пособие латынь

breviter коротко < brevis, -e короткий

sapienter мудро, разумно < sapiens, -entis мудрый b) raro редко < Abi. Sg. rarus, -a, -um редкий

primo сначала < Abi. Sg. primus, -a, -um первый

multum много < Acc. Sg. (n) multus, -a, -um многочислен­ ный, многий

facile легко < Acc. Sg. (n) facilis, -e легкий

partim отчасти < древн. Acc. Sg. pars, partis f часть longius дальше < Acc. Sg. (n) longior, longius более далекий

Задание 1. Напишите словарные формы прилагательных. Образуйте наречия. Дайте сравнительную и превосходную сте­ пень этих наречий. Переведите каждую форму.

Nobilis, diligens, dignus, dulcis, prudens, peritus, gravis, turpis, altus, vehemens, utilis, rectus, efficax, pulcher, ornatus, atrox, celer.

Задание 2. Переведите и запомните.

1) Citius, altius, fortius [олимпийский девиз]. 2) Quantum satis. Clam palamque. 4) Vulgo. 5) Alibi. 6) Quo vadis? [Еваиг.]. 7) Sero sapere [погов.]. Foris sapere [погов.]. 8) Semper Saturnalia agere [по­

гов.].

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите. ()бъясните способ образования наречий.

1) Semel in mense sulcos ... fodere oportet [Cato]. 2) Pompciani puteos fodere cogebantur; qui tamen fontes ... celeriter aestibus exarescebant [Caes.]. 3) Et mala radices || altius arbor agit [Ovid.]. 4) Magis homines iuvat gloria lata quam magna [Plin. J.]. 5) In qua oratione plus timoris video quam consilii [Cic.]. 6) Fortium virorum est magis mortem contemnere quam odisse vitam. Saepe taedio lab5ris ad vilitatem sui compelluntur ignavi [Curt.]. 7) Vita, mors, divitiae, paupertas omnes homines vehementissime perm5vent [Cic.]. X) Adulescens ille ... effllctim perit eius amore [Plaut.]. 9) Fidibus adprime callebam [no Apul.]. 10) Es homo apprime probus [Plaut.]. I I) Plato multum enim supra prorsam orationem et quam pedestrem ( iraeci vocant surgit [Quint.]. 12) Agere considerate pluris est quam cogitare prudenter [no Cic.]. 13) Sed breviter paucis || praestat comprendere miilta [Lucr.]. 14) Orat5ris ... est ... composite, ornate, co-

Iн( loqm /Cie./. I?) Oratorum quidem artis est ... rem breviter exponcic cl probabiliter et aperte; ... sua confirmare, adversaria evertere

i.;u|iic	сГПсеге non	perturbate, sed singtilis argumentationibus [no
( /с./-	16) Pompeiani	difficultates patienter atque aequo animo ferebant

/('aes./. 17) Melius non incipient, quam desinent [Sen.]. 18) Nulla res multitudinem efficacius regit quam superstitio [Curt.J. 19) Tu recte vivis, || si curas esse, quod aijdis [Hor.]. 20) Propiusque periclo it timor [Verg.]. 21) Proba merx facile empt5rem reperit [PlautJ. 22) Utiliter nemo servit duobus heris [Anon.]. 23) Salutamus ... laetos victores, qui me quidem perofficiose et peramanter observant [Cic.]. 24) Cito gloria obsolescit in sordidis hostibus [Curt.]. 25) Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus [Ter.]. 26) Irus et est subito, || qui modo Croesus erat [Ovid.]. 27) Improbe Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit [P. Syr.]. 28) Cito inarescit lac­ rima, praesertim in alienis malis [Cic.]. 29) Valde tuas litteras nunc expecto [Cic.]. 30) Amici partim deserunt me, partim etiam produnt [no Cic.]. 31) Bestiarum autem terrenae sunt aliae, partim aquatiles, aliae quasi ancipltes in utraque sede viventes [Cic.]. 32) Istlce vos ha­ bitatis? [Ter.]. 33) Simulacra praeclara, sed non ita antiqua [Cic.]. 34) О spectaculum uni Crasso iucundum, ceteris non item [Cic.]. 35) In sedes collocat se regias Clytemnestra iuxtim [Liv.]. 36) Iupplter hodie ipse aget, et ego una cum illo [Plaut.]. 37) Tam sponsiones quam foedera sancta sunt apud eos homines, apud quos iuxta divinas religiones fides humana colitur [Liv.].

