Плотин. - Первая эннеада. - 2004

240 Плотин. Эннеады. Трактат I. 6

щего быть тебе в этом, если не будешь иметь смешения с чем-нибудь внутри, но останешься лишь самим со­ бою — истинным светом, неизмеримым [никакой] ве­ личиной, неочерченным формой в малости, невозрастающим беспредельным в величье, но останешься неизмеримым повсюду, большим всех мер, превосхо­ дящим любое качество — [итак,] став таковым, ты уви­ дишь самого себя, становясь уже самим зреньем; с это­ го момента доверься себе, взошедшему так высоко, уже не нуждающемуся в показывающем, и смотри присталь­ но, ибо лишь один глаз видит Великую Красоту. Если же ты приступишь к созерцанию с гноящимися глаза­ ми, больными и неочищенными, если приступишь сла­ бым, лишенным по малодушию возможности видеть все светы, то ничего не увидишь, даже если кто-нибудь

ипокажет тебе [что-либо] присутствующее Там и до­ ступное видению. Ибо зрящий родственен зримому,

итолько уподобившись [ему], он должен приступать

квидению. Никогда бы не смог глаз увидеть Солнце, не став солнцевидным,22 и душа никогда не увидит Кра­ соты, не став прекрасной. Прежде нам должно стать всецело благовидными и всецело прекрасными, если мы хотим видеть Благо и Красоту. Ибо восходящий преж­ де придет к Уму и Там увидит все прекрасные эйдосы и скажет, что это — само Прекрасное, это — Идеи; все вещи прекрасны ими, — порождениями Ума и Сущно­ сти. То, что выше этого, мы называем природой Блага, держащей Красоту перед собой, так что, вообще гово­ ря, Благо есть первая Красота; отделяя же умопости-

О красоте

241

гаемых [от Блага], ты скажешь, что умопостигаемая кра­ сота есть место эйдосов,23 Благо же — по ту сторону, оно исток и начало Красоты.24 Или же в самом Благе и первую Красоту поставишь; за исключением той, что в умопостигаемом.

ПРИМЕЧАНИЯ

1 См.: Платон. Пир, 211 сЗ-d

2Симметрия была неотъемлемой частью прекрас­ ного в греческом сознании, признанная и Платоном, и Аристотелем; но именно стоикам было свойственно оп­ ределять прекрасное строго и исключительно в этих тер­ минах. Ср.: Цицерон. Тускуланские беседы, IV. 31; с не­ которыми вариациями это положение повторяется у Августина. См.: О граде Божием, XXII. 19.

3Далее в своем трактате, упомянутом выше, Цицерон проводит точную параллель между красотой тела, состо­ ящей из симметрии и благоцветия, и красотой души.

4См.: Платон. Государство, 348с 11—12: «Она [спра­ ведливость] — весьма благородная тупость». Там же, 560d 2-3: «Эти речи... вытолкнут вон стыдливость, обо­ звав ее глупостью, а рассудительность назовут недостат­ ком мужества и выбросят ее, закидав грязью».

5Для Плотина свет — бестелесная энергия светяще­ гося тела; см. Епп. IV. 5. 6-7.

6По-видимому, это стоическая концепция огня как божественного Логоса — в прочтении платоников.

242 Плотин. Эннеады. Трактат I. 6

7Аристотель позаимствовал эту цитату, возможно, из Меланиппы Еврипида (Fr. 486 Nauck). Ср.: «Правосудность часто кажется величайшей из добродетелей, и ей дивятся больше, чем "свету вечерней и утренней звез­ ды"». (Аристотель. Никомахова этика, V. 3. 1129Ь 28-

29.Плотин упоминает это место также в Епп. VI. 6.6.39.

8См.: Платон. Пир, 210Ь-с.

9О даровании внутренней красоты молит богов Со­ крат в конце Федра. См.: Платон. Федр> 279Ь 9.

10Подлинно существующее, мир эйдосов, описан у Платона как не имеющий цвета и формы в Федре: «Занебесную область не воспел никто из здешних поэтов, да никогда и не воспоет по достоинству. Она же вот ка­ кова: эту область занимает бесцветная, без очертаний, неосязаемая сущность, подлинно существующая, зри­ мая лишь кормчему души — уму» (Платон. Федр, 247с

6-d).

