- •Спіс скарачэнняў і абрэвіятур
- •Уводзіны
- •Праграмна-інфармацыйны блок выпіска з тыпавой праграмы
- •Змест вучэбнай дысцыпліны
- •«Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Вучэбна-метадычны блок
- •Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Уводзіны ў дысцыпліну «Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •1.1 Мова і соцыум. Гіпотэзы паходжання мовы. Функцыі мовы ў грамадстве
- •1.2 Беларуская мова сярод іншых моў свету
- •1.3 Беларуская мова — форма нацыянальнай культуры беларусаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Паходжанне беларускай мовы і асноўныя этапы яе развіцця
- •2.1 Асноўныя этапы фарміравання беларускай мовы. Старабеларуская літаратурная мова хіv—хvі ст.
- •2.2 Новая (сучасная) беларуская мова XIX — пачатку XX ст.
- •2.3 Развіццё і функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ў XX — пачатку XXI ст.
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст *
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Лексічная сістэма беларускай мовы
- •Лексіка беларускай мовы паводле паходжання і сфер выкарыстання
- •1. 1 Паняцце пра лексіку. Прадмет і задачы лексікалогіі
- •1.2 Лексіка беларускай мовы паводле паходжання
- •1.3 Лексіка беларускай мовы паводле сферы выкарыстання
- •1.4 Актыўная і пасіўная лексіка ў беларускай мове
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Беларуская тэрміналогія
- •2.1 Паняцце тэрміна. Тэрміналогія. Адрозненне тэрміна ад слова
- •2.2 Асаблівасці словаўтварэння беларускай тэрміналогіі (прадуктыўныя спосабы і сродкі)
- •2.3 З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі [6, с. 7—14]
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства
- •3.1 Лексікаграфія як навука. З гісторыі вывучэння лексікаграфіі
- •3.2 Тыпы слоўнікаў
- •3.3 Тэрміналагічныя слоўнікі і даведнікі, іх роля і месца ў лексікаграфічнай сістэме беларускай мовы
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму
- •Моўная сітуацыя ў Рэспубліцы Беларусь на сучасным этапе. Моўная інтэрферэнцыя і яе віды
- •1.1 Білінгвізм у Рэспубліцы Беларусь. Псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны аспекты білінгвізму
- •1.2 Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнтная, лексічная, марфалагічная, сінтаксічная, словаўтваральная)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Моўная інтэрферэнцыя і яе віды. Сінтаксічная інтэрферэнцыя
- •2.1 Сінтаксічная інтэрферэнцыя. Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове
- •2.2 Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянальныя стылі маўлення
- •Сістэма функцыянальных стыляў беларускай мовы
- •1.1 Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў
- •1.2 Навуковы стыль і яго асноўныя падстылі
- •1.3 Публіцыстычны стыль і яго асноўныя асаблівасці
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы стыль і яго моўныя асаблівасці
- •2.1 Навуковы стыль і яго функцыянальна-камунікатыўныя характарыстыкі
- •2.1 Сістэма лексічных сродкаў навуковага стылю
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы тэкст: структура I моўнае афармленне
- •3.1 Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю
- •3.2 Асаблівасці сінтаксісу навуковага стылю
- •3.3 Структурныя адзінкі навуковага тэксту: сказ, абзац, складанае сінтаксічнае цэлае. Сродкі сувязі на ўзроўні сказаў і абзацаў навуковага тэксту
- •3.4 Кампазіцыйна-структурная арганізацыя з пункту гледжання спосабаў выкладання інфармацыі (апісанне, апавяданне, разважанне, доказ)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •4.1 Паняцце жанру. Віды жанраў навуковай літаратуры
- •4.2 Рэферат і яго віды. Патрабаванні да рэферата
- •Алгарытм напісання рэферата навуковай крыніцы
- •4.3 Кампазіцыйна-змястоўная і лінгвістычная арганізацыя анатацыі. Віды анатацый
- •Алгарытм напісання анатацыі навуковай крыніцы
- •4.4 Тэзісы як жанр навуковай літаратуры
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Белавежская пушча
