14. Францыск Скарына I яго дзейнасць.

(до 1490, Полоцк, — до 1541, Прага), белорусский первопечатник и просветитель. В 1504 учился в Краковском университете, где получил степень бакалавра философии. В 1512 С. в Падуанском университете сдал экзамен на степень доктора медицины. Издательская деятельность С. началась в Праге. В 1517 он выпустил "Псалтырь" на славянском языке (известны 2 экз.; хранятся в Историческом музее в Москве и Публичной библиотеке им. Салтыкова-Щедрина в Ленинграде). За 1517—19 С. издал в Праге 19 отдельных книг Библии; в одной из них помещен титульный лист ко всем книгам — первый титульный лист славянской книги кирилловского шрифта. Пражские издания С. отличаются высокими художественными достоинствами (много иллюстраций, заставок, инициалов, выполненных в технике гравюры на дереве); в 2 изданиях С. поместил свой портрет (см. рис.). В начале 20-х гг. С., переехал в Вильнюс, где основал первую типографию. В 1522 С. выпустил "Малую подорожную книжицу", а в 1525 — "Апостол" на славянском языке. В своих изданиях С. помещал написанные им предисловия, послесловия, примечания, глоссы. Гуманистические идеи С. оказали влияние на общественно-политическую жизнь восточно-славянских народов. Он выступал сторонником широкого просвещения народа, веротерпимости, социального равенства. С именем С. связано становление белорус.литературного языка и развитие белорусской письменности. Последние годы жизни провёл в Праге в должности личного врача и садовника короля Фердинанда.

15. Выдатныя дзеячы эпохi Адраджэння на Беларусi.

Гісторыка-культурная эпоха паміж Сярэднявеччам і Новым Часам (14–першая палова 17 ст.) у краінах Заходняй і Цэнтральнай ЕўропыПерадумовамі станаўлення і развіцця культуры Адраджэння на беларускіх землях сталі ўзаемасувязі ВКЛ з краінамі Заходняй Еўропы, адносна дэмакратычны лад жыцця, рост гарадоў, завяршэнне працэсу фармавання беларускага этнасу і старабеларускай мовы. Тыповыя рысы рэнесанснай культуры (гуманізм, свабодалюбства, патрыятызм, антыдагматычнасць) выразна праявіліся ў культурна-асветніцкай, творчай дзейнасці Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага, М. Гусоўскага, Сімяона Полацкага і інш. Расквітнела летапісанне, заняпала жыційная літаратура, былі створаны хронікі, гістарыяграфічныя творы, на старабеларускую мову перакладаліся ўзоры свецкай прозы. Пашырэнню рэнесансных ідэй паспрыяла ўзнікненне і хуткае развіццё мясцовага кнігадрукавання.

Ф. Скарыны. Беларускі і ўсходнеславянскі асветнік-гуманіст, першадрукар, вучоны, пісьменнік, перакладчык, мастак, графік эпохі Адраджэння. Нарадзіўся ў сям'і полацкага купца. У 1506 г. скончыў Кракаўскі (Ягелонскі) універсітэт, дзе атрымаў вучоную ступень бакалаўра філасофіі. У 1512 г. у Падуанскім універсітэце атрымаў вучоную ступень доктара медыцыны. У заснаванай у Празе друкарні ў 1517-19 гг. упершыню выдаў на царкоўна-славянскай мове ў беларускай рэдакцыі 23 кнігі "Бібліі...". Каля 1520 г. ім была заснавана друкарня ў Вільні, дзе каля 1522 і 1525 гг. былі выдадзены "Малая падарожная кніжыца" і "Апостал". У прадмовах і пасляслоўях да сваіх выданняў Скарына развіваў многія перадавыя ідэі - аб дзяржаўным суверэнітэце, патрыятызме, прававой роўнасці, рэлігійнай і маральнай свабодзе і адказнасці, "натуральным праве", самакаштоўнасці зямнога чалавечага жыцця. Служэнне грамадству Скарына прыраўноўваў да служэння Богу і сваю перакладчыцкую, пісьменніцкую і выдавецкую дзейнасць трактаваў як духоўную ахвяру Радзіме. Творчасць Скарыны ў значнай ступені абумовіла спецыфіку беларускай культуры XVI - XVII ст., спрыяла пашырэнню кнігадрукавання, Гуманізму і Рэфармацыі. Памяць пра вялікага палачаніна ўвекавечана ў розных краінах свету, у тым ліку - помнікам у Полацку, мемарыяльнымі дошкамі ў Вільні, Кракаве і Падуі.

С. Буднага. (1530 - 1593 гг.) Гуманіст, асветнік, рэлігійны рэфарматар, філосаф, кнігавыдавец. Паходзіў з сям'і дробнага шляхціча. Быў адным з самых адукаваных людзей свайго часу. Скончыў Кракаўскі універсітэт. У 1562 г. з нясвіжскай друкарні выйшла кніга Сымона Буднага "Катэхізіс", якая з'явілася першым друкаваным выданнем на землях сучаснай Беларусі. Напісаны і выдадзены "Катэхізіс" на старабеларускай мове. Потым Будны друкаваў творы ў Бярэсці, Лоску, Вільні. Там ён выказаў свае меркаванні па праблемах веры, аб "мірскім" прызначенні чалавека, аб дзяржаўнай уладзе. Меў перадавыя па тых часах погляды, якія распаўсюджваў разам са сваімі аднадумцамі і паплечнікамі, выступаў за ўсебаковае супрацоўніцтва славянскіх народаў.