11См.: Платон. Федон, 66Ь 5.

12Там же, 69Ь ,9-с8: «Между тем, истинное — это действительно очищение от всех [страстей], а рассу­ дительность, справедливость, мужество и само разуме­ ние — средство такого очищения. И быть может, те, кому мы обязаны учреждением таинств, были не так уж просты, но на самом деле еще в древности приоткрыли в намеке, что сошедший в Аид непосвященным будет ле­ жать в грязи, а очистившиеся и принявшие посвящение, отойдя в Аид, поселятся среди богов».

13См.: Платон. Федон, 64с 5-7: «Смерть есть... не что иное, как отделение души от тела».

О красоте

243

14См.: Платон. Пир, 21 le 1: «...Если бы кому-нибудь довелось увидеть прекрасное само по себе — прозрач­ ным, чистым, беспримесным...»

15См.: Платон. Пир, 211а 8.

16См.: Платон. Федр, 247Ь 5-6.

17Эта глава произвела глубокое впечатление на блаж. Августина, и он не раз цитировал ее, говоря о по­ вороте души к Богу; см.: О граде Божием, IX. 17 и Ис­ поведь, 1.18; VIII. 8.

18См.: Платон. Пир, 218е 2.

19Цитата из Илиады, 2. 140 (взятая, конечно, в со­ вершенно ином контексте). Но Плотинова мысль тут же обращается к образу Одиссея (Одиссея, 9.29ff.; 10.483-

484). В поздней античности Одиссей стал для христи­ ан — так же как и для язычников — символом души, в стремлении к истинной отчизне преодолевающей труд­ ности и искушения.

20См.: Платон. Федр, 252d 7.

21Там же, Ь7.

22См.: Платон. Государство, VI. 508b 3; 509а 1 : «Пра­ вильно было считать свет и зрение солнцеобразными, но признать их Солнцем было бы неправильно». Здесь глаз — символ знания, Солнце — символ Блага. Вероятно, было бы уместным рассматривать именно в этом контексте Плотинову мысль — здесь и везде, где он говорит о созер­ цании Блага.

23	См.: Платон. Государство, VII. 517Ь 5.
24	См.: Платон. Федр, 245с 9.

Lata Бс1 в З Lac] Е Э Ecü Б Э Ε"ΞΞΊ3 EcJ LâcJ

ГД СГ| [П СГ| ["Д ЕГ| fn g |		|"Д 1Г| ГД С7| |"Д С7| [Д ЕГ| ГД С7| ГД [7| [Д_С]|
La cj ЕГЭ	La cJ Ξ Ί 3	ЕТЗ ЕПЗ	La cJ La cJ La cJ LacJ La cJ
[Д Gl ГД crj	рд Gl ГДЕ]	ГД С] ГД Gl	рд ET] ГД cri рд ci |"Д ci рд ci

ПЕИ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ

1. То καλόν εστί μεν εν οφει -πλείστον, εστί δ' εν άκοσίς κατά τε λόγων συνδέσεις, εστί δε και εν μουσική και άπάσγ)" και γαρ μέλη και ρυΒμοί εισι καλοί' εστί δε και προιοΰσι προς το άνω από της αισΒ*ησεως και επιτηδεύματα καλά και πράξεις και έξεις και επιστημαί τε και το των αρετών κάλλος. Ει δε τι καΐ προ τούτων, αυτό δείξβΐ. Τι ουν δη το πεπονηκος και τά σώμιατα καλά φαντάζεσ^αι και την άκοην επινεύειν τοις φωναις, ώς χαλά/; Καί οσα εφεξής φυχης εχεται, πώς ποτέ πάντα καλά; Και αρά γε ενι και τω αύτω χαλώ τά πάντα, η άλλο μεν εν σώματι το κάλλος, άλλο δε εν αλλω; Κα/ τίνα ποτέ ταΰτα η τοΰτο; Ύά μεν γάρ ου παιρη αυτών τών υποκειμένων καλά, οίον τά σώματα, άλλα μεΒήξει, τά δε κάλλη αυτά, ώσπερ άρετης *η φύσις. Σώματα μλν γάρ τά αυτά οτε μεν καλά, οτε δε ου καλά φαίνεται, ώς άλλοι; οντος του σώματα εΐναι, άλλου δε του καλά. Τ/ ουν εστί τοΰτο το παρόν τοις σώμασι; Πρώτον γάρ περί τούτου σκεπτεον. Ύί ουν εστίν, ο κινεί τάς οφεις τών Βεωμενων και επιστρέφει προς αύτο και έλκει και εύφραίνεσ$αι τη $εφ ποιεί; Ύουτο γάρ

