пособие латынь

agmmis magni fecerant: quippe ubi explorari vera non possunt , falsa per metum augentur [Curt.]. 22) Septimus dies erat, ex quo corpus re­ gis (Alexandri) iacebat in solio... Ut tandem curare corpus exanimum amicis vacavit, nulla tabe, ne minurio quidem livore corruptum videre, qui intraverant. Vigor quoque, qui constat ex spiritu, non destituerat vultum. Itaque Aegyptii Chaldaelque, iussl corpus suo more curare, ...

purgavere corpus, repletumque est odoribus... Ceterum corpus eius (= Alexandri) a Ptolemae5, cui Aegyptus cesserat, Memphim et inde paucis post annis Alexandriam translatum est, omnisque memoriae ac nomini honos habetur [Curt.]. 23) Nec muris urbis luctus (regis Ale­ xandri mortui) continebatur, sed proximam regionem ab ea, deinde magnam partem Asiae ... tanti mali fama pervaserat. Ad Darei quoque matrem celeriter perlata est. ... Recens dolor etiam praeterita revo­ caverat. ... Flebat simul mortuos vivosque. ... Ad ultimum dolori suc­ cubuit et ... cibo pariter abstinuit et luce. Quinto, postquam mori statuerat, die exstincta est [Curt.]. 24) Quibus omnibus rebus permdti equites Treveri, ... qui auxilii causa a civitate missi ad Caesarem venerant, ... desperantes nostris rebus domum contenderunt [Caes.]. 25) Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere instituit; ... omnem eam materiam, quae erat caesa, conversam ad hostem conlocabat et pro vallo ad utrumque latus exstruebat [Caes.]. 26) Cum Germani ...in fmes Eburonum ... pervenerant, ... Caesar ... bellum cum Germanis gerere constituit [Caes.]. 27) Omnia enim flumina atque omnes rivos, qui ad mare pertinebant, Caesar aut averterat aut magnis operibus ob­ struxerat, ... illi (= Pompeidni) ... puteos fodere cogebantur atque hunc laborem ad cotidiana opera addebant [Caes.]. 28) Caeso erat Quinctius, ferox iuvenis qua nobilitate gentis, qua corporis magnitu­ dine et viribus. Ad ea munera data a diis et ipse addiderat multa belli decora facundiamque in foro [Liv.]. 29) Erat enim P. Licinius Crassus cum institutus optime, tum etiam perfecte planeque eruditus [Cic.]. 30) Captum oppidum est cum ingenti praeda, quamquam pleraque a dominis de industria corrupta erant [Liv.].

31)Postera iamque dies || primo surgebat eoo, umentemqu(e) Aurora || polo dimoverat umbram, cum sublt(o) e silvis ...

procedit supplexque || manus ad litora tendit. [Verg.]

.32) Nuper erat medicus, || nunc est vespillo Diatilus: quod vespillo facit, || fecerat et medicus. [Mart.]

33)Fons erat inllmis, || nitidis argenteus undis,

quёm neque pastores || neque pastae monte capellae contigerant aliudve || pecus, quem nulla volucris пёсfera turbarat || nec lapsus ab arbore ramus. [Ovid.]

34)... Autolycus, || furt(um) ingeniosus ad omne, candida de nigris || et de candentibus atra

qui facer(e) adsuerat*, || patriae non degener artis. [Ovid.]

35)Candidus Oceano || nitidum caput abdiderat Sol,

et caput extulerat || densissima sidereum Nox. [Ovid.]

36)Iamqu(e) aderat* Theseiis, || proles ignara parenti,

et virtute sua || bimarem pacaverat Isthmon. [Ovid.]

37)Est nemfls et piceis || et frondibus ilicis atrum,

	vix illud radiis || solis adire licet.
	Siint in eo, fuerantque || diu, delubra Dianae:
	Aurea barbarica || stat Dea facta manu. [Ovid.]
38)	... ictus ab illo (e)st,
	sed sine viilner(e), aper; || ferrum Diana volanti
	abstulerat iaciilo: || lignum sin(e) acumine venit. [Ovid,]

39)Iamque dies medius || tenues contraxerat umbras, inque pari spatio || vesper et ortus erant. [Ovid.]

