- •1. Засяленне тэрыторыі Беларусі чалавекам. Насельніцтва і першабытнае грамадства Старажытнасці
- •2. Усходнеславянскія этнічныя супольнасці (крывічы, дрыгавічы, радзімічы) на беларускіх землях
- •3. Станаўленне раннефеадальных дзяржаўных утварэнняў на землях Беларусі. Сістэма арганізацыі грамадства і сацыяльна-палітычны лад Полацкага і Тураўскага княстваў
- •4. Хрысціянізацыя беларускіх зямель. Распаўсюджванне ўсходне-хрысціянскіх форм духоўнага жыцця
- •5. Прычыны і перадумовы фарміравання вкл. Роля ўсходнеславянскіх зямель у працэсе дзяржаўнага будаўніцтва.
- •6. Палітычны лад вкл і арганізацыя дзяржаўнага кіравання. Статуты вкл
- •7. Дынастычная барацьба 70–90-х гг. XIV ст. У вкл. Заключэнне Крэўскай уніі з Польшчай і яе наступствы
- •8. Фарміраванне беларускай народнасці ў XIV-XVI стст. Асноўныя канцэпцыі паходжання беларускага этнасу і назвы “Белая Русь”
- •9. Люблінская унія 1569 г.: прычыны заключэння, змест і наступствы.
- •Прычыны заключэння
- •Наступствы
- •10. Канфесіянальныя адносіны на землях Беларусі ў XVI-XVII стст. Рэфармацыя і контррэфармацыя.
- •11. Берасцейская царкоўная унія 1596 г. Стварэнне уніяцкай царквы і яе роля ў гістарычным лёсе беларускага народа
- •12. Заходнееўрапескія ўплывы і ідэі Рэнесансу ў духоўна-культурным жыцці Беларусі ў XV-XVI стст. Ф. Скарына як вычоны-гуманіст, асветнік, першадрукар
- •13. Палітычны крызіс рп у XVIII ст. І падзел яе тэрыторыі
- •14. Грамадска-палітычны рух 20-40-х гг. Хіх ст. Дзейнасць таемных таварыстваў, паўстанне 1830-31 гг. Узмацненне русіфікатарскай палітыкі
- •15. Крызіс прыгонніцкіх парадкаў. Скасаванне прыгоннага права і правядзенне буржуазных рэформ 60–80-х гг. Хіх ст. На Беларусі
- •16. Паўстанне 1863-64 гг. У Польшчы, Літве, Беларусі і палітыка самаўладдзя. К. Каліноўскі і зараджэнне беларускага руху.
- •17. Станаўленне беларускай буржуазнай нацыі (XVIII-XIX стст.). Фарміраванне беларускай літаратурнай мовы і нацыянальнай літаратуры
- •18. Беларускі нацыянальны рух у гады першай расійскай рэвалюцыі. Дзейнасць бсг. Нашаніўскі этап у гісторыі беларускага нацыянальнага адраджэння
- •20. Падзенне самаўладдзя ў Расіі. Сістэма палітычнаў улады на Беларусі пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. Пазіцыі беларускіх партый і дзейнасць Вялікай Беларускай Рады
- •21. Устанаўленне савецкай улады на Беларусі восенню 1917 г. Пытанне беларускага самавызначэння. Скліканне і роспуск Усебеларускага з'езда (14-18 снежня 1917 г.)
- •22. Спробы ўтварэння беларускай дзяржаўнасці на нацыянальна-дэмакратычнай аснове. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі і дзейнасць яе Рады
- •23. Падыходы бальшавіцкіх арганізацый да беларускага пытання. Прычыны і фактары ўтварэння бсср. Беларуская дзяржаўнасць на савецкай аснове.
- •24. Прычыны і этапы з’яднання савецкіх рэспублік у саюзную дзяржаву. Удзел Беларускай сср ва ўтварэнні Савецкага Саюза. Дзяржаўна-тэрытарыяльнае ўладкаванне рэспублікі
- •25. Станаўленне і развіццё савецкай беларускай культуры. Палітыка беларусізацыі
- •26. Прамысловае развіццё Беларускай сср і змены ў сістэме аграрных адносін у гады савецкай сацыялістычнай індустрыялізацыі і палітыкі суцэльнай калектывізацыі
- •27. Палітычная сістэма ссср, бсср 1930-х гадоў. Усталяванне таталітарызму. Дэфармацыі грамадска-палітычнага жыцця. Рэпрэсіі ў дачыненні да беларускага грамадства
- •28. Прававое, гаспадарчае і культурнае становішча заходнебеларускіх зямель ў складзе буржуазнай Польшчы (1921-1939 гг.)
- •29. Пачатак другой сусветнай вайны. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з бсср
- •30. Напад фашысцкай Германіі на ссср. Акупацыйны рэжым на Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Антыфашысцкая барацьба ў 1941-1944 гг.