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ

245

εύρόντες τάχ αν έπιβό&ρφ αύτφ χρωμενοι και τα άλλα ^εασαίμεΒ'α. Αέγεται μέν δη παρά πάντων, ως ειπείν, ως συμμετρία των μέρων προς άλληλα και προς το όλον το τε της εύχροίας προστε$εν το προς την οφιν κάλλος ποιεΐκαι εστίν αύτοίς και όλως τοις άλλοις πασι το καλοΐς είναι το συμμετροις και μεμετρημένοις ύπάρχειν οίς απλούν ουδέν, μόνον δε το σύνΒετον εξ ανάγκης καλόν ύπαρξε/·тоτε όλον εσται καλόν αύτοίς, τα δε μέρτ) έκαστα ούχ έξει παρ' εαυτών το καλά είναι, προς is то όλον συντελουντα, Ίνα καλόν ψ καίτοι δεΓ, είπερ όλον, και τα μέρη καλά ε/var ού γαρ δη εξ αισχρών, αλλά πάντα κατειληφέναι το κάλλος. Ύά τε χρώματα αύτοίς τά καΐλα, οίον και το του ηλίου φώς, άπλα οντά, ούκ εκ συμμετρίας έχοντα το κάλλος έξω έσται του καλά είναι. Χρυσός τε δη πώς καλόν; Κα/ νυκτός <η αστραπή *η άστρα όραχ&αι τφ καλά; Έπί τε τών φωνών ωσαύτως το άπλοΰν οιχησεται, καίτοι εκάστου φθόγγου πολλαχγ) τών εν τφ δλφ χαλψ κάλου και αύτοΰ οντος. "Οταν δε δη και της αυτής συμμετρίας μενούσης ότέ μεν καλόν το αυτό πρόσωπον, ότέ δε μη φαίνηται, πώς ούκ άλλο δει επί τφ συμμέτρφ λέγειν το καλόν είναι, και το σύμμετρον καλόν είναι διη άλλο; Ε/ δε δη μεταβαίνοντες και επί τά επιτηδεύματα και τους λόγους τους καλούς το σύμμετρον και έπ αυτών αιτιφντο, τις αν λέγοιτο εν έπιτηδεύμασι συμμετρία καλοίς η νόμοις η μα&ημασιν η έπιστημαις; Θεωρήματα γαρ σύμμετρα προς άλληλα πώς αν ενη; Ε/

246	Плотин. Эннеады. Трактат I. 6

δ' ότι συμφωνά εστί, και κούκων εσται ομολογία τε και συμφωνία. Ύφ γαρ την σωφροσυνην <ηΚ&ιότητα είναι το την δικαιοσύνην γεννα!ιαν είναι ενη&ειαν συμ/ρωνον και συνωδόν και ομολογείπρος άλληλα. Κάλλος μλν ουν φυχης αρετή πάσα και κάλλος άληθ/νώτερον η τα πρόσΒεν αλλά πώς σύμμετρα; Ούτε γαρ ώς μεγέθη ούτε ώς αριθμός σύμμετρα· και πλειόνων μερών της φυχης όντων, εν ποιώ γαρ λόγφ η σύν$εσις η η κρασις των μερών η τών θεωρημάτων; Το δε του νου κάλλος μονουμΑνου τι αν ε/η; 2. ΥΙάλιν ουν αναλαβόντες λεγωμεν τι δητα εστί το

