пособие латынь

quas precor [Liv. Andr.]. 35) Eum librum dicis quo iste omnem rerum memoriam breviter et, ut mihi quidem visum est, perdiligenter complexus est? [Cic.]. 36) Oratori minimum est de arte loqui, ...

multo maximum ex arte dicere [Cic.]. 37) Antiquitus instituta Aristo­ telis sequebantur rhetores [no Cic.]. 38) Si pace fruT volCimas, bellum gerendum est [Cic.]. 39) Animo autem multis modis variisque delec­ tari licet. ... Loquor enim de docto homine et erudito, cuT vivere est cogitare. Sapientis autem cogitatio non ferme ad investigandum adhi­ bet oculos advocatos [Cic.]. 40) Ut opinor, ignaviam quoque neces­ sitas acuit et saepe desperatio spei causa est [Curt.]. 41) Ventus enim fit, ubi (e)st || agitando percitus aer [Lucr.]. 42) Lupus insidiatus ovili fremuit ad caulas, ventos perpessus et imbres nocte super media [no Verg.]. 43) Vespae muscas venantur [Plin. М.]. 44) Periculosum est praegrave imperium. ... Nimiae opes magnae iaeffirae locum faciunt. Facilius est quaedam vincere quam tueri [Curt.]. 45) Est enim pro­ prium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum [Cic.]. 46) Aestatem autumnus sequitur, post acer hiems it [Enn.]. 47) Ingenia puerorum..., quod maxime nocet, dum omnia timent, nihil conantur [Quint.]. 48) Homines interdum res praeclarissimas obliviscuntur [Cic.]. 49) Non semper similes parentibus liberi nascuntur [Calpurn.].

50)Cum his versare, qui te meliorem facturi sunt [Sen.].

51)Nascitur exiguus, || sed opes acquirit eundo,

quaque venit, multas || accipit amnis aquas. [Ovid.]

52)... Formam populabitur aetas

et placitus rugis || vultus aratus erit. [Ovid.]

53)En! ego confiteor: || tua sum nova praeda, Cupido: porrigimus victas || ad tua iura manus. [Ovid.]

54)Luxuriant animi || rebiis plerumque secundis

пёс facile (e)st aequa || commoda mente pati. [Ovid.] 55) Barbarus hic ego sum, || quia non т1ё1^ог ulli,

ё1 ridёnt stolidi' || verba Latina Getae,

n^que palam de т ё || tuto male эаёре loquuntur. [Ovid.]

Задание 4. Переведите и запомните.

1) Lapsus linguae. Lapsus calami. 2) Ante Christum natum Anno ante Christum natum. 3) Post Christum natum. Anno post Chris­

tum natum.

Задание 5. Укажите значение и назовите этимологический источник русских слов.

Арбитр; узуальный, утилитарный; мираж; реверанс; рацион, рациональный, резон, резонёр, иррациональный, ратификация; ляпсус; мораторий; ориентир, ориенталист; аборт, абориген; па­ циент, пасьянс, пассия, пассив; конфессия, профессия, профес­ сиональный; агнат; мензурка; адепт; фатум, фатальный, фаталист; комплекция; экзекуция; коллапс; консоляция; функция, функцио­ нальный; эксперимент, эксперт; фруктоза; имитатор, имитация; интуиция, интуитивный; махинатор, махинация; медик, медицина, медитация; меркантильный, коммерция; операция, оперативный; пакт; рекорд; спекуляция, спекулятивный; версия, реверс.

Flosculi et proverbia

Г) Oratores fiunt, poetae nascuntur [Cic.]. 2) Qui nescit tacere, nescit et loqui [Sen.]. 3) Curae leves loquuntur, ingentes stupent [Sen.]. 4) Factum fieri infectum non potest [Ter.]. 5) Rem tene, verba sequentur [Cato.]. 6) Male parta male dilabuntur [Naev.]. 7) Momento fit cinis, diu silva [Sen.]. 8) Verba facere mortu5 [погов.]. 9) Nescit vox missa reverti [Hor.]. 10) De mortius nll nisi bene [Хилон, один из семи греческих мудрецов]. —De mortuis aut bene, aut nihil [погов.].

