пособие латынь

luipis, ellTcax; humilis; altus; formosus; grandis; celer; vehemens;

.iliox; patiens; saluber; excellens; excors; capax; diligens; lerox; p.uiper; utilis; nobilis; pulcher.

Задание	2. Переведите. Укажите тип склонения каждою
• mma. Просклоняйте в Sg. и Р1.
Brevior voluptas. Maior pars. Usus optimus. Posterior dies. l,o-
i I I S umbrosior.
Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите.
I)	Una est ars ratioque picturae, dissimillimlque tamen inter se

/i iixis, Aglaophon, Apelles [Cic.]. 2) Nova pictura interpolare vis opus lepidissimum? [Plaut.]. 3) Lingua || mali pars pessima servi /liiv /. 4) Ego locum aestate umbrosiorem videbam nunquam [Cic.]. ' I fortior in fulva || novus est luctator arena [Ovid.]. 6) Melius est miuslitiam ferre, quam facere [Augustin.]. 7) Vel iniquissimam pacem nistissTmo bello antefero [Cic.]. 8) Tum ille (Alexander): “Herctile, -

inqnil, -		subest	nimirum altius malum,	quod omnes avertit a me. Ne­
minem		teneo:	liberate octilos meos,	ingratissimi	cives”	[Curt.].
'M	Saepe minus		est constantiae in rubore, quam		in culpa	[Curt.].
10)	Nam ubi paria sunt periciilum ac praemium, et secundis rebus am­

plior fructus est et adversis solatium maius [Curt.]. 11) Effieacior in adversis (rebus) necessitas, quam ratio [Curt.]. 12) O miseram condi-

i lonem	meam, cui forsitan non periculosius est tacere quam dicere!
/< 'uri.].	13) Melior est causa suum non tradentis, quam poscentis ali-
' iiiim [Curt.]. 14) Quid ... turpius aut foedius		quam contra senatum
eives ... patriam exercitum ducere? [Cic.].		15) Posteriores enim

сoj-ilationes ... sapientiores solent esse [Cic.]. 16) Senatus id est orbis ici rarum sanctissimum gravissimumque consilium [Cic.]. 17) Prae- U iea lugurtha regis Bocchi proximos magnis muneribus et maioribus pi omissis ad studium sui perducit [Sali.]. 18) Solis calor et candor mhistrior est quam ullius ignis [Cic.]. 19) Id enim iniustisslmum ipsum

i-st,	iustitiae mercedem quaerere [Cic.]. 20) “Non multa peccas, - in­
quit	ille fortissimo	viro senior magister, - sed peccas; te regere
possum ” [Cic.: Об		Ахилле и его наставнике Хироне или Фениксе].

( м. раздел XXI: Глаголы, сложные с esse.

11) Nihil esi incertius vulgo. Nihil obscurius voluntate hominum, nihil I.iII.h I U S rnlione tota comitiorum [Cic.]. 22) Te, Capitoline, quem piopicr beneficia popiilus Romanus Optimum, propter vim Maximum n<шипа/, oro [Cic.]. 23) Quis Publio Octavio Balbd ingenio prudenlior, iure peritior ... commemorari potest ? [Cic.]. 24) Omnium autem rerum, ex quibus aliquid adquiritur, nihil est agricultura melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius [Cic.]. 25) Nullum igitur vitium taetrius est, ... quam avaritia, praesertim in principibus et rem publicam gubernantibus [Cic.]. 26) An est quicquam similius in­ saniae quam ira, quam bene Ennius initium dicit insaniae [Cic.]. 27) Vitiositas nomen est vitiorum omnium; ex qua concitantur pertur­ bationes, quae sunt ... turbidi animorum concitatlque motus, aversi a rati5ne et inimicissimi mentis vitaeque tranquillae [no Cic.]. 28) Bos laboriosissimus hominis socius in agricultura (est) [Colum.]. 29) lustitiam cole et pietatem, quae cum magna in parentibus et propinquis, tum in patria maxima est [Cic.]. 30) De minimis non curat praetor. 31) Punctum est quod vivimus, et adhuc puncto minus [Sen.]. 32) Nihil est domo sua dulcius [no Cic.]. 33) In fabtilis stultissima persona est inprovidorum et credulorum senum [Cic.]. 34) Lyricorum vero longe Pindarus (est) princeps spiritus magnificentia, sententiis, figuris, be­ atissima rerum verborumque copia et velut quodam eloquentiae flumine: propter quae Horatius eum merito credit nemini imitabilem [no Quint.]. 35) Borysthenes ... inter Scythiae amnes amoenissimus est [Mela]. 36) In suo quisque negotio hebetior est quam in alieno