- •Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу, іх афармленне
- •5.1 Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу
- •5.2 Бібліяграфічны спіс і патрабаванні да яго афармлення
- •5.3 Цытаты і спасылкі, іх афармленне
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •6.1 Афіцыйна-справавы стыль. Асноўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •6.2 Паняцце «дакумент» і «службовы дакумент». Лексіка-граматычныя асаблівасці мовы справавых папер і службовых дакументаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •1. Мы, народы аб’яднаных нацый, поўныя рашучасці
- •Віды афіцыйна-справавых дакументаў, правілы іх афармлення
- •7.1 Асабістыя дакументы (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.2 Распарадчыя дакументы (загад, распараджэнне), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.3 Інфармацыйна-даведачныя дакументы (даведка, дакладныя і службовыя запіскі)
- •7.4 Справавыя лісты, іх віды і асаблівасці афармлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самакатролю
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Культура прафесійнага маўлення
- •Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення
- •1.1 Мова і маўленне. Маўленне — маўленчая дзейнасць — агульная культура чалавека
- •1.2 Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення: правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня і багацце маўлення, дарэчнасць, вобразнасць
- •1.3 Службовы этыкет і культура зносін
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория цикла и. Шумпетера
- •Правільнасць маўлення і моўныя нормы
- •2.1 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: лексічныя, арфаграфічныя, арфаэпічныя, акцэнталагічныя
- •2.2 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: марфалагічныя, сінтаксічныя
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Асаблівасці вуснай формы прафесійных узаемаадносін
- •3.1 Тэхніка і выразнасць маўлення (голас і маўленчае дыханне, дыкцыя, інтанацыя і інш.)
- •3.2 Узаемадзеянне вербальных і невербальных сродкаў маўленчай дзейнасці
- •3.3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория экономического цикла н. Д. Кондратьева
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Кантрольны блок выніковы тэст
- •Пытанні да заліку
- •Навучальна-даследчыцкі блок прыкладныя тэмы вусных паведамленняў I рэфератаў
- •Спіс выкарыстаных крыніц
Пытанні для самападрыхтоўкі
Што такое лексіка? На якія групы паводле паходжання падзяляецца лексіка беларускай мовы?
Назавіце прыметы запазычаных слоў. Прывядзіце прыклады.
На якія групы падзяляецца лексіка паводле сфер яе выкарыстання?
Ахарактарызуйце дыялектную і жаргонную лексіку. Чым яны адрозніваюцца і што маюць агульнага?
Чым адрозніваюцца гістарызмы ад архаізмаў?
Чым адрозніваецца агульнаўжывальная лексіка ад лексікі абмежаванага выкарыстання, тэрміналагічная ад прафесійнай лексікі?
Трэнінг уменняў
Заданне 1. Запішыце словы паводле прыведзеных значэнняў.
◊ 1. Грашовая сума або іншая маёмасная каштоўнасць, якая выдаецца ў залік будучых плацяжоў. 2. Матэрыяльны рэсурс і іншая маёмасная і інтэлектуальная каштоўнасць, якая ўкладваецца ў аб’екты прадпрымальніцкай і іншых відаў дзейнасці, у выніку якой утвараецца прыбытак або дасягаецца сацыяльны эфект. 3. Пастаянны наведвальнік, пакупнік, заказчык. 4. Афіцыйнае зніжэнне залатога забеспячэння грашовай адзінкі краіны або зніжэнне яе курсу ў адносінах да валют іншых краін. 5. Дзелавая папера, якая пацвярджае права на што-небудзь, служыць доказам чаго-небудзь. 6. Спецыяліст, які вядзе бухгалтарскі ўлік па рахунках (запіс фінансавых і гаспадарчых аперацый, падлік даходаў і расходаў). 7. Матэрыяльныя каштоўнасці (рэчы, прадметы, зямля, будынкі і інш.), якія належаць каму-небудзь. 8. Уласнік, які валодае прадпрыемствам; той, хто бярэцца за арганізацыю якой-небудзь справы, што прыносіць прыбытак. 9. Аплата, узнагарода за што-небудзь, пакрыццё выдаткаў, затрат. 10. Даведнік цэн па відах i гатунках тавараў або па відах паслуг.