38) Fliimlne perpetuo || torrens solet acrius ire.

Sed tamen haec brevis est, || illa perennis aqua. [Ovid.] 39) Феб - Фаэтону:

Altius egressus || caelestia tecta cremabis, inferius - terras: || medio tutissimus ibis. [Ovid.]

Задание 4. Замените конструкцию в предложениях 7, 16, 18, 21, 23, 25, 27, 29 задания 3. В каждой фразе поставьте сказуемое во всех временах системы инфекта Indicativi (praes., imp., fut. Г).

11ереведите.

( м p.i; к- i XXII: Verba deponentia et semideponentia.

Задание 5. Объясните происхождение русских слон. Синекура, вадемекум, скутозавр, альма-матер, де-факто, де-

юре, ин-кварто, ин-октаво, ин-фолио, камера-обскура, квипрокво, меццо-сопрано, нотабене, сальто-мортале, парабеллум, псрпету- ум-мобиле, постскриптум, постфактум, пресс-папье, проформа, промилле, секунд-майор, факсимиле, форсмажор, экслибрис, фа­ та-моргана.

Flosctili et proverbia

1)Potius sero quam nunquam [Liv.]. 2) Bis dat, qui cito dat.

3)Plenus venter non studet libenter [поел.]. 4) Hodie Caesar - cras nihil [Библ.]. 5) Vade retro, satanas [Еванг.]. 6) Ubi amici, ibidem opes [Plaut.]. 7) Nimium ne crede colori [Verg.]. 8) Hac urget lupus, hac canis [Hor.]. 9) Non ungue latius discedere [Apul.]. 10) Plus valet in manibus passer, quam in nubibus anser [поел.]. 11) Non procul a proprio || stipite poma cadunt. 12) Honores mutant mores, sed raro in meliores [Плутарх].

XVI

Основные формы глагола. Основа perfecti. Perfectum indicativi activi

I	II	III	IV
1 л. Sg.	1 Л. Sg.		Inf. praes, act.
praes, ind.	perf. ind.	supinum
act.	act.	ornatum,	ornare	украшать
orno,	ornavi,
doceo,	docui,	doctum,	docere	обучать
dico,	dixi,	dictum,	dicere	говорить, называть
statuo,	statui,	statutum,	statuere	решать, постановлять
capio,	cepi,	captum,	capere	брать
punio,	punivi,	punitum,	punire	наказывать

осн. praes.	orna-	I cnp.	doce-, II спр.	dic-, III спр.
осн. perf.	oraav-		docu-	dix-
осн. sup.	omal		doct-	dict-

nui	piais.	statu-, III спр.	сарь, III crrp.	punT-, IV cnp.
осн.	pcrf.	statu-	сер-	punTv-
ocn.	sup.	statut-	capt-	punlt-

Perfectum ind. act.: осн. perf. + особые личные окончания

	Sg. 1. -I	Pl. 1. -imus
	2. -isti	2. -istis
ornavi	3 .-It	3 .-erunt (-ere)
	я украсил
cepimus мы взяли
dixistis	вы сказали
docuit	он обучил

Задание 1. Запишите основные формы глагола. Определите основы praesentis и perfecti. Укажите тип спряжения и назовите способ образования основы perfecti. Проспрягайте в Perfectum ind. act. Дайте перевод (одного лица - на выбор): do, moveo, scrTbo, venio, numero, quaero, tribuo, debeo, dono, frango, pello, muto, mitto, peto, invenio, accipio, pono, ago.