[Curt.].

37)et iam || per moenia clarior ignis

auditur, propiusqu(e) || aestus incendia volvunt. [Verg.] 38) Nutritur vento, || vento restinguitur ignis.

Lenis alit flammam, || grandior aura necat. [Ovid.] 39) Fertilior seges est || alienis semper in agris,

vicimimque pecus || grandius uber habet. [Ovid.]

Задание 4. Переведите и запомните.

1) Sanctus sanctissimus. 2) Levior cortice. 3) Corvo rarior alb5 /luv.[ 4) Dicto citius. 5) Forma melior quam mente est [Veli]. 6) Fallaeior undis [Ovid.]. 7) Ferro nocentius aurum [Ovid.].

( 'M paчдел XXI: Глаголы, сложные с esse.

{лдапие 5. Используя прилагательные altus, -a, -um высо- г пи. .чупокий и существительные mons, vox, mare, arbor, caelum, llunu-n, vulnus, turris, volatus, portus, составьте словосочетания. I Ipiii-клоняйте, указав тип склонения каждого слова. Поставьте в

.......и (сочетаниях прилагательные в сравнительную и превосход­ имо степень, переведите. Просклоняйте в Sg. и Р1.

Задание 6. Назовите русские слова, этимологически связан­ ные с супплетивными формами степеней сравнения латинских прпиагательных.

Flosculi et proverbia

I) Malum consilium consultori est pessimum [Varro]. 2) Mo­ bilior ventis femina (est) [Calpurn.]. 3) Fato maior prudentia [Verg.]. I) lama malum graviiis || quam res trahit [Hor.]. 5) Videntur enim omnia repentina graviora [Cic.]. 6) Conveniunt cymbae || vela minora

meae /Ovid.]. 7) Nam ris(u) inepto res ineptior	nulla (e)st [Cat.].
H) Vilius argentum (e)st || auro, virtutibus aurum	[Hor.]. 9) Amor et

meile ct felle est fecundissimus [Plaut.]. 10) Flamma fumo est pioxima [Plaut.]. 11) Non faciunt equum meliorem aurei freni [Sen.]. I ') A bove maiore discit arare minor [поел.]. 13) Cupido atque ira pe . ami consultores [Sali.].

ХШ

Imperfectum indicativi activi et passivi

осн. praes. + суф. -ba- (I, II спр.) + личные окончания -eba- (III, IV спр.) act. или pass.

aci.			pass.
niia-ba-m		я украшал	oma-ba-r
n mi -eba-m		я наказывал	puni-eba-r
Iiice-ba-s		ты обучап	doce-ba-ris
lic oba-t		он говорил	dic-eba-tur
Iu	eba-lis	вы называли	dic-eba-mlni
л|>i	eba-nt	они брали	capi-eba-ntur

яукрашался (кем-то)

янаказывался (кем-то) ты обучался (кем-то) он говорился, назывался вы назывались они брались (кем-то)

I ii.ii он f.ssc 'obinib':	Sg. 1. eram		Pl.	1. eramus
	2.	eras		2. eratis
	3.	erat3. erant		они были

Задание 1. Запишите infinitivus praesentis activi. Определите основу praesentis, укажите тип спряжения. Проспрягайте в Imperfectum ind. act. и pass. Переведите (одно лицо - на выбор).

