Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Плотин. - Третья эннеада. - 2004

.pdf
Скачиваний:
53
Добавлен:
23.02.2015
Размер:
20.54 Mб
Скачать

230 Плотин. Эннеады. Трактат III. 4

как и на настоящем корабле, по причине потрясений волнами или самого корабля, движущегося порывами, или чего-нибудь еще, связанного с местом путешест­ венника на судне. Ибо не подобны движения, жела­ ния и действия всех в одних и тех же обстоятельствах. Различное происходит с различными, в силу одних и тех же или различных обстоятельств, или одно и то же происходит с разными людьми, что может быть и при различных обстоятельствах; ибо такова судьба.

ПРИМЕЧАНИЯ

1. Ср.: «Когда человек умрет, его гений, который до­ стался ему на долю еще при жизни, уводит умершего в особое место, где все, пройдя суд, должны собраться, чтобы отправиться в Аид с тем вожатым, какому пору­ чено доставить их отсюда туда. Обретя там участь, ка­ кую и должно, и пробывши срок, какой должны пробыть, они возвращаются сюда под водительством другого во­ жатого, и так повторяется вновь и вновь через долгие промежутки времени» (Платон. Федон, 107d6-e7).

2.Ссылка на £/m. V. 2 [11]. 1. 18-21.

3.Обе приводимые здесь Плотином цитаты взяты из Федра. Ср.: «Всякая душа ведает всем неодушевленным, распространяется же по всему небу, принимая порой разные образы» (Платон. Федр, 246Ь6-7).

4.Снова любимый пассаж из Платона: «Потому-то

иследует пытаться как можно скорее убежать отсюда

О полученных нами демонах

231

туда. Бегство — это посильное уподобление Богу, а упо­ добиться Богу — значит стать разумно справедливым и разумно благочестивым» (Платон. Теэтет, 176а7-Ь2).

5. Ср.: «Однако если сразу же, еще в детстве, пре­ сечь природные наклонности такой натуры, которые, словно свинцовые грузила, влекут ее к обжорству и раз­ личным другим наслаждениям и направляют взор души вниз, то, освободившись от всего этого, душа обратилась бы к истине...» (Платон. Государство, VII, 519а7-ЬЗ).

6. Ср.: «...Кто предавался чревоугодию, беспутству и пьянству, вместо того чтобы всячески их остерегаться, перейдет, вероятно, в породу ослов или иных подобных животных... А те, кто отдавал предпочтение несправед­ ливости, властолюбию и хищничеству, перейдут в волков, ястребов и коршунов... И всем остальным предназначе­ ны места, соответствующие их главной в жизни заботе...

А самые счастливые среди них, уходящие в самое лучшее место, — это те, кто преуспел в гражданской, полезной для всего народа добродетели: имя ей рассудительность и справедливость, она рождается из повседневных обыча­ ев и занятий, без участия философии и ума... Они, веро­ ятно, снова окажутся в общительной и смирной породе, среди пчел, или, может быть, ос или муравьев, а не то и вернутся к человеческому роду, и из них произойдут воз­ держные люди» (Платон. Федон, 81-82). О перевопло­ щении в животных см. также: Платон. Государство, X, 620; Гимей, 91-92. Перевоплощение в растения появля­ ется еще у Эмпедокла (Fr. № 117, 127 Diels-Kranz). Не­ смотря на довольно веселый способ, которым Плотин

232 Плотин. Эннеады. Трактат III. 4

(вслед за Платоном) описывает будущую участь неразум­ ных царей и чуждых философии астрономов, из этого вовсе не следует, что он придерживался платоновского положения о перевоплощении в животных буквально и всерьез; см., например: Enn.Vl. 7 [38]. 6. 20 ff. Порфирий не соглашается в этом вопросе со своим учителем (См.: Блаж. Августин. О граде Божьем, X. 30). О различных точках зрения платоников на перевоплощение в живот­ ных см.: Dörrie H. Kotroverse um die Seelenwanderung im kaiserzeitlichen Piatonismus//Hermes 85. 4 (Dec, 1957). P. 414-435.

7.См. прим. 1.

8.Ср.: «Не вас получит по жребию гений, а вы его изберете сами» (Платон. Государство, X, 617е1).

9.См.: Платон. Федон, 107d7.