40)Iam nurus ad Priamum || diverso venerat orbe, Graiaqu(e) in Iliacis || moenibus uxor erat. [Ovid.]

Задание 4. Назовите этимологический источник русских лингвистических терминов.

Языки', флективные, аффиксирующие, изолирующие, агглютинирующие (агглютинативные), инкорпорирующие.

Звуки речи: артикуляция; экскурсия - рекурсия; экспирация, экспираторный; интонация; интенсивность; квантитативный; ак­ цент; фиксированный; вокализм; консонантизм; аспираты, спи­ ранты; сонанты; сибилянты; вибранты; альвеолярный; денталь­ ный; церебральный; лабиальный, билабиальный; латеральный; назальный; сонорный, фрикативный, велярный, палатальный, ре-

Тurbarat = turbaverat; adsucrat = adsueverat. См. раздел XXI: Глаголы, сложные с esse.

Аудированный; комбинаторный; позиционный; ассимиляция, дис­ симиляция: контактная, дистактная; аккомодация: прогрессивная, регрессивная; редукция; дифференциальные и интегральные (при­ знаки фонем), вариант, корреляция, коррелятивный, дистрибуция, градуальный, делимитативная функция.

Floscflli et proverbia

1) Fortuna non mutat genus	[Hor.]. 2) Aes triplex [Hor.].
3) Dixi et animam levavi [Библ.]. -	Dixi et animam meam salvavi

[Библ.]. 4) Invenit patella operciilum [погов.]. 5) Stultorum infinitus est numerus [Библ.]. 6) Qui fuit rana, nunc est rex [поел.]. 7) Veni, vidi, vici [Caes.]. 8) Lupo ovem commisisti [Ter.]. 9) Displicuit nasus tuus [Iuv.]. 10) Odi et amo [Cat.]. 11) Rem tetigisti acu [Plaut.]. 12) Morem fecerat lisus [Ovid.].

XX

Futurum II (secundum) activi et passivi

act.: осн. perf. + -er- (1 л. Sg.) / -eri- + личные окончания act. ornav-er-o я украшу (раньше); я (сначала) украшу, (а потом ...)

docu-eri-s	ты обучишь (раньше)
dix-eri-t он скажет (раньше)
statu-eri-mus мы решим		(раньше); мы	(сначала) решим,
cep-eri-tis	(а потом...)
	вы возьмете (раньше)
puniv-eri-nt они накажут (раньше)
pass.: part. perf. pass. + Fut. I глагола esse
	Sg. 1. ero	Pl. 1. erimus
	2. eris	2. eritis
	3. erit	3. erunt
doctus eris ты будешь обучен (раньше);			ты (сначача) бу­
capti eritis	дешь обучен, (а потом...)
	вы будете взяты (раньше)
punita его	я буду наказана (раньше)
dictum erit	(оно) будет сказано (раньше)

Задание 1. Напишите основные формы глаголов, выделите основы, укажите тип спряжения. Проспрягайте в Futurum II act. и pass.

Pingo, monstro, censeo, inaudio, terreo, canto, iungo, vestio, voco, alo, misceo, credo, aro, mulceo, munio, struo, impedio, ardeo, postOlo, noceo.

Задание 2. Один из данных выше глаголов проспрягайте во всех временах Indicativi (act. и pass.). Дайте перевод (одного ли­ ца - на выбор).

Задание 3. Сделайте полный грамматический разбор и пе­ реведите.