εν τοις σώμασι καλόν πρώτον. "Εστί μλν γαρ τι και βολή τη πρώτη α/σθητόν γινόμζνον και η φυχη ώσπερ συνείσα λέγει και επιγνοΰσα αποδέχεται και οίον συναρμώττεται. Προς δε το αισχρον προσβαλουσα άν/λλετα/ και αρνείται και ανανευει απ αύτοΰ ου συμφωνούσα και αλλοτριουμεντ). Φαμεν δη, ώς την φύσιν ούσα όπερ εστί και προς της κρείττονος εν τοις ουσιν ουσίας, ο τι αν 'ίδγ) συγγενές η 'ίχνος του συγγενούς, χαίρει τε και διετττότρται και αναφέρει προς εαυτην και αναμιμνησκεται εαυτής και τών εαυτής. Ύίς ουν όμοιόττης τοις τ$δε προς τα εκεί καλά; και γάρ, ει ομοιότης, όμοια μεν έστωπώς δε καλά κακεΐνα και ταύτα; Μετοχή είδους φαμεν ταΰτα. Παν μεν γαρ το αμορφον πεφυκος μορψην και είδος δεχεσ$αι αμοιρον ον λόγου και είδους αισχρον και εξω $είου λόγου* και το παντη αισχρον τούτο. Αισχρον δε και το μη χρατηθεν υπό μορφής και λόγου ουκ άνασχομ&νης της ύλης το παντη κατά το

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ

247

είδος μορφοΰσ^αι. Προσιόν ουν το είδος το μεν εκ πολλών εσόμενον μερών εν συνδέσει συνέταξε τε και εις μίαν συντελειαν ηγαγε και εν τη όμολογίφ πεποίηκεν, επείπερ εν ην αυτό εν τε έδει το μορφούμενον είναι ώς δυνατόν αύτφ εκ πολλών οντι. "Ιδρυται ουν επη αύτοΰ το κάλλος ηδη εις εν συναχβεντος και τοις μερεσι διδόν εαυτό και τοΐς ολοις. "Οταν δε εν τι και όμοιομερες καταλάβη, εις όλον δίδωσι το αυτό' οίον οτε μεν πασγι οίκίφ μετά τών μερών, οτε δε ενι λ&φ διδοίη τις φύσις το κάλλος, τη δε η τέχνη. Ούτω μεν δη το καλόν σώμα γίγνεται λόγου από $είων ελ^όντος κοινωνίφ.

3. Τινώσκει δε αυτό η επ αύτφ δύναμις τετα/γμενη, $ς ούδεν κυριώτερον εις κρίσιν τών εαυτής, όταν και η άλλη συνεπικρίνη φυχη, τάχα δε και αυτή λεγη συναρμόττουσα τφ παρ' αύτη ε'ίδει κάκείνφ προς την κρίσιν χρωμενη ώσπερ κανόνι του εύδεος. Πώς δε συμφωνεί το περί σώμα τφ προ σώματος; Πώς δε την εξω οϊκίαν τφ ένδον οικίας είδει ο οικοδομικός συναρμόσας καλην είναι λέγει; Ή οτι εστί το εξω, ει χωρίσειας τους λίΒους, το ένδον είδος μερισ^εν τφ εξω ύλης ογκφ, άμερες ον εν πολλοίς φανταζόμενον. "Οταν ουν και η αΥσΒησις το εν σώμασιν είδος Υδη συνδησόψ^ενον και κράτησαν της φύσεως της εναντίας άμορφου ούσης και μορφην επί αλλαις μορφαις εκπρεπώς εποχουμενην, συνελουσα α$ρόον αυτό το πολλαχη ανηνεγκε τε και εϊσηγο^γεν εις το εϊσω άμερές ηδη και έδωκε τφ ένδον σύμφωνον και συναρμοττον και