Cognosco, conflicto, haurio, molo, reddo, colo, habeo, aperio, muto, moveo, appello, mitto, concito, torreo, celo, teneo, video, nutrio, vincio.

Задание 2. Сделайте грамматический разбор. Переведите. 1) Romani aquas ... aut ex Tiberi aut ex puteis aut ex fontibus

hauriebant [Front.]. 2) Ferr(um) exercebant || vasto Cyclopes in antro [Verg.]. 3) Mihi ... erat in animo ... ire in Epirum [Cic.]. 4) Me ...

incommoda valetudo ... tenebat ... Brundisii [Cic.]. 5) Perbono loco res erat [Cic.]. 6) Tua voluntas erga me meaque erga te par atque mu­ tua erat [Cic.]. 7) Interdum piger, interdum timidus in re militari mihi videbaris [Cic.]. 8) Femina illa abundabat audacia, consilio et ratione deficiebatur [Cic.]. 9) T. Roscius Amerinus plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator erat [Cic.]. 10) Cupiebam animi dolorem cultu tegere [Cic.]. 11) Virgines Vestales in Urbe custodiebant ignem foci publici sempiternum [no Cic.]. 12) Discebamus enim pueri XII (= duodicim tabidas) ut carmen necessarium; quas iam nemo discit [Cic.]. 13) Cicero physicum speculatorem venatoremque naturae ap­ pellabat [no Cic.]. 14) Sudor a capite et fronte defluebat [no Cic.]. 15) Ut nostri perpetuas munitiones habebant ... ex castellis in proxima castella, ita illi (= Pompeiani) interiore spatio perpetuas muniti5nes efficiebant [Caes.]. 16) Initio ... vita hominum sine cupiditate agitaba­ tur; sua cuique satis placebant [no Sali]. 17) Omnes, quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, ei Catilinae proxuml ... erant /Sali.]. 18) Eo tempore lugurtha ... pabulum et aquarum fontes, quo­ rum penuria erat, corrumpebat [no Sali.]. 19) At Catoni studium mo­ destiae, decoris, sed maxume severitatis erat; non divitiis cum divlte neque factione cum factioso, sed cum strenuo virtute, cum modesto pudore, cum innocente abstinentia certabat; esse, quam videri, bonus malebat /Sali.]. 20) Interea parentes aut parvi liberi militum ... sedibus pellebantur. Ita cum potentia avaritia sine modo modestiaque invade-

bal, ... vastabat omnia, nihil pensi neque sancti habebat /Sali./. 21) Duobus locis haud longe inter se (Romani) castra laciebant. Ubi frumento aut pabulo opus erat, cohortes cum omni equitatu praesidium agitabant. Sed igni magis quam praeda ager vastabatur /S a li/. 22) Galbam fortasse vis non ingenl solum, sed etiam animi et naturalis quidam dolor dicentem incendebat efficiebatque [Cic.]. 23) C. Claudius etsi propter summam nobilitatem et singularem potentiam magnus erat, tamen etiam eloquentiae quandam mediocritatem adferebat /Cic./. 24) Equidem ... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nos­ trum comparabas [Cic.]. 25) Res omnes singul5rum annorum mandabat litteris pontifex maximus efferebatque in album [Cic.]. 26) Lyra Apollinis auro fulgurabat, ebore candicabat, gemmis varie­ gabat [Apul.]. 27) Frigora nocturna ... Caniculae ortu similia brumali­ bus erant [Liv.]. 28) In proximum annum M Antonius consulatum petebat, vel potius rogabat [Cic.]. 29) Felix dicebar eramque [Ovid.]. 30) Tantos illa (= Dido) suo || rumpebat pectore questus [Verg.]. 31) Itaque Caesar ad omnes casus subsidia comparabat. Nam ... fru­ mentum ex agris cotidie in castra conferebat [Caes.]. 32) Erat magni periculi res tantillis copiis iniquo loco dimicare [Caes.]. 33) Olor niveis pendebat in aere pennis [Ovid.]. 34) Sperabam tamen atqu(e) || animo meo vota fovebam [Ovid.]. 35) Eram domi imperator summus in patria mea [Plaut.]. 36) Mea sponte faciebam ... id perdiligenter [Cic.]. 37) Omnes trepidi improviso metu ... arma capiebant [Sali.]. 38) Erat ex oppido Alesia despectus in campum [Caes.]. 39) Inter cas­ tra et Caesaris iter flumen intercedebat angustum altissimis ripis [Bell. Alex.]. 40) Alexander ... ab Apelle potissimum pingi, a Lysippo fingi volebat [Cic.].