1) Numquam hodie quiescet prius, quam id, quod petit, perfe­ cerit [Plaut.]. 2) Dolorem, si non potuero frangere, occultabo [Cic.]. 3) Peribo, si non fecero; si faxo, vapulabo [Geli.]. 4) Maeror tamen circumstantium lectum eminebat; quos ut rex aspexit: “Invenietis, - inquit (Alexander), - cum excessero, dignum talibus viris regem?” [Curt.]. 5) Nihil tuto in hoste despicitur: quem spreveris, valentiorem neglegentia facies [Curt.]. 6) An, HerctUe, si pauliilum cessaverimus, in tergis nostris Scythae haerebunt [Curt.]. 1) Si tabiilam de naufragio stultus arripuerit, extorquebitne eam sapiens, si potuerit ? [Cic.]. 8) Quidquid egero, continuo scies [Cic.]. 9) Si perdiderit Phidias statuam, protinus alteram faciet [Sen.]. 10) Qui erit rumor, id si fe­ ceris! [Ter.]. 11) Lac gallinaceum si quaesieris, invenies [Petr.].

12)Si magistratus hoc scierint (= sciverint), ibis in crucem [Petr.].

13)Qui prior strinxerit ferrum, eius victoria erit [Liv.].

14)Quanto quisque sibi || phira negaverit,

	ab dis plura feret. [Hor.]
15)	... Ille salubris
	aestates peraget, || qui nigris prandia moris
	finiet, ante gravem || quae legerit arbore solem. [Hor.]
16)	Anguibus exuitiir || tenui cum рё11е vetustas;
	пёс faciunt cervos || cornua iacta se^s.

Nostra sin(e) auxilio || fugiunt bona. Carpite florem, qui, nisi carptus erit, || turpiter ipse cadёt. [Ovid.]

17)Donec eris felix, || multos numerabis amicos; tempora si fuerint || nubila, solus eris. [Ovid.]

18)Candidus in nauta || turpis color: aequoris unda debet et a radiis || sideris 6sse niger.

Turpis et agricolae, || qui vomere semper adunco et gravibus rastris || sub Iove versat humum.

Et tibi, Palladiae || petitur cui palma coronae, candida si fuerint || corpora, tilrpis eris. [Ovid.]

19)Heredem tibi me, Catulle, dicis.

Non credam, nisi legero, Catulle. [Mart.]

20)Pallada mine pueri || teneraequ(e) orate puellae;

qui bene placarit || Pallada, doctus erit.	[Ovid.]
21) Comimpes arcum, semper tensum si habueris,
At, si laxaris, - ciim voles, erit utilis.	[Phaedr.]

Задание 4. Укажите значение и назовите этимологический источник русских лингвистических терминов.

Абстрактное, конкретное (значение); абсолютная конструк­ ция; атрибутивный, вербальный, адвербиальный, модальный; ок­ казионализм; редупликация; дериват, деривация; транскрипция; адъективация; дефиниция; корреляция; формант; суффикс, пре­ фикс, аффикс; флексия; субстрат; аспект; предикат; вокабула, во­ кабулярий; артикль; узус, узуальный; локатив; пиктография; пунктуация.

Flosculi et proverbia

1) Parva saepe scintilla contempta magnum excitat incendium [Curt.]. 2) Fortuna belli artem victos quoque docet [Curt.]. 3) Ut se­ mentem feceris, ita metes [погов.]. 4) Ab ali(o) expectes, || alteri quod

feceris [P. Syr.]. 5) NiI sine magno | vita labore dedit || mortalibus [Hor.]. 6) Cum Romae fueris, Romano vivito more. 7) Carmina morte carent [Ovid.]. 8) Deos testes invocare [Curt.]. 9) Casus ubique valet [Ovid.]. 10) Cautus enim metuit || foveam lupus [Hor.].

Placarit = placaverit.

Глаголы, сложные с esse*

Задание 1. Найдите в словаре и запишите в тетрадь глаго­ лы, образованные от глагола esse при помощи приставок ab-, ad-, de-, in-, inter-, ob-, prae-, pro-, sub-, super-, укажите их значение. Один глагол (на выбор) проспрягайте во всех временах Indicativi (act.).

Например: приставка ab-: ab-sum, a-fi.il, - , abesse отсутст­ вовать, отстоять, находиться на расстоянии.