11) Sapere aude [Hor]. 12) Laudamus veteres, || sed nostris utimur annis [Ovid.]. 13) Utendum (e)st aetate; || cito pede labltur aetas [Ovid.]. - Aetate fruere: mobili cursu fugit [Sen.]. 14) Quem di dili­ gunt, adulescens moritur [Plaut.]. 15) Felix, qui, quod amat, || de­ fendere fortiter audet [Ovid.]. 16) Tempore quaedam magna fiunt, non

summa		[Sen.].	17)	Sequitur	superbos ultor a tergd Deus [Sen.].
18)	Nec	minor	est	virtus, ||	quam quaerere, parta tueri [Ovid.].
19)	Gravis est || culpa tacenda loqui [Ovid.]. 20) Crescentem sequMr ||

cura pecimiam [Hor.]. 21) Dulc(e) et decorum (e)st || pro patria mori [Hor.]. - Bella res est mori sua morte [Sen.]. 22) Ex multis pauperta­ tibus divitiae fiunt [Sen.]. 23) Morbida facta pecus || totum corrumpit ovile [Ovid.]. 24) Tardis enim mentibus virtus non facile comitatur [Cic.]. 25) Animus, vereri qui scit, scit tuto ingredi [P. Syr.]. 26) Melius est pati semel, quam cavere semper [парафраза Caes.].

27) ... ingenium res

adversae nudare || solent, celare secundae. [Hor.]

Числительны е

	Римские	Количественные				Порядковые
	цифры	(Cardinalia)				(Ordinalia)
1	I	unus, -a, -um				primus, -a, -um
2	II	один, одна, одно				первый, -ая, -oe
		duo, duae, duo				secundus (alter), -a, -um
	III	два, две, два				второй, -ая, -oe
3		tres, tria		три		tertius, -a, -um третий, -ья, -ье
4	IV	quattuor		четыре		quartus, -a, -um
5	V					четвертый, -ая, -oe
		quinque		пять		quintus, -a, -um пятый, -ая, -oe
6	VI	sex шесть				sextus, -a, -um шестой, -ая, -oe
7	VII	septem		семь		septimus, -a, -um
8	VIII	octo восемь				octavus, -a, -um
9	IX	novem	девять			nonus, -a, -um
10	X	decem	десять			decimus, -a, -um
11	XI	undecim				undecimus, -a, -um
12	XII	duodecim				duodecimus, -a, -um
13	XIII	tredecim				tertius decimus
14	XIV	quattuordecim				quartus decimus
15	XV	quindecim				quintus decimus
16	XVI	sedecim				sextus decimus
17	XVII	septendecim				septimus decimus
18	XVIII	duodeviginti				duodevicesimus, -a, -um
19	XIX	undeviginti				undevicesimus, -a, -um
20	XX	viginti				vicesimus, -a, -um
21	XXI	unus et viginti			или	unus et vicesimus	или
		viginti unus				vicesimus primus
22	XXII	duo et viginti			или	alter et vicesimus	или
		viginti duo				vicesimus alter
23	XXIII	tres et viginti			или	tertius et vicesimus	или
		viginti tres				vicesimus tertius
28	XXVIII	duodetriginta				duodetricesimus, -a, -um
29	XXIX	undetriginta				undetricesimus, -a, -um
30	XXX	triginta				tricesimus, -a, -um
40	XL	quadraginta				quadragesimus, -a, -um
50	L	quinquaginta				quinquagesimus, -a, -um
60	LX	sexaginta				sexagesimus, -a, -um
70	LXX	septuaginta				septuagesimus, -a, -um
80	LXXX	octoginta				octogesimus, -a, -um
90	хс	nonaginta				nonagesimus, -a, -um
100	с	centum				centesimus, -a, -um