▲ 1. Права грамадзян абскарджваць дзеянні службовых асобаў, дзяржаўных органаў. 2. Пісьмовае паведаленне аб выкананых аперацыях па рахунках кліентаў, якое адна ўстанова банка пасылае другой. 3. Уласнасць на адну і тую ж маёмасць дзвюх ці больш асобаў — удзельнікаў агульнай уласнасці. 4. Адна з прававых формаў уздзеяння на парушальнікаў працоўнай дысцыпліны. 5. Закон, які дапаўняе палажэнні Канстытуцыі. 6. Тэрмін, на працягу якога даўжнік адказвае перад крэдыторам за дабраякаснасць перададзенай рэчы ці выкананай працы. 7. У праве: структурная частка нормы права. 8. Спыненне працы як крайні сродак вырашэння калектыўных працоўных спрэчак. 9. Скарга на прысуд або рашэнне суда, якія не набылі законнай сілы. 10. Шлюбныя зносіны, не аформленыя ва ўстаноўленым законам парадку.
■ 1. Загадзя зададзенае, зразумелае і дакладнае прадпісанне магчымаму выканаўцу здзейсніць пэўную паслядоўнасць дзеяння для атрымання рэшэння задачы за канчатковы лік крокаў. 2. Раздзел матэматыкі, які вывучае выказванні, якія разглядаюцца з боку іх лагічных значэнняў і лагічных аперацый над імі. 3. Рэалізацыя электроннай схемы, якая выконвае некаторую функцыю, у выглядзе адзінага паўправадніковага крышталю, у якім выраблены ўсе кампаненты, неабходныя для ажыццяўлення гэтай функцыі. 4. Як называецца вытворчасць, у якой пры дастаткова вялікай колькасці аднолькавых выпускаў вырабаў выраб іх вядзецца шляхам бесперапыннага выканання на рабочых месцах адных і тых жа аперацый, якія пастаянна паўтараюцца. 5. Як называюць паверхню дэталі, якой яна ўстанаўліваецца для апрацоўкі ў пэўным становішчы адносна станка (ці прыстасавання) і рэжучага ці другога рабочага інструмента. 6. Сукупнасць няроўнасцей з адносна малымі крокамі, якія ўтвараюць рэльеф паверхні і разглядаюцца ў межах участка, даўжыня якога выбіраецца ў залежнасці ад характару паверхні і роўная базавай даўжыні. 7. Інтэрвал часу, праз які перыядычна адбываецца выпуск дэталей пэўнага наймення, тыпупамеру і выканання. 8. Тонкі, стальны дыск, які варочаецца ад электрарухавіка. 9. Працэс чыставой апрацоўкі паверхні мяккім кругам з нанесеным на яго дробназерністым абразіўным парашком, змешаным са змазкай. 10. Шматразовыя разнавіднасці працэсу апрацоўкі паверхні ціскам без зняцця стружкі шляхам трэння слізгання ці качэння.
Заданне 2. Вызначце, якія словы з’яўляюцца запазычанымі. Назавіце прыметы запазычаных слоў.
◊ Акварыум, возера, гравюра, фрагмент, інфляцыя, лявоніха, брыфінг, сенажаць, эпас, шчаслівы, дэфект, вакантны, сыравіна, філасофія, сонца, дэвальвацыя, волат, чалавек, арэол, лазня, інцыдэнт, камуфляж, поспех, маркетынг, фундатар.
▲ Абаліцыя, гравюра, імпічмент, бюджэт, лявоніха, афект, эпас, шчаслівы, аферта, вакантны, аванс, філасофія, авіза, сенажаць, волат, гіпотэза, інвестыцыя, чалавек, арэол, інцыдэнт, камуфляж, поспех, возера, агрэсія, працэс.