248 Плотин. Эннеады. Трактат I. 6

φίλον οία άνδρι άγα$φ προσηνές επιφαινόμενον αρετής 'ίχνος εν νεφ συμφωνούν τφ όλη$ΈΪ τφ ένδον. Το δε της χρόα,ς κάλλος αττλοΰν μορφή και κρατήσει του εν υλη σκοτεινού παρουσίφ φωτός ασωμάτου και λόγου και είδους οντος. "0$εν και το πυρ αυτό παρά τα αλλα σώματα καλόν, οτι τάξιν είδους προς τα αλλα στοιχεία έχει, ανω μεν τη &εσει, λεπτότατον δε των άλλων σωμάτων, ως εγγύς ον του ασωμάτου, μόνον δε αυτό ουκ είσδεχόμενον τα αλλα* τα δ' αλλα δέχεται αυτό. Θερμαίνεται γαρ εκείνα, ου φύχεται δε τούτο, κεχρωσταί τε πρώτως, τα δ' αλλα παρά τούτου το είδος της χρόας λαμβάνει, λάμπει ούν και στίλβει, ως αν είδος όν. Το δε μ/η κρατούν εζίτηλον τω φωτι γινόμενον ούκετι καλόν, ως αν του είδους της χρόας ού μετεχον όλου. Α/ δε αρμονίαι αί εν τοις φωναΐς ai αφανείς τάς φανεράς ποιησασαι και ταύτη την φυχην σύνεσιν καλοΰλαβείν εποίησαν, εν αλλψ το αυτό δείξασαι. Υ1αραχολου$εΐ δε τοις αΐσ$ητταΐς μετρεϊσ^αι άρ/3μοίς εν λόγφ ού παντί, άλΧ ος αν η δουλεύων εις ποίησιν είδους εις το κρατειν. Κα/ περί μεν των εν αισδησει καλών, α δη είδωλα και σκιαι οίον εκδραμοΰσαι εις υλην ελ^οΰσαι εκόσμιησάν τε και διεπτόησαν φανεισαι, τοσαυτα.

4. Περ/ δε των προσωτερω καλών, α ούκετι αίσ$ησις όραν ε)ληχε, φυχη δε άνευ οργάνων όρφ και λέγει, ανα­ βαίνοντας δει $εάσασ$αι καταλιπόντας την αίσΒησιν κάτω περιμενειν. "Ωσπερ δε επί τών της αισ^ησεως καλών ούκ ην περί αυτών λέγειν τοΐς μ/ητε εωρακόσι μιί$

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ

249

ως καλών ά,ντειλημψλνοις, οίον ει τίνες εξ αρχής τυφλοί γεγονότες, τον αυτόν τρόπον ουδέ περί κάλλους επιτηδευ­ μάτων μη τοίς άποδεξοψΑνοις το των επιτηδευμάτων και επιστημών και των άλλων των τοιούτων κάλλος, ούδε περί αρετής φέγγους τοίς μηδέ φαντασ^είσιν ως καλόν το της δικαιοσύνης και σωφροσύνης πρόσωπον, και ούτε έσπερος ούτε εωος ούτω καλά. 'Αλλα δείιδόντας μλν είναι φ φυχη τα τοιαύτα βλέπει, ϊδόντας δε ησ^ηναι και εκπληξιν λαβείν και πτοη&ηναι πολλφ μάλλον η εν τοίς πρόσ^εν, ατε αληθινών ηδη εφαπτομΑνους. Ταΰτα γαρ δείτα πά$*η γενέσθαι περί το ο τι αν η καλόν, θάμβος και εκπληξιν ηδείαν και πό%ν και έρωτα και πτόησιν μεθτ? ηδονής. 'Εστί δε ταΰτα πα$εΐν και πάσχουσιν ai φυχαϊ και περί τα μή όρώμενα πασαι μεν, ως ειπείν, μάλλον μ,εντοι ai τούτων ερωτικώτεραι, ωσπερ και επι των σωμάτων πάντες μλν όρωσι, κεντοΰνται δ' ουκ Ίσα, αλλ εισιν οι μάλιστα, οι και λ&γονται εραν.

5. Ύών δη και περί τα εν ουκ αισ^ησει ερωτικών αναπυν$άνεσ$αι δεν τι πάσχετε περί τα λεγόμενα επιτη­ δεύματα καλά και τρόπους καλούς και ηδη σώφρονα και όλως έργα αρετής και διαθέσεις και το τών φυχών κάλλος; Και εαυτούς δε ιδόντες τα ένδον καλούς τι πάσχετε; Και πώς άναβακχεύεσδε και ανακινείστε και εαυτοίς συνεΐναι ποθείτε συλλεξάμ,ενοι αυτούς από τών σωμάτων; Πάσχουσι μεν γαρ ταί/τα οι όντως ερωτικοί. Τι δε εστί, περί ο ταΰτα πάσχουσιν; Ού σχήμα, ού χρώμα, ού μΑγεδός