	Римские
	цифры
200	СС
300	ссс
400	CD
500	D
600	DC
700	DCC
800	DCCC
900	СМ
1000	м
2000	ММ или II
3000	III
5000	V
1000000	РП

Количественные

(Cardinalia) ducenti, -ае, -а trecenti, -ае, -а quadringenti, -ае, -а quingenti, -ае, -а sescenti, -ае, -а septingenti, -ае, -а octingenti, -ае, -а nongenti, -ае, -а mille

duo milia

tria milia

quinque milia

decies centena milia

Продолжение таблш/ы

Порядковые

(Ordinalia) ducentesimus, -a, -um trccentesTmus, -a, -um quadringentesimus, -a, -um quingentesimus, -a, -um sescentesTmus, -a, -um septingentesimus, -a, -um octingentesimus, -a, -um nongentesimus, -a, -um millesimus, -a, -um

bis millesimus, -a, -um

ter millesimus, -a, -um

quinquies millesimus, -a, -um

decies centies millesimus, -a, -um

Задание 1. Передайте данные числа латинскими числитель­ ными. Образуйте соответствующие порядковые числительные. Обозначьте числа римскими цифрами: 25, 38, 59, 103, 249, 1799, 1812, 510, 753, 146, 1260, 180, 240, 825, 323, 264, 480, 365, 399, 218, 490, 497,71.

Задание 2. Замените римские цифры арабскими. Передайте числа латинскими числительными (количественными и порядко­ выми): CCXL; CLXXX; CCLXIII; XXXVI; XIV; XXIII; XLII; CCCXVIII; DCXC; LXIII; CCXLIV; DIX; CCLXVI; XIX; CDLXXVI, МССХХХ.

Задание 3. Составьте словосочетания и просклоняйте их, указав тип склонения каждого слова.

Двести римских солдат; два старинных города; триста спар­ танцев; три благородных (свободных) искусства; тысячи летаю­ щих мух и других насекомых; два римских консула; одна прочи­ танная книга; триста шестьдесят пять дней; восьмой мудрец; де­ вять ученых сестер.

miles, -itis m воин, солдат	Romanus, -a, -um римский
urbs, urbis f город	antiquus, -a, -um древний
ars, artis f искусство	liberalis, -e достойный свобод-
musca, -ae f муха	ного человека, благородный
Insecta, -orum n насекомые	alius, alia, aliud другой
consul, -vilis m консул	volo, volavi, volatum, volare
liber, -brl m книга	летать
dies, -ei m день	lego, legi, lectum, legere
Spartiates, -ae m спартанец	читать
sapiens, -entis m мудрец	octavus, -a, -um восьмой
soror, -oris f сестра	doctus, -a, -um ученый

Задание 4. Сделайте разбор, переведите. Запишите числи­ тельные римскими цифрами.

1) Brundisio profecti sumus a. d. II. Kal. Mai.: per Macedoniam Cyzicum petebamus [Cic.]. 2) Rhodius Diagoras ... uno die duos suos filios victores Olympiae vidit [Cic.]. 3) Ganges ... omnium amnium maximus ... oceanlque fretis centeno iungltur amni [Apul.J. 4) Pom­ peium vidi ..., fuimus una horas duas fortasse [Cic.]. 5) Melius est

unum civem servare, quam mille hostes occidere [ими.	Антонин].
6) Liberare iuravisti me haud semel, sed centies [Plaut.].	7) Ante fo s­

sas ductas scrobes tres in altitudinem pedes fodiebantur. ... Huius generis octoni ordines ducti ternos inter se pedes distabant. Id ex similitudine floris lilium appellabant [Caes.]. 8) Usque ad horam fere sextam dormiebat [Sen.]. 9) Dies est tempus viginti et quattuor ho­ rarum [Sen.J. 10) Exercitus ... a mane usque ad horam decimam diei perstiterunt [Bell. Afr.]. 11) Cum duobus ducibus de imperio in Italia est decertatum, Pyrrho et Hannibale [Cic.]. 12) Duo de quadraginta annos tyrannus Syracusandrum fuit Dionysius [Cic.]. 13) Itaque ha­ ruspicum responsis tum et ludi per decem dies facti sunt [Cic.].