■ Кансіліум, эластычнасць, луг, гравюра, фрагмент, вытворчасць, шліфоўка, лявоніха, абсталяванне, сенажаць, станок, паверхня, шчаслівы, разьба, брак, сыравіна, волат, шурпатасць, чалавек, абразіўны, дом, камуфляж, поспех, фрэзероўшчык, калібраванне.
Заданне 3. Да запазычаных слоў падбярыце беларускія адпаведнікі, выкарыстоўваючы словы для даведак.
* Антыкварны, гігант, інцыдэнт, індыферэнтны, вакантны, карпарацыя, ландшафт, сімптом, шэф, паўза, утрыраваць, прыярытэт, сэрвіс, сінхронны, сурагат, аратар, фантом, фіяска, гуманны, традыцыя, фіксаваць, контур, шэраг, аграрны, адукацыя, аргумент, афарызм, дыкцыя, рэзюме, арфаграфія, аўдыенцыя, індустрыя, эксперымент, дэфект, брокер, дэбаты.
Словы для даведак: раўнадушны, чалавечны, кароткі выклад, адначасовы, аб’яднанне, старадаўні, велікан, прамысловасць, здарэнне, няўдача, абыякавы, вымаўленне, свабодны, прымета, перапынак, пераважаць, перавага, адхіленне, заменак, прамоўца, прывід, правал, звычай, адзначаць, абрысы, мясцовасць, мноства, сельскагаспадарчы, навучанне, доказ, перабольшваць, правапіс, афіцыйны прыём, абслугоўванне, выслоўе, дослед, пасрэднік, спрэчкі, недалік, кіраўнік, прыбытковы.
Заданне 4. Выпішые словазлучэнні, у якіх выдзеленыя курсівам словы адносяцца да спецыяльнай лексікі.
◊ Валодаць красамоўствам, вячэрнія сустрэчы, муфта счаплення, імкненне да дасканаласці, прамавугольная матрыца, вытворчыя выдаткі, неабсяжнасць Бацькаўшчыны, кінуць позірк, гіпертанічны крыз, чароўнасць лесу, прыватызацыя маёмасці, матчына пяшчота, агульная рэнтабельнасць, рэгрэсіўная асіміляцыя, каштоўныя паперы, цяжкія хмары, гарачая спрэчка, эканамічная эфектыўнасць, збалансаваная інфляцыя, невялікая вуліца.
▲Удзельнікі крымінальнага працэсу, вячэрнія сустрэчы, муфта счаплення, імкненне да дасканаласці, аднаўленне крымінальнай справы, залік сустрэчных патрабаванняў, вытворчыя выдаткі, неабсяжнасць Бацькаўшчыны, кінуць позірк, гіпертанічны крыз, чароўнасць лесу, прыватызацыя маёмасці, матчына пяшчота, адваротная сіла закона, рэгрэсіўная асіміляцыя, абскарджанне дзеянняў службовай асобы, цяжкія хмары, гарачая спрэчка, асабістыя немаёмасныя правы, невялікая вуліца.
■ Доўгачаканая сустрэча, выдаліць камп’ютарны вірус, цыліндрычныя колы, кінуць вокам, метад абкаткі, мэтазгоднасць выкарыстання метадаў, блочныя зубчатыя колы, жаданне перамагчы, маласерыйная вытворчасць, даць лататы, шырокае ўкараненне, бяздумны позірк, псіхалагічная падрыхтоўка, шліфавальнае кола, рухацца па дарозе, гарачая спрэчка, распаўсюджаны спосаб, адно слова, правільны выбар, прыцірачныя станкі.
Заданне 5. Да якой групы паводле сферы выкарыстання адносяцца прыведзеныя ніжэй словы?