Задание 2. Определите форму глаголов, укажите словарную форму. Дайте перевод: absumus, inest, potestis, poterat, prodest, intersunt, ades, affuit, praesunt, praeeratis, praefuerunt, praefuero, desunt, deerunt, defuisti, prosunt, subest, suberit, suberat, poterimus, praeerimus, superestis, supereratis, supereritis, obestis, oberamus, oberimus, obfuimus, obfueramus, obfuerimus.

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите. 1) Pluvia potest facere torrentem, non potest amnem [Sen.].

2) Nec simulatum potest quicquam esse diuturnum [Cic.]. 3) Digni autem sunt amicitia, quibus in ipsis inest causa, cur diligantur . Rarum genus! [Cic.]. 4) Homines plurimum hominibus et prosunt et obsunt [Cie.]. 5) Non cani nec rugae repente auctoritatem arripere possunt [Cic.]. 6) Dionysius quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pue­ ros docebat: usque eo imperio carere non poterat [Cic.]. 7) Omnes ad­ sunt omnium ordinum homines, omnium generum, omnium denique aetatum; plenum est forum, plena templa circum forum [Cic.]. 8) Inter hanc vitam perpolitam humanitate et illam immanem nihil tam interest, quam ius atque vis [Cic.]. 9) Nulla autem re conciliare facilius benevo­ lentiam multitudinis possunt ii, qui rei publicae praesunt, quam absti­ nentia et continentia [Cic.]. 10) Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere. ... Illius epistula fertur his verbis: “Anacharsis Han­ noni salutem. Mihi amictui est Scythicum tegimen, calciamentum solo-

См. 11риложение 4.

** См. раздел XXVI: ConiunctTvus.

rum cailum, cubile terra, pulpamentum fames; lacte, caseo, carne ves­ cor . . . . Munera autem ista, quibus es delectatus, vel civibus tuis vel dis inmortallbus dona” [Cic.]. 11) Est ratio et oratio, quae docendo, discendo, communicando ... conciliat inter se homines coniungitque naturali quadam societate, neque ulla re longius absumus a natura fera­ rum, in quibus inest fortitudo ..., ut in equis, in leonibus /Cic /. 12) Poteritne esse pacatus Antonius? [Cic.]. 13) Inter omnes tamen Lacedaemonios rex eminebat, non armorum modo et corporis specie,

sed	etiam magnitudine animi, quo uno vinei non potuit /Curt.].
14)	Suis regibus autem quisque paret placidius, etiam cum is praeest,

qui magis timeri potest [Curt.]. 15) Subest nimirum silentio facinus, et avida spes regni praecipitem animum ad ultimum nefas impulit [Curt.]. 16) Sed nullis meritis perfidia mitigari potest [Curt.]. 17) Ni­ hil autem potest esse diuturnum, cui non subest ratio... Praeterea breves et mutabiles vices rerum sunt, et fortiina nunquam simpliciter indulget. ... lactamur invicem varietate fortunae [Curt.]. 18) Audaciae quoque ratio minui potest [Curt.]. 19) Quippe ubi explorari vera non possunt, falsa per metum augentur [Curt.]. 20) Tristis severitas inest in voltu atque in verbis fides [Ter.]. 21) Si neminem alium potero, tuum tangam patrem [Plaut.]. 22) Virtus brevissime recta ratio dici potest [Cic.]. 23) Longissima est complexio verborum, quae volvi uno spiritu potest [Cic.]. 24) Multum cum in omnibus rebus, tum in re militari potest Fortiina [Caes.]. 25) Longe, || quem peto, portus abest [Ovid.]. 26) Non potuit Minos || hominis compescere pennas [Ovid.]. 27) At bene non poterat || sine puro pectore vivi [Lucr.]. 28) Omnia enim ple­ rumque, quae absunt, vehementius hominum mentes perturbant

[Caes.].

29)Temporis ars medicina J| fere (e)st. Data tempore prosunt, Et data non apto [[ tempore vina nocent. [Ovid.]