41)	... noctes vigilabat ad ipsum
	mane, diem totum || stertebat. [Hor.]
42)	Ipse sub arboreis || vitabam frondibus aestum:

fronde sub arborea || sed tamen aestus erat. [Ovid.]

43)Collis erat collemque || super planissima campi

area, quam viridem || faciebant graminis herbae. [Ovid.]

44)Iuppiter angusta || vix totus stabat in aede,

inque Iovis dextra || fictile fulmen erat.

Frondibus ornabant || quae nunc Capitolia gemmis pascebatque suas || ipse senator oves. /Ovid.]

■I>) l;mi labor exiguus || Phoebo restabat equique pulsabant pedibus || spatium declivis Olympi: regales ерШаё || mensis et Bacchus in айго

ponitur; hinc placido || dantur sua corpora somno. [Ovid.]

46)Mos erat antiquus || niveis atrisque lapillis,

	his damnare reos, |j illis absolvere culpam.	[Ovid.]
47)	... || iam nox inducere terris
	umbras et caelo || diffundere signa parabat.	[Hor.]

48)lamque rubescebat || radiis mar(e) et aether(e) ab alto Auror(a) in roseis || fulgebat liitea bigis. [Verg.]

49)Atqu(e) hic Aeneas || ingent(em) ex aequore lucum prospicit. Hunc inter || fluvio Tiberinus amoeno veirticTbus rapidis || et multa flavus harena

in mare prorumpit. || Variae circumque supraque

^ и ё 1 а ё ripis || volucres et fluminis alveo

aethera mulcebant || cantu lucoque volabant. [Verg.]

50)Obvertunt pelago || proras; tum dente tenaci ancora fundabat || naves et litora curvae

praetexunt puppes.

[Verg.]

Задание 3. Замените конструкцию в предложениях 1, 2, 4, 11, 13, 18, 24, 25, 31 задания 2.

Задание 4. Укажите латинский источник данных слов, объясните значение латинизмов.

Экзерсиз; анимизм; милитаризм; феминизм; дефицит, де­ фект, дефективный; детектив, детектор, протекция, протектор, протеже; тога; капитан, капитал, капитель, капитул, капитуляция, капитулировать; фригидный; фронт, фронтальный, фронтон, фронтиспис; коррупция, коррумпированный; Иннокентий; апел­ ляция, апеллировать, апеллятив.

Flosculi et proverbia

1) In principio erat verbum [Еванг.]. 2) Discum audiebant [rt

.•<)<{.[ 3) Mulgebant hircos [погов.]. 4) Nodum in scirpo quaerebant

/поел.J. 5) Plumbum aurum fiebat* [поел.]. 6) Fallebat curas ||

• icgraque corda labor [Ovid.].