- •31. Аднаўленне разбуранай вайной народнай гаспадаркі бсср (1943–1950). Далейшая індустрыялізацыя і тэндэнцыі сацыяльна-эканамічнага і навуковага развіцця ва ўмовах нтр
- •32. Спробы рэфармавання адміністрацыйна-каманднай сістэмы і дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця Беларускай сср у сяр. 1950-х – пач. 1960-х гг.
- •33. Нарастанне з’яў застою ў эканоміцы і сацыяльнай сферы бсср у 1970-х – пач. 1980-х гг. Спробы іх пераадолення. Канцэпцыя і палітыка перабудовы савецкага грамадства
- •34. Змены ў палітычным жыцці і працэсы дэмакратызацыі ў бсср (сяр. 1980-х – пач. 1990-х гг.). Распад Савецкага Саюза. Станаўленне суверэнітэту і дзяржаўнае будаўніцтва Рэспублікі Беларусь
- •35. Шляхі ўмацавання дзяржаўнага суверэнітэту. Прыняцце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь. Канстытуцыя рб са змяненнямі і дапаўненнямі аб асновах грамадска-палітычнага ладу дзяржавы
8. Фарміраванне беларускай народнасці ў XIV-XVI стст. Асноўныя канцэпцыі паходжання беларускага этнасу і назвы “Белая Русь”
Этнас (народ)– супольнасць людзей, гістарычна аб’яднаных агульнасцю тэрыторыі, гаспадарчага жыцця, эканамічных сувязей, мовы, асаблівасцямі культуры і характару.
Этнагенез – працэс зараджэння, станаўлення і развіцця этнасу.
Асноўныя формы этнасу – племя, народнасць, нацыя.
Народнасць – форма супольнасці людзей, якая склалася гістарычна. Яе прыкметы: адзіная тэрыторыя, мова, самасвядомасць, наяўнасць асаблівых рыс характару і культуры, трывалыя эканамічныя ўзаемасувязі.
Беларуская народнасць – гістарычная супольнасць феадальнага тыпу эпохі сярэднявечча, якая фарміравалася ў XIII–XVI стст. у складзе ВКЛ.
Грамадска-палітычныя фактары фарміравання беларускай народнасці:
знаходжанне беларускіх зямель у складзе ВКЛ і ўдзел беларусаў у яго развіцці;
дзяржаўны стан старабеларускай мовы і пісьменнасці ў ВКЛ;
пераадоленне ўдзельнай раздробленасці зямель у рамках адзінай дзяржавы;
цэнтралізацыя зямель, усталяванне аднастайных прававых норм і форм кіравання, пераўтварэнне ВКЛ у адну з самых магутных дзяржаў у Еўропе.
Сацыяльна-эканамічныя ўмовы фарміравання беларускай народнасці:
прагрэс у сельскай гаспадарцы і рамястве ў беларускіх землях у XIV–XVI стст.;
паступовае разбурэнне натуральнага характару сельскай гаспадркі, пашырэнне сувязей паміж горадам і вёскай;
складванне рынкаў вакол буйных гарадоў;
усталяванне агульных рыс гаспадарчай дзейнасці беларускага насельніцтва;
фарміраванне саслоўнай структуры грамадства ВКЛ.
У асноўным этнагенез беларусаў адбываўся на тэрыторыі Верхняга Падняпроўя, Сярэдняга Падзвіння, Панямоння, Пабужжа і Прыпяцкага Палесся. Ён ахопліваў землі, якія пераўзыходзяць сучасную Беларусь на особных тэрыторыях сучаснай Літвы, Латвіі, Польшчы, Расіі (Вільня, Даўгаўпілс, Беласток, Бяла Падляска, Смаленск).
У XIV ст. ужо акрэслілася новая моўная сістэма насельніцтва на названых землях, якая сталявалася на старажытнай усходнеславянскай мове Панямоння і Падняпроўя. У перыяд XIV–XV стст. у асноўным сфарміраваліся знешнія абрысы этнічнай тэрыторыі беларусаў. Яе жыхары пачынаюць вылучаць сябе сярод другіх праз саманазвы: “ліцвіны” – жыхары Вярхняга Панямоння (Гродзенская вобл.). “Русіны” – жыхары Падзвіння і Падняпроўя (Віцебская, Магілёўская вобл.) у IV–XV стст. “Беларусцы” – жыхары Падзвіння і Падняпроўя (Віцебская, Магілёўская вобл.) у канцы XVI – пач. XVII ст. “Паляшукі” – жыхары Палесся (Брэсцкая і Гомельская вобл.) у XVI–XVII стст.
У XVI ст. працэс фарміравання беларускай народнасці ў асноўным завяршыўся. Паходжанне назвы “Белая Русь” кончаткова не высветлена. Аднак вядома, што ўзнікла яна ў XII ст. у адносінах да Уладзіміра-Суздальскага княства. Яе замацаванне за землямі сучаснай Беларусі пачалося з Полацка-Віцебскай зямлі і працягвалася яшчэ і ў ХХ ст.