10.Это предложение со всей очевидностью показы­ вает, как Плотин понимает душу: как богатое и сложное единство, способное существовать на различных уров­ нях и действовать многими способами, которые можно различить в ней, но нельзя отделить от нее. Этот способ мышления был совершенно неприемлем для поздних платоников с их страстью к четкому различению и раз­ делению, с их желанием поместить человека в строго определенное для него место в самом низу тщательно разработанной иерархии существ. Прокл остро крити­ кует данный пассаж Плотина в своем Комментарии на Ларменид, 134а (V, р. 948, 14-20 Cousin, 1864).

И.Ср.: «Так, космос не имел никакой потребности ни в глазах, ни в слухе, ибо вне его не осталось ничего

О полученных нами демонах

233

такого, что можно было бы видеть и слышать. Далее, его не окружал воздух, который надо было бы вдыхать. Рав­ ным образом ему не было нужды в каком-либо органе, посредством которого он принимал бы пищу или извер­ гал обратно уже переваренную: ничто не выходило за его пределы и не входило в него откуда бы то ни было, ибо входить было нечему» (Платон. Тимей, 33с).

12. См.: Платон. Государство, X, 620d8—e 1.

13.Текст оригинала в этом месте испорчен. Плотин комментирует описание выбора жизней душами в пла­ тоновском Государстве X. 617e-620d. Только приняв вставку, которую сделал Creuzer (έπειτα <τα έν> ταΐς τύχαις), можно увидеть в этих словах смутную аллюзию к 619 Ь-с, где описывается случай с человеком, из-за сво­ его неразумия и ненасытности необдуманно выбравшем жизнь могущественнейшего тирана, в которой «таилась роковая для него участь — пожирание собственных де­ тей и другие всевозможные беды». Пожалуй, здесь в пла­ тоновском тексте содержится некоторое различие меж­ ду «парадигмами жизней» и «судьбами жизней».

14.Ср.: «Что касается главнейшего вида нашей души, то ее должно мыслить себе как демона, приставленного к каждому из нас Богом; это тот вид, который, как мы гово­ рили, обитает на вершине нашего тела и устремляет нас от земли к родному небу как небесное, а не земное порож­ дение» (Платон. Тимей, 90а).

15.Ср.: «Какого кто избрал себе гения, того она [Лахесис] с ним и посылает как стража жизни и исполните­

ля сделанного выбора» (Платон. Государство, X, 620е1 ).

234Плотин. Эннеады. Трактат III. 4

16.См.: Платон. Тимей, 43а6-44Ь7.

17.См. прим. 1.

18.Здесь и далее мысль Плотина опирается на Тимей,

41d6-42d 1, где Демиург при создании душ, которые долж­ ны были родиться в этот мир, распределил их по одной на каждую звезду и обещал, что каждая из них возвратит­ ся «в обитель соименной ей звезды», если они (души) пре­ возмогут волнения и соблазны смертной жизни.

19.См.: Платон. Тимей, 41d4-7.

20.Там же, 38с-40Ь.

21.Возможно, Плотин здесь подразумевает платонов­ ские Законы, X. 898е-899а, где Платон оставил откры­ тым вопрос о том, связана ли душа, управляющая Солн­ цем, с телом Солнца, подобно тому как наши души —

снашими телами, или же она управляет им каким-то со­ вершенно иным способом.

22.Ср.: «...А составил он [Бог] ее [душу] вот из каких частей и вот каким образом: из той сущности, которая не­ делима и вечно тождественна, и той, которая претерпева­ ет разделение в телах, он создал путем смешения третий, средний вид сущности, причастный природе тождествен­ ного и природе иного, и подобным же образом поставил его между тем, что неделимо, и тем, что претерпевает разделе­ ние в телах» (Платон. Тимей, 35а). Более подробное обсуж­ дение «делимости» души со ссылкой на этот пассаж из Тимея см.: Епп. IV. 9 [8] и Епп. IV. 3 [27]. 19.

23.См.: Платон. Государство, X, 616с4 ff.