XIV

Futurum I (primum) activi et passivi

осн. praes. + суф. -b- (I, II спр.)		+ личные окончания
	-а- / -ё- (III, IV спр.)		act. или pass.
(1 л. Sg.)
oma-b-o	я украшу, я буду украшать
puni-a-m	я буду наказывать, я накажу
capi-a-m	я возьму, я буду брать
dic-e-t	он скажет, он будет говорить (назы­
	вать)
statu-e-nt	они будут постановлять, они решат
puni-c-tis	вы накажете, вы будете наказывать
oma-b-or	я украшусь, я буду украшаться (кем-то)
puni-a-r	я буду наказываться, я накажусь (кем-
	то)
capi-a-r	я буду браться, я возьмусь (кем-то)
dic-e-tur	он скажется, назовется, он будет гово­
	риться, называться
statu-e-ntur	они будут постановляться, они решат­
puni-e-mmi	ся (кем-то)
	вы будете наказываться, вы покаже­
	тесь
Глагол esse 'быть	Sg. 1. его	я буду	Pl.	1. erimus
	2. eris			2. eritis
	3. erit			3. erunt

Задание 1. Напишите infinitivus praesentis activi. Определите основу praesentis, укажите тип спряжения. Проспрягайте в h'uturum I act. и pass. Дайте перевод (одного лица - на выбор).

См. раздел XXII: Verba deponentia et semideponentia.

Moneo, duco, saepio, damno, veto, exerceo, pingo, reperio, premo, contineo, partio, adhibeo, emo, sentio, consecro, posttilo, narro, gero, mereo, finio.

Задание 2. Определите форму глагола (лицо, число, время, наклонение, залог), переведите.

Capies, capieris, capiebatur, capiuntur; veniunt, veniam, venie­ mus, veniebas, veniebatis; valebit, valebat, valebunt, valent; specta­ mus, spectabo, spectabamus, spectabantur, spectaberis; relinquitis, re­ linquam, relinquebar, relinqueris, relinquetis; dabamus, dabimus, dabi­ tur, dabantur, dantur; videtur, videbitur, videbatur; sentiam, sentietur, sentiebantur, sentiebas, sentiuntur.

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите.

1) Iam ego	uno in saltu lepide apros capiam duos [Plaut.].
2) Frater venit, ...	ego illi obviam pergam [Ad Her.]. 3) Iustitia sine

prudentia multum poterit , sine iustitia nihil valebit prudentia [Cie.]. 4) Pater nati spectabit honores, gaudia percipiens [Ovid.]. 5) Liberis ...

nostris satis amplum patrimonium paterni nominis ... relinquemus

[Cic.]. 6) De paulo		paultUum hic tibi	dabo haud lubenter		[Plaut.].
7) Longius	insidias cerva videbit anus		[Ovid.].	8) Nutrices et paeda­
gogi iure	vetustatis	plurimum benevolentiae		postulabunt	[Cic.].

9) Deos placatos pietas efficiet et sanctitas; proxime autem et secun­ dum deos homines hominibus maxime utiles sunt [Cic.]. 10) Domus erit egregia; magis enim cerni iam poterat , quam quantum ex forma

iudlcabamus [Cic.].	11) Magni erunt mihi tuae litterae	[Cic.].
12) Cedit amor rebus,	|| res age: tutus eris [Ovid.]. 13) Malum	punl-

cum, ubi florebit, colligite [no Cato]. 14) Penelope coniunx || semper Ulixis ero [Ovid.]. 15) Quis mihi ex his locis aut viam aut semitam monstrabit? [no Plaut.]. 16) Maligna est calamitas, et fere noxius, cum suo supplicio crucietur, acquiescit alieno [Curt.]. 17) Utilitates ex ami­ citia maximae capientur [Cic.]. 18) Nobiscum, Catilina, versari iam diutius non potes : non feram, non patiar , non sinam [Cic.]. 19) Meis bonis omnibus ego te heridem faciam [Naev.]. 20) Quid sentiam, bre­ viter exponam [Cic.]. 21) Dicam ex animo ... quod sentio [Cic.].

< м. раздел XXI: Глаголы, сложные с esse.