◊ Вёска, заўтра, гаварыць, мой, балбатаць, два, далёка, акцыянернае таварыства, яечко, файны, інфляцыя, кагадзе, датацыя, самафінансаванне, паралелепіпед, меланхолік, грашовыя фонды, картопля, думаць, аптовы гандаль, жбан, тавар, плаксіць, кол, хвост, продкі, чыталка, вінда, касаўё, размеркаванне прыбытку, клава.
▲ Адвакат, паслязаўтра, танцаваць, мой, балбатаць, два, далёка, тэрмін даўнасці, яечко, файны, бюджэтнае права, кагадзе, скарга, заканадаўства, паралелепіпед, крымінальны вышук, меланхолік, спадчыннае права, картопля, думаць, прысуд, жбан, плаксіць, кол, хвост, продкі, чыталка, вінда, касаўё, цяжар пакарання, клава.
■ Лёс, размаўляць, лёх, станок, скурпулёзны, дэфармацыя, дасведчанасць, хвартух, пагрэшнасць, напружанне, гладыш, фермер, скавытаць, наваколле, любіць, даследаванне, верыць, прыпуск, смяяцца, прыцірка, класуха, лісце, вуркатанне, апрацоўка, шатун, каліна, зруб, вёрстка, бацян, сумленне, натхненне.
Заданне 6. Выпішыце словы, якія адносяцца да пасіўнай лексікі.
* Скібка, інфляцыя, маланкагромны, лёкай, гайдук, пейджар, бурун, уезд, дылер, дызель, палкаводзец, фундатар, апрацоўка дэталей, слёзнавокі, атрамант, янычар, грош, спраўнік, асадка, журавель, хлебадайны, айчына, паветра, раць, метад даследавання, перст, скурганелы, штатная колькасць, эмісія, ярмо, сумны, абдожджаны, доўбня, гута, лізінг, травень, гала-канцэрт, андарак, псіхалагічны стан, саета, жонка, бяроза, дызайн, мройнавокі, чынш, уласнік.
Заданне 7. Да ўстарэлых слоў падбярыце агульнаўжывальныя словы. Пры неабходнасці карыстайцеся «Тлумачальным слоўнікам беларускай мовы».
* Дынама, дырэкторыя, аснач, кляса, сеча, прохаладзь, салаш, жомчуг, рагавень, кожан, жырандоль, кроза, імбрычак, аргумант, дэбаркадэр, фурманшчык, земства, выраза, клітка, арала, кляйноты, закляцце, улітаваць, чало, залатоўка, гэст, лгар, жаўнер, блюзка, закладная, упрашаць, пілігрым, магнэс, булат, вятрыла.
Заданне 8. Складзіце невялікі слоўнік дыялектных слоў, якія ўжываюцца ў вашай мясцовасці.
* Узор: Лёх, м. Падвал. У лёсе добре лежыць і бульба, і буракі, і яблыка (в. Альшаны Столінскага раёна).
Заданне 9 *. Раскажыце пра які-небудзь цікавы выпадак, захоўваючы асаблівасці гаворкі вашай мясцовасці.
Заданне 10 *. Размяркуйце прыведзеныя словы на асобныя групы ў залежнасці ад іх ужывальнасці. Запоўніце табліцу і растлумачце, чым адрозніваюца гэтыя словы паміж сабой. Дапоўніце табліцу іншымі вядомымі вам словамі. Пры выкананні задання выкарыстайце «Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы».
Актыўная лексіка |
Устарэлыя словы |
|
гістарызмы |
архаізмы |
|
… |
… |
… |
Вакацыі, берэйтар, метад, ураднiк, прыём, лазарэт, сустрэча, гісторыя, вока, нэпман, меч, лемантар, асвета, крыніца, літаваць, будзёнаўка, павет, пенаты, пікет, месяц, стаханавец, жырандоль, сонца, народ, князь, места, ратай, сеча, бярозка, смута, чало, баярын, аброк, войт, саета, чырвонаармеец, валока, раць, веча, перст, рамёны, калчан, тартак, земства, гута, дзiда, скрыжалi.
Тэма 2