ЕТЭ ΕΓΞ in Eil In cJ In cJ in cJ in cJ LncJ in cJ LncJ in cJ

ГД C] [Ώ G] [П ET| [ДЕД [ДЕД ГД IT| [Д ES] \ΏΠ] [ДЕД [ДЕД [Τ] [Γ|

ЕГЭ LncJ in EÜJ E S E T 3 in cJ in Eil in cJ In Eil E T 3 in Eil

ГД E7| ГЗСП ГД ЕГ| ГД CI ГД СП |Д С] |Д t^l |Д ЕД ГД СП |Д ^Ί E L 3

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΙΛΗΧΟΤΟΣ ΗΜΑΣ ΔΑΙΜΟΝΟΣ

1.Των μεν αϊ υποστάσεις γίνονται μενόντων εκείνων,

ηδε ψυχή κινούμενη ελεγετο γεννάν και α)'σ$*ησιν την εν ύποστάσει και φνσιν και μλχρι φυτών. Κα/ γαρ ε#ε/ αυτήν και εν <ημΐν ούσα, κρατεΊΰε μΑρος ονσαν όταν δε εν φντοίς γενηται, αϊττη κρατεί οίον μονή γενομλνη. Αυτή μλν ουν ουδέν γεννφ; Υεννφ πάντη έτερον αύτης' ούκετι γαρ ζατη μετά ταύτην, άλλα το γεννώμενον αζων. Τ/ ουν; Ή , ώσπερ παν, όσον προ τούτου εγεννάτο, άμόρφωτον εγεννάτο, ε/δοπο/είτο δε τφ επιστρεφεσΒ'αι προς το γέννη­ σαν οίον εκτρεφόμενον, ούτω δη και ενταύθα το γεννη&εν ου ψυχής ετι είδος ου γαρ ετι Çfî αλλ" άοριστίαν είναι παντελή. Ε/ μλν γαρ καν τοις προτεροις η αοριστία, αλλ* εν ε/δε/· ου γαρ πάντη αόριστον, αλλ' ώς προς την τελείωσιν αυτού* το δε νυν πάντη. Τελε/ούμενον δε γίνεται σώμα μωρφην λαβον την τη δέναμε/ πρόσφορον, υποδοχή του γεννησαντος και εκ^ρεψαντος* καΐ μόνον τούτο εν σώματι εσχατον τών άνω εν εσχάτω του κάτω.

2.Και το «ψυχή πάσα επιμελείται του άψυχου» επι ταύτης μάλισταai δ' άλλα/ άλλως. Πάντα δε ούρανόν

περιπολεί άλλοτε εν άλλοις ε'/δεσ/ν, η εν αισ&ητικώ ε/'δε/

236Плотин. Эннеады. Трактат III. 4

ηεν λογικώ η εν αύτώ τω φυτικφ. Το γαρ κρατούν αύτης μόριον το εαυτφ πρόσφορον ποιεί, τα δ* άλλα αργέ? εζω γάρ. Έν δε άνθρώπφ ου κρατείτα χείρω, αλλά σύνεστιν ούδε γε το κρεΐττον αεί* εστί γαρ και ταύτα χώραν τινά έχοντα. Δ/ό και ως αισθητικοίεστί γαρ και οργάνα αίσθησεωςκαι πολλά ως φυτά* εστί γαρ σώμα αύξόμενον και γεννών ώστε πάντα συνεργεί, κατά δε το κρεΐττον το όλον είδος άνθρωπος. Έξελθουσα δε, ο τι περ επλζόνασε, τούτο γίνεται. Δ/ό φεύγειν δει προς το άνω, Ίνα μη εις την αισθητικην επακολουθουντες τοις αισθητοίς ειδώλοις, μηδέ εις την φυτικην επακολουθουντες τη εφεσει του γενναν και εδωδών λιχνείαις, αλλ* εις το νοερον και νουν και θεόν. "Οσοι μεν οΰν τον άνθρωπον ετηρησαν, πάλιν άνθρωποι. 'Όσοι δε αίσθησει μόνον έζησαν, ζφααλλ* ειμλν αισθήσειςμετά θυμοΰ, τά άγρια, και η διαφορά

ηεν τούτοις το διάφορον τών τοιούτων ποιεί' όσοι δε μετ* επιθυμίας και της ηδονής του επιθυμούντος, τά ακόλαστα τών ζώων και γαστρίμαργα. Ε/ δε μτηδ* αίσθησει μετά

τούτων, αλλά νωθείφ αίσθησεως μετ αυτών, και φυτάμόνον γάρ τούτο η μάλιστα ενηργει το φυτικόν, και ην αύτοϊς μελέτη δενδρωθηναι. Ύους δε φιλόμουσους μεν, καθάριους δε τά άλλα, εις τά ωδικάτους δε άλόγως βασιλέας αιετούς, ει μη άλλη κακία παρείημετεω­ ρολόγους δε άνευ φρονησεως εις τον ούρανόν άεί αίρομενους εις ορνεις μετεώρους τοις πτησεσιν. Ό δε την πολιτικην άρετην άνθρωπος- ό δ* ήττον αρετής πολιτικής μετέχων πολιτικον ζώον, μελιττα η τά τοιαύτα.