В. Цяпінскага. (~1530-40-я, в. Цяпіна Полацкага ваяводства (зараз Чашніцкі раён) — 1603), гуманіст-асветнік, пісьменнік, кнігавыдавец, перакладчык. Нарадзіўся ў сям'і баярына гаспадарскага Полацкага павету Мікалая Амельяновіча. Жыццёвы шлях Васiля Цяпiнскага амаль не асветлены пісьмовымі крыніцамі. Няма звестак аб вучобе Васіля Цяпінскага ў замежных універсітэтах, што таксама дало б нейкія падставы для больш дакладнага вызначэння даты яго нараджэння. Васiль Цяпiнскi прадоўжыў гуманістычныя і культурна-асветніцкія традыцыі Францыска Скарыны, быў асабіста і ідэйна звязаны з Сымонам Будным, падзяляў яго грамадска-палітычныя і рэлігійныя погляды

У 1570-я гады Васiль Цяпiнскi на свае сродкі арганізаваў друкарню (якая знаходзілася, відаць, у Цяпіне) з намерам выдаваць кнігі на русінскай мове. У яго была добрая бібліятэка, неабходная яму для выдавецкай дзейнасці. Наважыўшыся надрукаваць Евангелле на дзвюх мовах — царкоўнаславянскай і русінскай, Цяпiнскi распачаў цяжкую і складаную па тым часе работу па яе перакладзе. Зараз вядома толькі адно яго выданне Евангелле, якое выйшла каля 1570 года і змяшчае Евангеллі ад Матфея, Марка і часткова ад Лукі (захоўваецца ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы ў Санкт-Пецярбургу

Мяркуюць, што ў 1562 годзе Васiль Цяпiнскi надрукаваў у Нясвіжы 2 творы Сымона Буднага: «Катэхізіс» і «Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам».

М. Гусоўски(каля 1470-1533 гг.),Паэт-гуманіст і асветнік эпохі Адраджэння. Паходзіў з сям'і паляўнічага. Атрымаў адукацыю на Беларусі, у далейшым паглыбляючы веды ў Вільні, Польшчі і Італіі. У 1518 г. у складзе польска-літоўскай дыпламатычнай місіі трапіў у Рым, дзе ў 1522 г. стварыў свой лепшы твор - "Песню пра зубра", прасякнуты любоўю да роднай зямлі, трывогай за яе лёс і гонарам за слаўнае мінулае Вялікага Княства Літоўскага. "Песня пра зубра", як і іншыя творы Гусоўскага, напісаны на лаціне - мове пісьменства тагачаснай Еўропы. Аднак творчасць яго аказала значны ўплыў не толькі на лацінамоўную літаратуру, але і на развіццё х целым такіх жанраў ва ўсходняй Еўропе, як ліра-эпічная, гістарычная і сатырычная паэма, эпіграма, элегія, палемічна-публіцыстычны трактат. Мікола Гусоўскі выступаі таксама не толькі як папулярызатар сваёй Радзімы ў Захаднім свеце, але і як выразнік перадавых грамадска-палітычных і эстэтычных поглядаў свайго часу.

С.Полоцкий(1629, Полацк — 1680, Масква), праваслаўны і грэка-каталіцкі дзеяч, духоўны пісьменнік. Аўтар твораў «Рыфмалагіён», «Вертаград» і інш.

Нарадзіўся ў заможнай купецкай сям'і. Пачаў спасціжэнне навукі ў брацкай школе полацкага Богаяўленскага манастыра. Скончыў Кіева-Магілянскую калегію (1650). Пасля яе заканчэння выкладаў у брацкай школе ў Полацку. У 1656 стаў манахам у Полацку. Выступаў на ўрачыстай сустрэчы ў Полацку рускага цара Аляксея Міхайлавіча з чытаннем прывітальных вершаў. У 1664 пераехаў у Маскву, стаў там настаўнікам царскіх дзяцей. Быў настаўнiкам Фёдара Аляксеевiча, якi дзякуючы яму атрымаў добрую адукацыю, ведаў латынь і польскую мову, пісаў вершы. Да шлюбу цара Фёдара Аляксеевiча на Агафii Сямёнаўне Грушэцкай склаў, разам з новым прыдворным пiiтам i вучаням беларуса, манахам Сiльвестарам Мядзведзеевым, шырокавяшчальные оды на гэтую «вялiкую i радасную для ўсёй зямлi Рускай урачыстасць». Яго выхаванцам быў і будучы расійскі імператар Пётр І. У кан. 1670-х арганізаваў і ўзначаліў друкарню ў Крамлі. У гэтай друкарні выйшлі кнігі «Буквар языка славенска» (1679), «Псалтыр рыфматворная» (1680), якая ўяўляла сабой вершаваны пераклад Псалтыра. Па ініцыятыве С. Полацкага была заснавана першая ў Маскве вышэйшая агульнаадукацыйная навучальная ўстанова — Славяна-грэка-лацінская акадэмія, статут якой складаў Сімяон. Быў адным з першых расійскіх царкоўных дзеячоў заходняга кірунку; значна паўплываў на працэсы расійскіх царкоўных рэформ.