I Icpcnec i и действительным залогом.

22) Utilitates ex amicitia maximae capientur et erit eius ortus a natura quam ab imbecillitate gravior et verior [Cic.]. 23) Faciam te consilii

nostri certiorem [ Cic.].
24)	... sub lucem || dens(a) inter nubila sese
	diversi rumpent || radii. [ Verg]
25)	... ciim sale panis
	latrantem stomachum || bene leniet. [Hor.]
26)	... et	ni
	posces ante diem || librum cum lumine, si non

intendes animum || studiis et rebus honestis, invidia vel amore || vigil torquebere. [Hor.]

27)Ciii non conveniet || sua res, ut calceus olim,

si pede maior erit, || subvertet, si' minor, uret. [H or]

28)... || male simandata loqueris ,

ailt dormitab(o) aut || ridebo.

[Hor.]

29)Si dicentis erunt || fortunis absona dicta,

Romani tollent || equites ped^sque cachinnum. [Hor.]

30) Юпитер:	Quin aspera Iiino,
quae mare nunc terrasque || metu caeliimque fatigat,

consili(a) in melius || referet rnecumque fovebit

Romanos, rerum || dominos, gentemque togatam. [Verg.]

31)Эней-Дидоне:

In freta diim fluvii || current, dum montibus umbrae liistrabunt, convexa || poliis dum sidera pascet,

semper honos nomenque || tuiim laudesque manebunt. [Verg.]

32)Эней:

Tum Phoeb(o) et Triviae || solido de marmore templum instituam festosque || dies de nomine PhoebT. [Verg.]

33)Pectoribus mores || tot sunt, quot in orbe figurae:

qui sapit, innumeris || moribus aptus erit. [Ovid.] 34) Ipsa suis manibiis || forti nova nupta marito

imponet galeam, || barbaraqu(e) arma dabit.

Arma dabit, dumqu(e) arma || dabit, simul oscula siimet. Hoc genus officii || dulce duobus erit. [Ovid.]

35) Possidet en! terras, || et possidet aequora Minos: пёс tellus nostrae, || пёс patet linda Ищаё.

Перевести действительным залогом.

Restat iter caelo: || caelo lentabimus ire. Da veniam coepto, || luppiter alte, meo.

Nam siv(e) aetherias |j vicino sole per auras ibimus, impatiens || cera caloris erit.

Siv(e) humiles propiore || freto iactabimus alas; mobilis aequoreis |j penna madescet aquis.

Inter utriimque vola! [Ovid.]

Задание 4. Замените конструкцию в предложениях 1, 4, 7, 15, 17, 19 задания 3. Поставьте сказуемое в Praesens и Imperfectum ind. {act. и pass.). Переведите.

Задание 5. Запишите словарные формы данных слов. Назо­ вите латинизмы в русском языке, этимологически связанные с указанными латинскими лексемами.

Fons; frater; valeo; recipio; amplus; relinquo; deus; pietas; utilis; littera; flos; via; lux; radius; lumen; mons; umbra; aptus; altus; calor; mobilis.

Flosciili et proverbia

1) Uno in saltu apros capere duos [Plaut.]. 2) Tristis eris, si solus || eris [Ovid.]. 3) Is cadet ante senem, qui sapit ante diem [поел.]. 4) Candidus et talos || a vertice piilcher ad imos [Hor.]. 5) Qui sapit, innumeris || moribus aptus erit [Ovid.]. 6) Lacrimis adamanta movebis [Ovid.]. 7) Non eripiet livor laudis conscientiam [Phaedr.].

XV

Adverbia

Первообразные: ibi там, ubi где, ut как, ita так и т. д.

Производные:

a) longe далеко < longus, -a, -um долгий, дапекий late широко < latus, -a, -um широкий

tenere нежно < tener, -era, -erum нежный

longissime очень далеко, дальше всего < longissimus, -a, -um

самый дальний, длиннейший