3. Τις ουν δαίμων; ό και ενταύθα. Ύίς δε θεός; η ο ενταύθα. Το γάρ ενέργησαν τούτο εκαστον άγει, άτε και

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΙΛΗΧΟΤΟΣ ΗΜΑΣ ΔΑΙΜΟΝΟΣ 237

ενταύθα ηγούμ^νον. τΑρ' ουν τούτο εστίν 6 δαίμων, οσπερ ζώντα είληχει; Ή ου, αλλά το προ αυτού* τούτο γαρ εφεστηκεν αργούν, ενεργεί δε το μ,ετ αυτόν. Κα/ ει μλν το ενεργούν η αισθητικοί, και 6 δαίμων το λογικόν ει δε κατά το λογικόν ζφημεν, 6 δαίμων το υπέρ τούτο εφεστώς αργός συγχωρών τφ εργαζομενφ. Όρ3ώς ουν λέγεται ημάς αιρησεσ$αι. Τον γαρ ύπερκείμενον κατά την ζωην (ΐίρούμε&α. Δία τι ουν αυτός άγει; Ή τον βιοτεύσαντα ουκ εστίν αγειν, άλλα προ του μεν αγειν, οτε εζη, παυσάμενον

δε του ζην αλλφ

παραχωρείν την ενεργειαν τεθνηκότα

την αυτού κατ

ενεργειαν ζωην. Ό μεν ουν ε$ελει αγειν

και κρατησας ζη αυτός άλλον και αυτός έχων δαίμοναει δε βαρύνοιτο τη -ώσει του χείρονος ήθους, έχει εκείνο την δίκην. Ύαύτη και ο κακός επί το χείρον βρίσαντος προς την ομοιότητα του ενεργησαντος εν τη ζωη εις βίον Βηρειον. Ει δε επεσ$αι δύναιτο τφ δαίμονι τω ανω αυτού, ανω γίνεται εκείνον ζών και εφ* ο άγεται κρεΐττον μέρος αυτού εν προστασίφ δεμένος και μετ εκείνον άλλον εως ανω. 'Εστί γαρ και πολλά η φυχη και πάντα και τα ανω και τα κάτω αυ μέχρι πάσης ζωής, και εσμεν έκαστος κόσμος νοητός; τοις μεν κάτω συνάπτοντες τωδε, τοις δε ανω και τοις κόσμου τω νοητψ, και μενομεν τω μλν αλλφ παντί νοητφ ανω, τφ δε εσχάτφ αυτού πεπεδημε$α τφ κάτω οίον άπόρροιαν άπ εκείνου δίδοντες εις το κάτω, μάλλον δε ενεργειαν, εκείνου ουκ ελαττουμενου.

4. ΤΑρ* ουν άεΐ εν σώματι τούτο; Ή ουεάν γάρ στραφώμεν, συνεπιστρέφεται και τούτο. Τ/ ουν η του παντός; Άποστησεται και το αυτής μΑρος στραφείσης; ουδέ συνενευσε τφ μέρει αύτης τφ εσχάτφούδε γάρ

238 Плотин. Эннеады. Трактат III. 4

ηλθεν ούδε κατηλθεν, άλλα μενούσης προσάπτεται το σώμα του κόσμου και οίον καταλάμπεται, ουκ ενορούν μεν ούδε παρέχον μέριμνας, εν άσφαλεΐ του κόσμου κείμενου. Ύί ουν; Ουκ αισθάνεται τίνα αίσθησιν; "Ορασιν ουκ έχει, φησίν, οτι μηδέ οφθαλμούςουδέ ώτα ούδε 'ίνας δηλονότι ούδε γλχοτταν. Ύί ουν; Συναίσθησιν ώσπερ ημείς των εντός ημών; ομοίως κατά φύσιν εχόντων ηρεμησις. Ουδέ ηδονή. Πάρε<Γτ/ν ουν και το φυτικόν ου παρόν και το αίσθητικόν ωσαύτως. Άλλα περί μεν του κόσμου εν άλλοις* νυν δε όσον εφητττετο η απορία αύτοΰ εΥρηται. 5. 'Αλλ* ει εκεί α/ρε/τα/ τον δαίμονα και ει τον βίον, πώς ετι τινός κύριοι; Ή και η αίρεσις εκείη λεγομένη την της ψυχής προαίρεσιν και διό^θεσιν καθόλου και πανταχού αίνίττεται. 'Αλλ' ει η προαίρεσις της ψυχής κυρία και