30)Pervigilem superest || herbis sopire draconem, qui crista linguisque || tribus praesignis et uncis dentibus horrendus || custos erat arboris aureae.

[Ovid.: о Медее]

31)Quipp(e) etenim varii || sensils animantibus insunt,

quorum quisque suam || proprie rem percipit in se. [Lucr.]

Задание 4. Укажите значение русских слов и назовите ла- 1 пнские глаголы, с которыми они этимологически связаны.

Интерес, интересант; эссенция; футурум; презенс, презент, презентация, презентабельный, репрезентабельный; абсентеизм, абсентеист.

Flosculi et proverbia

1) Cui prodest scelus, id fecit [Sen.]. 2) Gallus in suo ster­ quilinio plurimum potest [Sen.: об императоре Клавдии, родившем­ ся в Галлии; погов.]. 3) Malum consilium est, quod mutari non potest [P. Syr.J. 4) Per risum multum poteris cognoscere stultum [ср.-век. поел.]. 5) Qui asinum non potest, stratum caedit [Petr.]. 6) Non pos­ sumus [Еванг]. 7) Tantum possOmus, quantum scimus [Фр. Бэкон]. 8) Non omnia possumus omnes [Verg.]. 9) Felix, qui potuit, || rerum cognoscere causas [Verg.]. 10) Et lacrimae prosunt: || lacrimis adamanta movebis [Ovid.]. 11) Odero, si' potero: || si non, invitus amabo [Ovid.]. 12) Nudo detrahere vestimenta quis potest? [Plaut.].

13)Qui ipse sibi sapiens prodesse non quit, nequiquam sapit [Enn.].

14)Alius alio plus invenire potest, nemo omnia [Auson].

15) ... РгаезёпШэш exple

deliciis animum; || post mortem nulla voliiptas. [Anth.]

XXII

Verba deponentia et semideponentia

Словарные формы:

A.arbitror, arbitratus sum, arbitrari I думать, полагать miror, miratus sum, mirari I удивляться

mereor, meritus sum, mereri II заслуживать vereor, veritus sum, vereri II опасаться reor, ratus sum, reri II думать, полагать

labor, lapsus sum, labi III скользить, падать loquor, locutus sum, I5qul III говорить

utor, usus sum, uti III пользоваться, употреблять orior, ortus sum, oriri IV происходить, начинаться potior, potitus sum, potiri IV овладевать

В.gaudeo, gavisus sum, gaudere II радоваться, веселиться confifdo, confisus sum, confidere III надеяться, полагаться revertor, reverti, reverti III возвращаться, поворачивать назад

Задание 1. Выпишите из словаря основные формы глагола gradior и образованные от него глаголы с приставками ad- (ag-), di-, ё-, pro-, re-, in-, con-, trans-, retro- (например, ad-gredior > ag­ gredior). Один из приставочных глаголов проспрягайте во време­ нах. Indicativi (pass.). Дайте перевод (одного лица - на выбор). Назовите русские слова, этимологически восходящие к этим латинским глаголам.

Задание 2. Найдите глаголы в словаре. Определите форму глаголов, дайте перевод.

Sequitur, sequentur, sequebaris, secutus sum; nascimini, nasceris, nasceris, nascebantur, nati sunt; miserebar, miserebor, miseremur; irascemur, irascimur; imitabatur, imitabitur, imitatus est, imitata erat, imitatum erit; oriuntur, orientur, oriebantur, orti sunt, ortae erant, orta erunt; frulmur; precabuntur, precati sumus, precabamur; complect5ris, complecteris, complectebaris, complexus es, complexa eras, complexum erit; utimini, utemlni, utebamini, usae erant, usi erunt; locuti estis, locuta erant, locutus est, loquar, loquebar; populabitur, populatur; veremur, verebimur, verebamur.