Задание 2. Найдите глаголы в словаре. Определите форму (лицо, число, время, наклонение, залог). Дайте перевод.

Dederunt, dabam, dabo; fecit, faciebat, facies; contendisti, contendam, contendebatur; credidit, credetur, credunt; frangitis, frangebat, frangebantur, frangitur, fregit; pellam, pelleris, pepiilit; mutavimus, mutabamus, mutabimus, mutamus; condit, conditur, condebat, condebatur, condet, condetur, condidit; contemnis, contemneris, contemnebas, contemnebaris, contemnes, contemneris, contemne, noli contemnere, contempsisti; vivunt, vivebant, vivent, vixerunt; monetis, monebatis, monebitis, monemini, monebamini, monebimini, monete, noli monere, monuistis.

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите.

1) Fuit enim Timotheus, Cononis filius, disertus, impiger, labo­ riosus /no Nep.]. 2) Eloquentia in pacatis tranquiilisque civitatibus magno honore fuit [no Cic.]. 3) Semper oratorum eloquentiae modera- 1 ix luit auditorum prudentia [Cic.]. 4) Calpumiane, salve properis

versibus. Misi, ut petisti, tibi munditias dentium, nitelas oris ex Arabi­

cis	frugibus, tenuem, candificum, nobilem pulvisciilum /Apul.J.
5)	... Sol radiantibus oculis lustravit aethera album, ... pepulitque noc­

tis umbras [Cat.]. 6) Italia auro plurimo fluxit [Verg.]. 1) Iamque dies alterque || dies processit [Verg.]. 8) Tolle moras, semper j| nocuit dif­ ferre paratis [Lucan.]. 9) Haec civitas (= Treveri) longe plurimum totius Galliae valet magnasque habet copias peditum Rhenumque, ul supra demostravlmus, tangit [Caes.J. 10) {Midas) tollit humo saxum, || saxum quoque palluit auro [Ovid.]. 11) Res publica in paucorum po­ tentium ius atque dicionem concessit [Sali.]. 12) Illuc, unde abii, redeo [Hor.]. 13) Pauca manu infinitum numerum exercitus ... superavit [no Vitr.J. 14) Vixit ... in summa pauperie et paene inopia [Suet.]. 15) Mi pater, tua pietas plane nobis auxilium fuit [Plaut.]. 16) Hos pestis ne­ cuit, pars occidit illa duellis [Enn]. 17) Ira inter eas intercessit, quae tam permansit diu [Ter.]. 18) Proximos illi (= Iovi) tamen occupavit | Pallas honores | proeliis audax [Hor.]. 19) Influxit enim non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem (= Romam), sed abundantissimus amnis illarum disciplinarum et artium [Cic.]. 20) Mors ...

civibus Romanis semper fuit servitute potior [Cic]. 21) Officium meum putavi habere quam proxime hostem [Cic.]. 22) Scripsit ad me Caesar perhumaniter [Cic.]. 23) Quod semel dixi, haud mutabo [Plaut.]. 24) Accidit perincomode, quod eum nusquam vidisti [Cic.]. 25) Ex tuis litteris cognovi praeproperam quandam festinationem tuam [Cic.]. 26) Litteras a te proxime accepi [no Cic.]. 27) Ego sum ille, qui longas terras ... peragravi [Ps. Quint.]. 28) Vidi etiam senem Livium, qui ... usque ad adulescentiam meam processit aetate [Cic.]. 29) Cum propinquis enim amicitiam natura ipsa peperit [Cic.]. 30) Illi homines inter se moribus similes fuerunt [Cic.]. 31) Ad M. Porcium Catonem, pronepotem Catoni Maioris, compellavit Cicero his verbis: “Finxit enim te ipsa natura ad honestatem, gravitatem, temperantiam, magni­ tudinem animi, iustitiam, omnes denique virtutes magnum hominem et excelsum” [no Cic.]. 32) Ut Cicero putabat, praeclare suum negotium gessit Roscius (= comoedus) [no Cic]. 33) Omnes antiquae gentes re­ gibus quondam paruerunt [Cic]. 34) Saepe duces trepidis || peti(v)ere oracula rebus [Tib]. 35) Veni Syracusas, quod ab ea urbe transmissio in Graeciam laudabatur [Cic.].