τούτο κρατεί, ο αν πρόχειρον εχη μέρος εκ τών προβεβιωμενων, ούκετι το σώμα αίτιον ούδενός κάκου αύτω· ει γαρ προτερείτό της ψυχής ήθος του σώματος και τουτ έχει, ο είλετο, και τον δαίμονα, φησίν, ούκ άλλάττεται, ούδε ο σπουδαίος ενταύθα γίγνεται ούδ" ό φαύλος. Άρ4 ουν δυνάμει εστίν εκάτερος, ενεργείφ δε γίγνεται; Ύί ουν, ει φαύλου σώματος ό το ήθος σπουδαίος τύχοι, ό δε τάναντία; δύναται μάλλον και ήττον τα της ψυχής έκατέρας εκάτερα τα σώματα παρεχεσθαι, έπε/ και αί αλλαι έξωθεν τύχαι την ολην προαίρεσιν ούκ εκβιβάζουσιν. "Οταν δε λεγηται, ώς πρώτον οι κλήροι, είτα τα τών βίων παραδείγματα, έπειτα ταΐς τύχαις και ώς εκ τών παρόντων τους βίους κατά τα ηθη, το κύριον μάλλον δίδίοσι ταΐς ψυχαΐς διατιθείσαις τα δοθέντα προς τα αυτών ηθη. 'Οτι γαρ ό δαίμων ούτος ού παντάπασιν εξω αλλ" ούτως

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΙΛΗΧΟΤΟΣ ΗΜΛΣ ΔΑΙΜΟΝΟΣ 239

ως щ συνδεδεμένος ούδ% ενεργών, ημέτερος δε, ως ψυχής περί ειπείν, ούχ 6 ημέτερος δε, ει ως άνθρωποι τοιοίδε την υπ* αυτόν ζωην έχοντες, μαρτυρεί τα εν τω Ύιμαίφ- α ει μεν ούτω ληφ^εί% ούδεμίαν εξει μάχην σχόντα αν τίνα άσυμφωνίαν, ει άλλως 6 δαίμων ληφ$είτ]. Το δε άποπληρωτην ων τις είλετο και αυτό σύμφωνον. Ούτε γαρ πολύ κατωτέρω εφ ελ$εΐν εις το χείρον ύπερ-

κο&ημ&νος, αΚΚ εκείνο ενεργεί μόνον το υπ* αυτόν, ούτε υπεράνω αύτοΰ οΰτε εις Ίσον* ου γαρ δύναται άλλο γενέσθαι

6. Ύί ουν 6 σπουδαίος; Ή 6 τω βελτίονι ενεργών. Ή ουκ αν <ην σπουδαίος συνεργοΰντα εαυτώ τον δαίμονα έχων. Νους γαρ ενεργεί εν τούτφ. ουν δαίμων αυτός *η κατά, δαίμονα και δαίμχον τούτφ $εός. ΤΑρ* ουν και ύπερ νουν; Ε/ το ύπερ νουν δαίμων αύτω, δια τί ουν ουκ εξ ά^χής; δια τον $όρυβον τον εκ της γενέσεως. 'Υπάρχει δε όμως και προ λόγου 7) κίνησις η ενδο&εν όρεγομενη τών αύτης.

ΐΐάντως ουν κατορ&οΊ; ου πάντως, είπερ ούτως *η φυχη διαθέσεως έχει, ως εν τούτοις τοις τοιοίσδε τοιάδε ούσα τούτον εχειν βίον και ταύτην προαίρεσιν. Ό μλντοι δαίμων ούτος, ονλεγομεν, άγα/γών λέγεται είς "Αιδου ούκετι ό αυ­ τός μενειν, εάν μη τά αυτά εληται πάλιν. Προ δε του πώς; Το δη άγαγειν εις την κρίσιν το είς το αυτό σχήμα ελ^είν μετά την άπογενεσιν, ο είχε προ της γενέσεως* είτα ώσπερ άπ άρχης άλλης τον μεταξύ της ύστερον γενέσεως χρόνον ταις κολαζομεναις πάρεστιν. Ή ούδε βίος αύτοΛς, άλλα δίκη. Ύί δε ταΐς είς $*ηρεια σώματα είσιούσαις; ελαττον *η οαιμων; Η πονηρόςγε*η ευηϊτης. ϊαιςοεανω; τϊτωνανω ai μλν εν αίσ^ητώ, αϊ δε εξω. Αι μεν ουν εν αισδγτώ *η εν