Р. Бярэзіна (г. Барысаў, 1988 г.)

Н, см	Qк, м³/с з крывой	ω, м² з крывой	Vс, м/с з крывой	Q = vсω, м³/с	ΔQ = Q в – Qк	Δσ = ΔQ / Q 100 %
Увязка крывых
92,0	27,0	67,0	0,40	26,8	-0,2	0,74
140,0	39,8	97,5	0,41	39,9	0,1	0,25
207,5	75,6	151,5	0,50	75,7	0,1	0,13
Экстрапаляцыя крывых
242,0		181,0	0,59	106,8
252,5		192,2	0,62	119,2
258,0		198,0	0,63	124,7

1) па элементах расходу;

2) па спосабу Дж. Сцівенса;

3) па спосабу Дж. Сцівенса – М. А. Веліканава;

3) з дапамогай формулы Шэзі.

Экстрапаляцыя крывой расходаў па элементах расходу ω i v_с да найвышэйшага ўзроўню дапускаецца пры ўмове, што незабяспечаны вымярэннямі ўчастак крывойQ=f(H)не перавышае 20 % амплітуды вагання ўзроўню, г. зн. у межах 0,2 (Н_найб–Н_найм), і профіль папяроч-нага воднага сячэння рэчышча з нешырокай роўнай поймай не мае рэзкіх пераломаў, а шурпатасць схілаў па вышыні істотна не мяня-ецца.

Экстрапаляцыя Q=f(H) па элементах ω iv_с выконваецца ў наступ-най паслядоўнасці:

а) па абсалютных значэннях узроўняў за канкрэтны год (або за шматгадовы перыяд) устанаўліваецца допуск экстрапаляцыі (δH_д, см) па выражэнню

δH_д = 0,2 (Н_найб– Н_найм)

і вылічваецца сапраўдная вышыня экстрапалюемага ўчастка (δH_э, см):

δH_э = Н_найб–Н_найм,

дзе Н_найб– узровень вады, пры якім вымераны найбольшы расход, у ведамасці ВРВ. Калі δH_э ≤ δH_д, экстрапаляцыя крывойQ=f(H)лічыц-ца надзейнай. У нашым прыкладзе з табл. 1.12разлічваем за 1999 г.: δH_д = 0,2 (258 – 64) = 38,8 см; δH_э = 258 – 233 = 25 см. Значыцца, вы-шыня экстрапалюемага ўчастка складае 13 %, што менш дапушчаль-най (20 %);

б) паасобна экстрапалююцца крывыя ω = f(H)іv_с=f(H).Для гэтага паН_найб= 258 см і адпаведнай плошчы воднага сячэння ω = 198 м² (гл. табл. 1.12) наносім на чарцёж каардынатны пункт (Н_найб, ω), да якога па агульнаму напрамку дабудоўваецца крывая ω =f(H).Крываяv_с=f(H)экстрапалюецца даН_найб= 258 см непасрэдным прадаўжэннем абгрунтаванай часткі з улікам шурпатасці схілаў сячэння;

в) вызначаюцца каардынатныя пункты (Q, H)для экстрапаляцыі крывойQ=f(H) даН_найб= 258 см. Для гэтага ў межах экстрапалю-емага ўчастка з крывых ω =f(H)іv_с=f(H)пры розных узроўнях зды-маюцца не менш трох адпаведных значэнняў ω іv_с; неабходныя для экстрапаляцыі расходы вады вылічваюцца па формулеQ=v_сω, даныя заносяцца ў табл. 1.13. Пункты (Q, H) наносяцца на чарцёж, і з улікам іх крывая расходаў плаўна працягваецца да найвышэйшага ўзроўню. Экстрапаліраваныя ўчасткі крывых паказваюць пункцірам.

У выпадку, калі незабяспечаны вымярэннямі ўчастак крывой Q=f(H)не перавышае 10 % амплітуды ўзроўняў, дапускаецца экстра-паляцыя непасрэдным прадоўжваннем абгрунтаванай часткі крывой расходаў да найвышэйшага ўзроўню.