36) ... Sed Roma parentem,

Roma patrem patriae || Ciceronem libera dixit. [luv]

VJ)	Aut lepor(em) aiit || candenti corpore cycnum
	sustulit alta petens || pedibus Iovis armiger uncis. [Verg.J

38)Restitit Aeneas || claraqu(e) in luce refulsit os umerosque deo || similes. [Verg.J

39)Corporis exigui || vires соМётпёге noli:

Ingenio pollet, || cui vim natura negavit. [Cato]

40)Saxa ferasque lyra || movit Rhodopeius Orpheus, Tartareosque lacus, || tergeminumque сапёт. [Ovid.]

41)Philyrides puerum || cithara perfecit Achillem;

Atqu(e) animos placida || contudit arte feros. [Ovid.]

42)Spiritum Phoebiis mihi, Phoebus artem Carminis non^nque dedit poetae. [Hor.]

43)Illi robur et aes triplex

circa pectus erat, || qui fragilem truci conmisit pelago ratem

primus. [Hor.]

44)Cervus equum pugna || melior communibus herbis pellebat, donec || minor in certamine longo

imploravit opes || hominis frenumque recepit. [Hor.]

45)Haec quoque, quam referam, || nostras perv6nit ad aures fama, пес a veri || dissidet illa fide.

Plebs vetus dt nullis || etiam nunc tuta tribunis fugit, et in sacri || vertice Montis erat. [Ovid.]

46) Et mala sunt vicina || bonis. Errore sub illo

pro vitio virtus || crimina saepe tulit. [Ovid.]

Задание 4. Укажите этимологический источник русских лексем, связанных с университетской жизнью: университет; фа­ культет, факультатив; аудитория; ректор, ректорат, проректор; декан, деканат; секретарь; лектор, лекция; профессор, профессура; доцент, доцентура; ассистент; аспирант, аспирантура; студент; бакалавр; магистр, магистратура; абитуриент; доктор, докторан­ тура; кандидат; куратор; лаборант; рецензент; диссертация; курс, конкурс; семестр; сессия; каникулы; экзамен; семинар; коллокви­ ум; конспект; консультация; стипендия, стипендиат; гуманитар­ ный; дисциплина; тест, аттестат; коллега.

	Flosculi et proverbia
1)	Gallina cecinit [Ter.]. 2) Primoribus labris gustaverim 1/поел,
ap. Cic.]. 3) Quem metuunt, oderunt [Enn. ap. Cic.]. 4) Quod refugit,
multae ||	cupiunt: odere, quod instat [Ovid.]. 5) Addidisti calcaria

sponte currenti [Plaut.]. 6) Rerum natura nullam nobis dedit cogni­ tionem finium [Cic.]. 7) Assiduaё multis || odium peperere querelae [Prop.]. 8) Quis unquam vestimenta aestimavit агсйШ? [поел.]. 9) De profundis clamavi [Библ.]. 10) Quod scripsi, scripsi [Евапг.]. 11) Ipse mihi asciam in crus impegi [Petr.]. 12) Miscuit utile dulci [Hor.]. 13) Cui dolet, meminit [погов.]. 14) Oleum et operam perdidi

[погов.].

XVII

Supinum. Participium perfecti passivi.

Perfectum indicativi passivi

Part. perf. pass.: осн. supini + -us, -a, -um

осн. supini omat- omat-us, -a, -um украшенный doct- doct-us, -a, -um обученный dict- dict-us, -a, -um сказанный statut- statut-us, -a, -um решенный capt- capt-us, -a, -um взятый punlt- punlt-us, -a, -um наказанный

Perf. ind. pass.: part. perf. pass. + praes, ind. глагола esse

Sg. 1. sum		Pl. 1. sumus
2.	es	2. estis
3.	est	3. sunt

doctus sum я был обучен punita es ты была наказана

capti sunt они были взяты dictum est (оно) было сказано

Задание 1. Напишите основные формы глаголов. Определи­ те основы praes., perf., sup. Образуйте Participium perfecti passivi.