14)	Pluris	est oculatus	testis unus, quam auriti decem	[Plaut.].
15)	Quadringenti omnes		cum uno perfossi gladiis cadunt	[Geli.].
16)	Homo,	ab Artaxerxe	missus, Micythum adolescentiilum	quinque

talentis ad suam perduxit voluntatem [no Nep.]. 17) Centum et viginti milia armatorum erant, quae regem ad id bellum sequebantur [Curt.]. 18) In eo proelio ex equitibus nostris interficiuntur quattuor et septua­ ginta, in his vir fortissimus Piso Aquitanus amplissimo genere natus, culus avus in civitate sua regnum obtinuerat, amicus ab senatu nostro

appellatus [Caes.]. 19) Ad hos omnes casus provisa erant praesidia cohortium duarum et viginti, quae ex ipsa coacta provincia ab L. Cae­ sare legato ad omnes partes opponebantur [Caes.]. 20) Caesar duas fossas quindecim pedes latas eadem altitudine perduxit; quarum inte­ riorem campestribus ac demissis locis aqua ex flumine derivata com­ plevit [Caes.]. 21) Perpetuae fossae quinos pedes altae ducebantur [Caes.]. 22) Interea Caesar ... a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem luram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem novem murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit. [Caes.]. 23) Castra Belgarum, ut fumo atque ignibus significabatur, amplius milibus passuum octo in latitudinem patebant [Caes.]. 24) Pes est pars versus, duabus aut tribus

... syllabis constans, ut spondaeus, dactylus et cetera [Cic.]. 25) Mille et ducentos Philippos tulimus aureos Epheso [Plaut.]. 26) Itaque trice­ simo die, postquam a Persepoli profectus erat, eddem rediit. Dona deinde amicis ceterisque pro cuiusque merito dedit. Propemodum om­ nia, quae in ea urbe ceperat, distributa sunt [Curt.]. 27) Plato uno et octogesimo anno scribens est mortuus [Cic.].

28)Est animiis tibi, siint || mores, est lingua fidesque, Sed quadringentis || sex, septem milia desunt: plebs eris. [Hor.]

29)... Quot capitum || vivunt, totidem studiorum milia. [Hor.]

30)Iam novies erat orta || soror pulcherrima Phoebi, denaque luciferos || Lima movebat equos. [Ovid.]

31)Implicuitque suos || circum mea colla lacertos:

et, quae me perdunt, || oscula mille dedit. [Ovid.] 32) Mons ibi verticlbiis || petit arduus astra duobus,

nomine Parnasiis, || superantque caciimina nubes. [Ovid.]

33)Erg(o) Iris croceis || per caelum roscida pinnis, mille trahens varios || adverso sole colores, devolat, et supra || caput astitit. [Verg.]

Задание 5. Сделайте разбор. Переведите. Замените римские цифры числительными.

1) Signa militaria LXXIV ad Caesarem referuntur; pauci ex tanto numero incoltimes se in castra recipiunt [Caes.]. 2) Oppidi murus

