и наполнившей их всецелой жизнью от начала и до конца. Если же кто-то недоволен тем, что мы низводим счастье до [уровня] других живых существ — ибо в нем будут участвовать и самые пре­ зренные и недостойные — ему будут причастны и ра­ стения, поскольку они живы и имеют жизнь, развер­ тывающуюся в направлении предела, — то, прежде всего, почему ему [недовольному] не кажется неле­ пым отрицать наличие благой жизни у иных существ