Даше перевод. Одно из причастий (на выбор) просклоняйте в Sg. н l’l. (m. Г, п).

Tollo, mitto, frango, vinco, statuo, reperio, cano, permoveo, levo, armo, eripio, conficio, video, pono, tego, munio, pello, invenio, servo.

Задание 2. Напишите основные формы глаголов. Выделите основы praes., perf, snp. Проспрягайте в perfectum ind. act. и pass.

Переведите (одно лицо - на выбор).

Образец: doceo, docui, doctum, docere обучать Оси. praes, doce-, 2 спр.

Осн. perf. docu- Ocu. sup. doct-

Act. Sg.	1. docui				Pl.	1. docuimus
	2.	docuisti				2.	docuistis
	3.	docuit он обучил				3.	docuerunt
Pass. Sg.	1. doctus, -a, -um			sum	Pl.	1. docti,-ae,-a sumus
	2.		doctus, -a, -um	es		2. docti,		-ae, -a	estis
	3.		doctus, -a, -um	est		3. docti,		-ae, -a	sunt

он был обучен

Duco, afficio, decipio, constituo, confero, paro, gero, definio, iudtco, pario, cognosco, importo, suspicio, obtineo, attribuo, compono, relinquo, narro, voco.

Задание 3. Два из данных выше глаголов проспрягайте во всех временах системы praesentis - один в активном залоге, дру­ гой в пассивном. Дайте перевод (одного лица - на выбор).

Задание 4. Сделайте грамматический разбор. Переведите.

А. 1) Spectatum veniunt [Ovid.]. 2) Aedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium [Caes.]. 3) Athenienses miserunt Delphos consultum de rebus suis. 4) Philippus spectatum ludos ibat et a Pausania occisus est. 5) Stultitia est, pater, venatum ducere invitas canes. Hostis est uxor, invita quae viro nuptum datur [Plaut.]. 6) Mater pompain me spectatum duxit [Plaut.]. 7) De nocte abiit piscatum ad

mare / Plautf . 8) Cotidie ex urbe ad mare huc prodimus pabulatum

[Plaut.]. 9) Lacedaemonii Agesilaum bellatum miserunt in Asiam [Nep.]. 10) Hannibal patriam defensum revocatus est [Nep.]. I 1) Age­ silaus ... Ephesum hiematum exercitum reduxit [Nep.]. 12) Q. Fabius Pictor Delphos ad oraculum missus est sciscitatum de fine tantarum cladium [no Liv.]. 13) Mamercus, homo bellicosus et potens, tyrannos adiutum in Siciliam venit [no Nep.]. 14) It lavatum in balineas [Plaut.J.

В. 1) Simulque pedes, eques, classis apud praedictum amnem convenere [Tac.]. 2) In Graecia musici floruerunt, discebantque id omnes, nec, qui nesciebat, satis excultus doctrina putabatur [Cic.].