a planitie atque initio ascensus recta regione ... mille CC passus aberat

[Caes.]. 3) Caesar haec genera munitionis instituit: fossam pedum XX directis lateribus duxit, ... reliquas omnes munitiones ab ea fossa pedi­ bus CCCC reduxit [Caes.]. 4) Caesar aggerem ac vallum XII pedum extruxit. ... Et turres toto opere circumdedit, quae pedes LXXX inler se distabant [Caes.]. 5) Motus maris in XXIV horis lunaribus cotidie quater se mutant ..., cum sex horis aestus creverunt, totidem de­ creverunt [Varro]. 6) Nonaginta milia iuniorum peditum in armis erant, praeter hos equitum X milia nongentaeque quadrigae [Curt.]. 7) Ut vero urbem (Alexander) intravit, incredibilem ex thesauris sum­ mam pecuniae egessit, L milia talentum argenti non signati forma, sed rudi pondere [Curt.]. 8) Namque Amyntas ... ab Antipatro Mace­ donum peditum sex milia adduxit, D praeterea eiusdem generis eq­ uites, cum his DC Thracas ... et ex Peloponneso mercennarius miles ad IV milia advenerat cum CCCLXXX equitibus. Idem Amyntas ad­ duxerat L princlpum Macedoniae liberos adultos ad custodiam cor­ poris: quippe inter epiilas hi sunt regis ministri, iidemque equos ineun­ tibus proelium admovent venantemque comitantur, et vigiliarum vices ante cubiculi fores servant [Curt.]. 9) Semiramis urbem eam condid­ erat... Murus instructus laterciilo coctili ... spatium XXX et duorum pedum latitudine amplectitur. ... Totius operis ambitus CCCLXV sta­ dia complectitur [Curt.].

Задание 6. Назовите русские слова, этимологически связан­ ные с латинскими числительными 1-10, 100, 1000.

Задание 7. Назовите этимологический источник современ­ ных русских названий месяцев, а также слов календарь, юлиан­ ский, декада, квартал, семестр, триместр.

Flosculi et proverbia

1) Una hirundo ver non facit [поел.]. 2) Tres faciunt collegium [Dig.]. 3) Cum duo faciunt idem, non est idem. 4) Inopi beneficium bis

dat, qui dat celeriter [P. Syr.]. 5) Octavus sapientium [Hor.]. 6) Testis unus, testis nullus. 7) Novem doctae sorores [Tib.]. 8) Duabus sedere sellis [погов.]. 9) Una mercede duas res assequi [погов.]. 10) Unius assis aestimare [Cat.]. 11) Amicus est unus animus in duobus corpori­ bus [Аристотель]. 12) Deficit ambobus, qui vult servire duobus.

Система инфинитивов. Инфинитивные обороты. Accusativus cum infinitivo. Nominativus cum infinitivo

		Система инфинитивов
" '\^ З а л о г		Act.	Pass.
В р е м я ~ \	ornare		ornari украшаться
		украшать
Praesens	docere	обучать	doceri обучаться
	dicere	говорить, называть	dici говориться
	punire	наказывать	puniri наказываться
	ornav-isse		ornatus, -a, -um esse
Perfectum	docu-isse		doctus, -a, -um esse
	dix-isse		dictus, -a, -um esse
	puniv-isse		punitus, -a, -um esse
	ornaturus, -a, -um esse		ornatum iri
Futurum	docturus, -a, -um esse		doctum iri
	dicturus, -a, -um esse		dictum iri
	puniturus, -a, -um esse		punitum iri

NB! Inf. perf. и inf. fut. используются в составе инфинитивных оборотов и пере­ водятся - по правилам перевода инфинитивных конструкций - личными формами соответствующего времени и залога.

Задание 1. Напишите словарные формы, выделите основы, укажите тип спряжения. Образуйте все инфинитивы, переведите те из них, которые могут быть переведены вне контекста.

Munio, quaero, numero, habeo, efficio, condo, invenio, tollo, mitto, video, paro, accipio, colo, respondeo, armo, veto, censeo, reperio, nuntio, repudio, signo, supero, torreo, terreo, sopio, sentio, saepio, frango, struo.

Задание 2. Определите формы глаголов. Запишите их сло­ варные формы. Где возможно, дайте перевод.

Secari; secuisse; sectum iri; vocata esse; vocaturus esse; vocare.

Accusativus cum infinitivo

A c c .	In f. p r a e s , a c t.
A. Scriptores antiqui tradunt Romanos	vincere.
Древние писатели сообщают, что римляне побеж­
дают.
A c c .	In f. p r a e s , p a s s .

Scriptores antiqui tradunt Romanos vinci.

Древние писатели сообщают, что римляне побеж­

даются.