Задание 3. Сделайте грамматический разбор. Переведите. 1) Est igitur adolescentis maiores natu vereri [Cic.]. 2) Ego

meam sententiam dixi, cui sunt adsensl ad unum [Cic.]. 3) Alexander Magnus: Fallitur, qui terminos gloriae nostrae metitur spatio, quod transituri sumus [Curt.]. 4) Neque solum vivi doctores atque praesen­ tes studiosos discendi erudiunt atque docent, sed hoc Idem etiam post mortem monumentis litterarum adsequuntur [Cic.]. 5) Desperanter tecum locutus est [Cic.]. 6) litemur ea palaestra, quam a te didicimus [Cic.]. 7) Aulus Gellius de libris narrat, quibus tradita est memorataque terra Albania, ubi nascuntur homines, qui in pueritia canescunt [no Geli.]. 8) Exsistunt etiam saepe iniuriae calumnia quadam et nimis callida et malitiosa iuris interpretatione. Ex quo illud “Summa ius summa iniuria” factum est iam tritum sermone proverbium [Cic.]. 9) Bonum illud et malum ... postea consequitur [Cic.]. 10) Non enim

lumc voluptatem solam sequimur, quae ... percipitur sensibus, sed maximam ... illam habemus, quae percipitur omni dolore detracto

[Cic.]. 11) Sed eos, qui maleficia commiserunt, agitant insectanturque Furiae non ardentibus taedis, sicut in fabulis, sed angore conscientiae fraudisque cruciatu [no Cic.]. 12) Nam praeclare Ennius: “Bene facta male locata male facta arbitror” [Cic.]. 13) Naffira enim omnes ea, quae bona videntur, sequuntur fugiuntque contraria [no Cic.]. 14) Amici viri boni ... aequitate iustitiaque gaudebunt omniaque alter pro altero suscipiet ... neque solum colent inter se ac diligent, sed etiam verebuntur; nam maximum ornamentum amicitiae tollit, qui ex ea tollit verecundiam [no Cic.]. 15) Virtus stabilitatem, firmitatem, constantiam totius vitae complectatur [Cic.]. 16) Consuetudo vero cer­ tissima loquendi magistra, utendumque plane sermone ut nummo, cui publica forma est [Quint.]. 17) Qui fortunis alicuius inducti amicitiam eius secuti sunt, hi, slmiilac fortuna dilapsa est, devolant omnes [Ad Her.]. 18) Nemo ... voluptatem ... aspernatur aut odit aut fugit [Cic.]. 19) Philosophari est mihi necesse [Enn.]. 20) In diebus paucis ...

Chrysis ... moritur [Ter.]. 21) Vetustate ficus fit pallidior [Varro]. 22) Latina voce loqui [Ovid.]. 23) Gladiatoresque, quos ibi Caesar in ludo habebat, ad forum productos Lentulus spe libertatis confirmat atque iis equos attribuit et se sequi iussit [Caes.]. 24) Maritima parte Britanniae inediae utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo [Caes.]. 25) Cum res trepi­ dae, reverentia divum nascitur [Sil.]. 26) Dispares enim mores disparia studia sequuntur, quorum dissimilitudo dissociat amicitias; nec ob aliam causam ullam boni inprobis, inprobl bonis amici esse non pos­ sunt, nisi quod tanta est inter eos, quanta maxima potest esse, morum studiorumque distantia [Cic.]. 27) Quo minus petebat gloriam Cato, eo magis illum sequebatur [Sali.]. 28) Quasi umbra ... me semper se­ queris [no Plaut.]. 29) Cum quid accidit tristius, omnes rei sunt. ... Ad omnes affectus impetu rapimur. Vituperamus, laudamus, miseremur, irascimur, utcunque praesens movit affectio [Curt.]. 30) Romam re­ gressus ibi nihil offendi, quod ... reliqui [Varro]. 31) Officia oriuntur a suo cuiusque genere virtutis [Cic.]. 32) Saplmus animo, frulmur anima: sine anlm5 anima est debilis [Acc.]. 33) At Marius, ut supra diximus, cupientisslma plebe consul factus, postquam ei provinciam Numidiam popillus iussit, antea iam infestus nobilitati, tum vero mul­ tus atque ferox instabat [Sali]. 34) Da mihi hasce opes, quas peto,