3) Sunt alii veri affectus, alii ficti et imitati, veri naturaliter erumpunt [Quint,]. 4) Multa per noctem habita terrori dies vertit ad risum [Sen.]. 5) Saepe ... vi morbi impediti apertis atque integris et oculis et auribus nec videmus nec audimus [Cic.]. 6) Trahit Hectorem ad currum religa­ tum Achilles [Cic.]. 7) Saepe enim videmus fractos pudore, qui rati5ne nulla vincuntur [no Cic.]. 8) Qui doloris speciem ferre non possunt, abiciunt se atque ita adflicti et exanimati iacent [Cic.]. 9) Artemisia illa, Mausoli Cariae regis uxor, quae nobile illud Halicarnasi fecit sepulcrum, quam diu vixit, vixit in luctu, eodemque etiam confecta contabuit [Cic.]. 10) Catilina, dubitas ... abire in aliquas terras et vi­ tam istam, multis suppliciis iustis debitisque ereptam, fugae solitudinique mandare? [Cic.]. 11) Praeclaram vero popiilo Romano refers gratiam, qui te, hominem per te cognitum, nulla commendatione maiorum, tam mature ad summum imperium per omnes honorum gradiis extulit, si propter invidiae aut alicuius periculi metum salutem civium tu5rum neglegis [Cic.]. 12) Hectora donavit || Priamo prece motus Achilles [Ovid.]. 13) Adulescens ... fortuna bene ornatus et ad rem musicam facili ingenio fuit [Geli.]. 14) Vera gloria radices agit atque etiam propagatur, ficta omnia celeriter tamquam flosculi de­ cidunt nec simulatum potest quicquam esse diuturnum [Cic.]. 15) Quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti omnia parent. Sed multi mortales, dediti ventri atque somno, indocti incultique vitam sicuti peregrinantes transeunt [Sali.]. 16) Mare permotum || ventis ruit intus harenam [Lucr.]. 17) Fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant: adeo etiam illa sensus omnis expertia tamen sua lege mites­ cunt [Curt.]. 18) Male humanis ingeniis natura consuluit, quod ple­ rumque non futura, sed transacta perpendimus [Curt.]. 19) Profecto ut

C.huliiis usu spicndescit, situ robiginat, ita vox in vagina silentii condita diutino torpore hebetatur. Desuetudo omnibus pigritiam, pigritia veter­ num parit [Apul.]. 20) Has rumas urbis in cinerem datae hic excitabit? /Sen.]. 21) Ovorum alia sunt candida ... alia punctis distincta / Plin. М.]. 22) Reges Attalici magnis philologiae dulcedinibus inducti

... egregiam bibliothecam Pergami ... instituerunt [Vitr.]. 23) Tagus auriferis pallet turbatus arenis [Sil.]. 24) Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad Caesarem miserunt [Caes.]. 25) Erat e regione oppidi collis sub ipsis radicibus montis egregie munitus atque ex omni parte circumcisus [Caes.]. 26) Ventus nec ... aliud est nisi multum et vehemens in unum coacti aeris flumen [Apul.]. 27) Amphiaraus et Tiresias, ut Cicero scribit, avibus et signis admoniti futura dicebant [no Cic.]. 28) Superbus Tarquinius regno pulsus fugit [Hor.]. 29) Strata iacent passim || sua quaeque sub arbore poma [Verg.]. 30) Melior tutiorque est certa pax, quam sperata victoria [Liv.]. 31) Bello civili victores victique numquam solida fide coales­ cunt [no Tac.].

32) ... putria motis

poma cadunt ramis || agitataqu(e) ilice glandes. [Ovid.]

33)Quod mihi fortuna || casiiqu(e) oppressus acerbo conscript(um) hoc lacrimis || mittis epistolium. [Cat.]

34)... fugit illa || tamen veloxque timore

pervenit in summum || positi prope litora montis. [Ovid.]

35)Simplicitas rudis ante || fuit; nunc aurea Roma edomiti magnas || possidet orbis opes. [Ovid.]

36)... requietus |[ ager bene credita reddit, terraque caelestes j| arida sorbet aquas. [Ovid.]

37)Credita nec semper || sulci cum foenore reddunt, nec semper dubias j| adivivat aura rates. [Ovid.]

38)Suspensaeque diu |[ lacrimae fluxere per ora, qualiter abiecta || de nive manat aqua. [Ovid.]

39)Dic(am) insigne, recens, adhuc

indict(um) or(e) alio. [Hor.]

40) ... tectam stramine vidit forte casam parvasque || fores pulsavit. [Ovid.]

41)Is locus est Cumas || apud, acri sulpure montes Oppleti calidis || ubi fumant fontibus aucti. [Lucr.]