На этнічных беларускіх землях у розныя часы сяліліся іншыя этнічныя групы: заходнеславянскія (палякі), балцкія (прусы, яцвягі, літоўцы, жамойты, латгалы), цюркскія (татары). Пражывалі таксама невялікія групы цыганаў, караімаў, шатландцаў, французаў, немцаў. Уплыў на мову, культуру, рэлігію беларускага насельніцтва аказвалі рускія і украінскія перасяленцы. Сацыяльна-эканамічная гісторыя беларускіх зямель у многім звязана з яўрэйскім і татарскім насельніцтвам, якія дастаткова шырока рассяліліся тут у XIV–XV стст.
Адназначнага адказу аб паходжанні беларускага этнасу і аб яго каранях у гістарычнай навуцы няма. З моманту зараджэння беларусазнаўства і да сённяшняга часу аформілася некалькі канцэпцый, якія ўзаемавыключаюць адна адну.
У ХІХ ст. з’явіліся польская і вялікаруская канцэпцыі. Прыхільнікі польскай (Л. Галембоўскі, А. Рыпінскі і інш.) лічылі беларускую мову дыялектам польскай, а беларусаў – часткай польскага этнасу. У сваю чаргу А. Сабалеўскі, І. Сразнеўскі і інш. сцвярджалі, што беларуская мова – дыялект рускай, а Беларусь – частка вялікарускай тэрыторыі. Аднак выдатны даследчык Я. Карскі даказаў, што беларуская мова з’яўляецца самастойнай усходнеславянскай моўнай сістэмай.
У пачатку ХХ ст. з’явілася крывіцкая канцэпцыя (В. Ластоўскі і інш.), якая заснавана на ўяўленні аб крывічах як продках беларусаў. Яе памылковасць заключаецца ў тым, што крывічы займалі толькі паўночную і цэнтральную частку сучаснай Беларусі і зніклі да сярэдзіны ХІІ ст., калі беларусы як этнас яшчэ не сфарміраваліся.
Вядомыя беларскія навукоўцы Я. Карскі, У. Пічэта, М. Грынблат, М. Доўнар-Запольскі аднеслі да продкаў беларусаў акрамя крывічоў таксама дрыгавічоў і радзімічаў – крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая канцэпцыя, якая таксама не ўлічвае факт, што агульнабеларускі этнічны комплекс сфарміраваўся пазней.
Папулярнай выступае і балцкая канцэпцыя, аўтар якой В. Сядоў лічыць, што аснова беларусаў закладзена ў працэсе змешвання балтаў з славянамі. Аднак балты з’явіліся продкамі не непасрэдна беларусаў, а крывічоў, радзімічаў і дрыгавічоў.
Існуе і фіна-угорская канцэпцыя (І. Ласкоў), у адпаведнасці з якой продкамі беларусаў з’яўляюцца фіны. Але фіны пражывалі на змлях Беларусі у глыбокай старажытнасці і былі асіміляваны не славянамі, а яшчэ балтамі.
Спрэчнай з’яўляецца і старажытнаруская канцэпцыя. Яе тэарэтыкі М. Каяловіч, С. Токараў, Карнейчык лічаць у ІХ–Х ст. сфарміравалася агульная для ўсіх усходніх славян старажытнаруская народнасць, на базе якой пасля распаду утварыліся тры новыя роднасныя народнасці – руская, украінская, беларуская. Хаця дадзеная канцэпцыя мае пад сабою значны навуковы грунт, аднак не дае адказу на шматлікія пытанні. Безумоўнымі толькі застаюцца моманты выпрацоўкі ў старажытнарускі перыяд агульных рыс культуры, старажытнарускай мовы, збліжэння усходніх славян на базе адзінай праваслаўнай веры.
У пачатку 1990-х гг. новую канцэпцыю ўзнікнення беларусаў распрацаваў М. Піліпенка. Згодна з яго канцэпцыяй этнагенез беларусаў выглядае наступным чынам.
І этап: змешванне усходніх славян з балтамі і фармірованне крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў (ІХ–Х стст.).
ІІ этап: кансалідацыя крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў разам з другімі усходнеславянскімі супольнасцямі у агульнаславянскую старажытную супольнасць з тэрытарыяльнай назвай “Русь”, этнічнай – “русы”, “русічы”, “русіны”, “рускія”. Этнічная тэрыторыя Русі не была аднастайнай і мела лакальныя асаблівасці мовы і культуры. На тэрыторыі сучаснай Беларусі выдзяляліся ў межах Русі 2-е дыялектна-этнаграфічныя зоны – папрыпяцка-палеская і падзвінска-дняпроўская. Акрамя агульнай назвы “Русь” за імі замацаваліся назвы “Палессе” і “Белая Русь”. У гэтых зонах ішло фарміраванне палешукоў і старажытных беларусцаў як непасрэдных продкаў беларусаў (ХІІ–ХІІІ стст.).
ІІІ этап: згуртаванне, узаемапранікненне палешукоў і старажытных беларусцаў з аднаго боку і іх змешванне з польскім, балцкім, цюркскім насельніцтвам з другого прыводзіць да станаўлення комплексу беларускай культуры (XIV–XVI стст.).