Заўвага: для падліку сцёку, акрамя крывой Q=f(H)за канкрэтны год, будуюцца крывыя расходаў вады за шматгадовы перыяд. Пры наяўнасці вымераных расходаў за некалькі гадоў са скарыстаннем даных выключна веснавых разводдзяў і паводак за мінулыя гады будуецца адна шматгадовая крывая. Яна лічыцца надзейнай, калі пабудавана па матэрыялах назіранняў на працягу не менш трох гадоў і вымераных гідраметрычнай вяртушкай расходаў агульнай колькасцю не менш 50–60. Гадавая і шматгадовая крывыя правяраюцца кантроль-нымі вымярэннямі расходаў вады.

Як адзначалася раней, крывыя Q=f(H)пры адназначнай сувязі рас-ходу і ўзроўню маюць нязменны выгляд толькі пры ўстойлівым, незарастаючым рэчышчы і пры адсутнасці падпоры, напрыклад, ад ніжэй збудаваных плацін, прытокаў або лядовых утварэнняў, таму што ў выпадку падпоры ўзровень можа падняцца не за кошт паве-лічэння расходу вады, а ад утварэння затораў і г. д.

Акрамя гэтага, пры адным і тым жа ўзроўні расход вады пры ледзяным покрыве ці зарастанні рэчышча меншы, чым у адкрытым рэчышчы, што абумоўлена змяншэннем воднага сячэння і павелічэн-нем супраціўлення руху вады. У сувязі з гэтым для расходаў, вымера-ных пры ледзяным покрыве або зарастанні рэчышча, асноўным споса-бам вылічэння сцёку з’яўляецца выкарыстанне храналагічнага графікапераходных каэфіцыентаў, якія выражаюць адносіны расходаў пры ледзяным покрыве (Q_зім) або ў зарастаючым рэчышчы (Q_зар) да расхо-даў у свабодным русле (Q_св) пры тых жа ўзроўнях. ПераходныякаэфіцыентыК_зім‹1 іК_зар‹1 для кожнага расходу вылічваюцца па формулах:

К_зім =Q_зім / Q_св; К_зар=Q_зар/ Q_св,

дзе Q_зім– зімні расход, які вымяраецца пры наяўнасці ледзянога покрыва;Q_зар– расход, які вымераны пры зарастанні рэчышча;Q_св– расход, адпаведны ўзроўню прыQ_зімабоQ_зар, які здымаецца з крывойQ=f(H)свабоднага рэчышча.

Для пабудовы храналагічнага графіка пераходных каэфіцыентаў К_зімабоК_зарна восі абсцыс адкладваецца часТ(месяцы і суткі), на восі ардынат – значэнніК_зімабоК_зарна даты вымярэння расходаў вады; атрыманыя пункты злучаюцца плаўнай крывой.

Такім чынам, выкарыстанне крывых расходаў дазваляе ў любы момант вызначыць расход вады па адзнацы ўзроўню гідраствора; складаць гадавую ведамасць (табліцу) «Штодзённыя расходы вады», не выконваючы вымярэнняў расходаў кожны дзень. Для гэтага па наяўнай гадавой ведамасці «Штодзённыя ўзроўні вады» здымаюць з крывой Q=f(H)адпаведныя ім велічыніQ, м³/с. Часцей па крывой расходаў спачатку складаецца разліковая табліца каардынатQ=f(H).Пры наяўнасці ледзянога покрыва або зарастання рэчышча ўводзяцца пераходныя каэфіцыенты, і штодзённыя расходы вады ў дадзеных умовах вызначаюцца па формулах:

Q_зім=Q_свК_зім;Q_зар=Q_свК_зар.

Велічыні пераходных каэфіцыентаў для кожнага дня бяруць адпаведна з храналагічных графікаў К_зім=f(Т)ціК_зар=f(Т).

Афармленне работы ўключае: выкладанне пунктаў зместу і выканання (гл. табл. 1.12і1.13,рыс.1.11,); у тлумачальнай запісцы паслядоўна прыводзяцца разлікі і абгрунтаванне пунктаў выканання работы.