A c c .	In f. p e rf . a c t.
Scriptores antiqui IgdyoL Romanos	vicisse.

Древние писатели сообщают, что римляне победили

(побеждали).

A c c . In f. p e rf . p a s s .

Scriptores antiqui tradunt Romanos victos esse.

Древние писатели сообщают, что римляне были по­

беждены.

		A c c .	In f. fu t. a c t.
Scriptores antiqui tradunt		Romanos victuros esse.
Древние писатели сообщают, что римляне победят.
		A c c .	In f. fu t. p a s s .
Scriptores antiqui tradunt		Romanos victum iri.
Древние писатели		сообщают, что римляне будут
побеждены.
A c c . S g .		A c c . S g .	In f. p e rf . a c t.
B. Antiqui t^gyot Homerum		caecum	fuisse.
Древние говорят, что Гомер
A c c . S g .	A c c . S g . In f . p r a e s , a c t.
^2|Щ0_Ц1агпогет	caecum esse.

Известно, что любовь слепа.

A c c .	In f. p e rf . a c t.
C. Puer dM l se	id non audivisse.
Мальчик сказал, что он (= мальчик) не слышал этого.
A c c .	In f. p e rf . a c t.

Puer dixit eum id non audivisse.

Мальчик сказал, что он (= кто-то другой, не маль­ чик) этого не слышал.

Задание 1. Сделайте морфологический и синтаксический разбор. Переведите. Подчеркните оборот и управляющее слово.

A. 1) Quid autem stultius {est) quam ... cetera parare, quae parantur pecunia, equos, farrmlos, vestem egregiam, vasa pretiosa, amicos non parare, optimam et pulcherrimam vitae ... supellectilem? [Cic.]. 2) Nam de T. Flaminio, quem ipse vidi, nihil ассёрТ nisi LatTne diligenter loqui [Cic.]. 3) Somniis credi non oportet [Cic.]. 4) Impro­ bus est homo, qui beneficium scit accipere et reddere nescit [Plaut.]. 5) Nec mortem effugere quisquam nec amorem potest [P. Syr.]. 6) No­ cere facile est, prodesse difficile [Quint.]. 7) Ubi vinci necesse est, expedit cedere [Quint]. 8) Iucundissimum est in rebus humanis amari, sed non minus amare [Plin. J.]. 9) Ita forma simili pueri [sunt], ut ma­ ter sua non internosse* potest [Plaut]. 10) Prima Ceres ferro || mor­ tales уёЛёге terram | instituit [Verg.]. 11) Et mihi res, non т ё || rebiis subiungere conor [Hor.]. 12) Magna virtus est res, de quibus loquimur, clare ... enuntiare [Quint.].

13)Aiit p n ^ s s e voliint, || aut delectare poetae,

aut simul et iucund(a) || et idonea dicere vitae. [Hor.]

14)Virtus est vitium || fuger(e) et зар1ёп^а prima

stultitia caruisse. [Hor]

B. 1) Scit me illam amare perdite [Afran.]. 2) Socrates etenim arbitrabatur homines non oculorum, sed mentis acie et animi obtutu considerandos {esse). Nec ista re cum Plautino milite congruebat, qui ita ait: “Pluris est oculatus testis unus, quam auriti decem.” [Apul.]. 3) Bonos omnes oportet inter amicos esse [Apul]. 4) Helvetii autem pro multitudine hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur [Caes.]. 5) Deorum maxime Galli Mercu­ rium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium inventorem artium ferunt, hunc viarum atque Шпёгит ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitrantur [Caes.].

6)Cicero ad haec unum modo respondit: non esse consuetudinem populi Romani ullam accipere ab hoste armato condicionem [Caes.].

7)Scio solere plerisque hominibus rebus secundis ... superbiam atque ferociam augescere atque crescere [Cato]. 8) Te ... non esse Romae meo tempore pernecessario submoleste fero [Cic.]. 9) Sextum scutum abi icere nolebam [Cic.]. 10) Credo enim hunc hominem ... perdignum