48. Міжнародныя літаратурныя сувязі. Нацыянальная спецыфіка літаратуры.

Адрозненні паміж культурамі (і, у прыватнасці, літаратурамі) краін Захаду і Ўсходу відавочныя. Арыгінальнымі і самабытнымі рысамі валодаюць лацінаамерыканскія краіны, блізкаўсходні рэгіён, далёкаўсходнія культуры, а таксама Заходняя і Ўсходняя (па перавазе славянская) часткі Еўропы. Прыналежныя заходнееўрапейскаму рэгіёну нацыянальныя літаратуры, у сваю чаргу, прыкметна адзін ад аднаго адрозніваюцца.

Культура чалавецтва, уключаючы яе мастацкі бок, не ўнітарная. Кожнай нацыянальнай культуры ўласцівыя яе ўласныя рысы.

Для разумення культуры чалавецтва і сусветнага літаратурнага працэсу надзённа паняцце немеханічнага цэлага, складнікі якога, па словах сучаснага ўсходазнаўца, "не падобныя адзін аднаму, яны заўсёды ўнікальныя, індывідуальныя, незаменныя і незалежныя". Таму культуры (краін, народаў, рэгіёнаў) заўсёды суадносяцца як дапаўняльныя.

Усё гэта абумоўлівае спецыфічнасць эвалюцыі літаратур розных народаў, краін, рэгіёнаў. Заходняя Еўропа на працягу апошніх пяці-шасці стагоддзяў выявіла беспрэцэдэнтны ў гісторыі чалавецтва дынамізм культурна-мастацкага жыцця; эвалюцыя жа іншых рэгіёнаў спалучаная са значна большай стабільнасцю. Але як ні разнастайныя шляхі і тэмпы развіцця асобных літаратур, усе яны перамяшчаюцца ад эпохі да эпохі ў адным кірунку: праходзяць тыя стадыі, аб якіх мы казалі.

МІЖНАРОДНЫЯ ЛІТАРАТУРНЫЯ СУВЯЗІ

Пачаткі сутнаснай блізкасці паміж літаратурамі розных краін і эпох мянуюць тыпалагічнымі сыходжаннямі, або канвенгенцыямі. Нараўне з апошнімі аб'яднаўчую ролю ў літаратурным працэсе гуляюць міжнародныя літаратурныя сувязі (кантакты: уплывы і запазычанні). Уплывам прынята зваць уздзеянне на літаратурную творчасць папярэдніх светапоглядаў, ідэй, мастацкіх прынцыпаў (па перавазе ідэйны ўплыў Русо на Талстога; пераламленне жанрава-стылявых асаблівасцяў байранаўскіх паэм у рамантычных паэмах Пушкіна). Запазычанне жа - гэтае выкарыстанне пісьменнікам адзінкавых сюжэтаў, матываў, тэкставых фрагментаў, маўленчых абарачэнняў і г.д.Для сусветнай мастацкай культуры надзённыя шырокія і шматпланавыя кантакты паміж літаратурамі розных краін і народаў (пра што казаў Гётэ), але разам з тым неспрыяльны "культурны гегеманізм" літаратур, мелых рэпутацыю сусветна значных.

Ці ледзь не самая маштабная з'ява ў вобласці міжнародных літаратурных сувязяў Новага часу - інтэнсіўнае ўздзеянне заходнееўрапейскага досведу на іншыя рэгіёны (Усходняя Еўропа і нееўрапейскія краіны і народы). Гэты сусветна значны культурны феномен, названы еўрапеізацыяй, або вестэрнізацыяй, або мадэрнізацыяй, тлумачыцца і ацэньваецца па-рознаму, становячыся прадметам бясконцых дыскусій і спрэчак. Сучасныя навукоўцы звяртаюць пільную ўвагу як на крызісныя і нават негатыўныя бакі еўрапеізацыі, так і на яе пазітыўную значнасць для "незападнаеўрапейскіх" культур і літаратур. У гэтай сувязі вельмі прадстаўнічая артыкул "Некаторыя асаблівасці літаратурнага працэсу на Ўсходзе" Памеранца, аднаго з яркіх сучасных культуролагаў. Па словах навукоўца, звыклыя для заходнееўрапейскіх краін падання на "нееўрапейскай глебе" дэфармуюцца. Адбываецца раскол у вобласці грамадскай думкі: узнікае супрацьстаянне заходнікаў і этнафілаў, захавальнікаў айчынных традыцый, якія змушаныя абараняцца ад размывання нацыянальнага жыцця "бескаляровым касмапалітызмам".Шмат у чым падобныя думкі значна раней былі выказаныя ў кнізе вядомага філолага і культуролага Трубяцкога "Еўропа і чалавецтва". Аддаючы даніну павагі рамана-германскай культуры і адзначаючы яе сусветнае значэнне, навуковец разам з тым падкрэсліваў, што яна далёка не тоесная культуры ўсяго чалавецтва, што поўнае прылучэнне цэлага народа да культурнага, створанай іншым народам, справа немагчымае і што сумесь культур небяспечная. Еўрапеізацыя жа ідзе зверху ўніз і закранае толькі частка народа, а таму ў яе выніку культурныя пласты адасабляюцца адзін ад аднаго і ўзмацняецца класавая барацьба. У сувязі з гэтым прылучэнне народаў да еўрапейскай культуры ажыццяўляецца паспешна.

Адным з самых цяжкіх наступстваў еўрапеізацыі з'яўляецца знішчэнне нацыянальнага адзінства, раздзяленне нацыянальнага цела народа".Вышэйшы вынік культурнага сінтэзу заўважаны ў творчасці Пушкіна і Цютчэва, Талстога. Нешта аналагічнае ў XVII-XIX стст. назіралася і ў іншых славянскіх літаратурах, дзе, па словах Ліпатава, мелі месца "узаемаперапляценне" і "злучэнне" элементаў літаратурных кірункаў, прыйшэлых з Захаду, з "традыцыямі мясцовай пісьменнасці і культуры", што азначала "абуджэнне нацыянальнай самасвядомасці, адраджэнне нацыянальнай культуры і стварэнне нацыянальнай славеснасці сучаснага тыпу".

Такім чынам, міжнародныя сувязі (культурна-мастацкія і ўласна літаратурныя), складаюць (нараўне з тыпалагічнымі сыходжаннямі) найважны фактар станаўлення і ўмацаванні адзінства рэгіянальных і нацыянальных літаратур.