Плотин. - Третья эннеада. - 2004

210 Плотин. Эннеады. Трактат III. 3

ζφον πολύ εκάστου πράττοντος των εν αύτώ το κατά φύσιν την εαυτού εν αύτω τφ ολφ όμως οντος, οίο πυρός μεν καίοντος, Ίππου τα Ίππου έργα, άνθρωποι δε τά αυτών έκαστοι η πεφύκασι και διάφορα οι διάφοροι. Kai έπεται κατά τάς φύσεις και τά έργα και το ζην το ευ και το κακώς. 2. Αί δε συντυχίαι ου κύριαι του ευ, άκολουθουσι δε

και αύται συμφώνως τοίς προ αυτών και Ίασιν ακολουθία εμπλεκεΐσαι. Συμπλέκει δε πάντα το ηγούμ^ενον συμφερομενων τών εφ* εκάτερα κατά φύσιν, οίον εν στρατηγίαις "ηγουμένου μεν του στρατηγού, συμπνεόντων δε τών συντε­ ταγμένων. Έτάχ^η δε το πάν προνοιφ στρατηγικοί όρώση και τάς πράξεις και τά πάθη και α δείπαρείναι, σιτία και ποτά και δη και όπλα πάντα και μηχανήματα, και οσα εξ αυτών συμπλεκομΑνων προεώραται, Ίνα το εκ τούτων συμβαίνον εχ%) χώραν του τεθηναι ευ, και εληλυθε πάντα τρόπον τινά εύμιηχμνον παρά του στρατηγού, καίτοι έξωθεν ην οσα εμελλον δράσει οι ενάντιοι. Ε/ δε οίον τε ην κάκείνου αρχειν του στρατοπέδου, ει δε δη ο μλγας ηγεμ/jùv είη, ύφ* φ πάντα, τι αν άσύντακτον, τι δε ουκ αν συνηρμΑσμλνον

είη;

3. Και γάρ «ε/ εγώ κύριος του τάδε ελεσθαι η τάδε»; 'Αλλ' α αίρησει, συντετακται, ότι μνη επεισοδιον το σον τω παντί, άΧΚ ηρίθμησαι 6 τοιόσδε. Άλλα πόθεν ο τοιόσδε; Έστι δη δύο, α ό λόγος ζητεί, το μλν, ει επί τον ποιησαντα, εί τις εστίν, άνενεγκείν δει του ποιου του εν τοίς ηθεσιν εκάστου την αιτίαν η επί το γενόμενον αυτό' η όλως ουκ αιτιατεον, ώσπερ ούδε επί φυτών γενέσεως, οτι μή αισθάνεται, η επί ζώων τών άλλων, οτι μ/η ως άνθρωποι εχουσι' ταύτόν γάρ τούτω «διά τι άνθρωποι

ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

211

ούχ όπερ $εοί»; Δ/α τι γαρ έντα^α ούτε αυτά ούτε τον ποιησαντα ευλόγως αίτιώμε$α, επί δε ανθρώπων, οτι μπ) κρειττον η τούτο; Ε/ μλν γαρ, οτι εδύνατο τούτο κάλλιον είναι, ει μεν παρ αυτού προστ&εντος τι εις το κρειττον, αυτός αίτιος εαυτώ 6 μ/η ποιησας* ει δε μ/η παρ αυτοΰ, αλλ* έδει έξωθεν προσειναι πάρα του γεννητοΰ, άτοπος ο το πλέον άπαιτών του δοθέντος, ωσπερ ει και επί των άλλων ζφων άπαιτοί και των φυτών. Αεί γαρ ου ζητείν, ει ελαττον άλλου, αλλ" ει ως αυτό αύτάρκως* ου γαρ πάντα Ίσα έδει. ΤΑρ' ουν μετρησαντος αυτού προαιρεσει του μνη δεΐν πάντα ϊσα; Ουδαμώς* αλλ' ούτω κατά φύσιν είχε γενέσθαι. 'Ακόλουθος γαρ ούτος 6 λόγος ψυχή άλλη, ακόλουθος δε φυχη αυτή νώ, νους δε ου τούτων τι εν, αλλά πάντα' τα δε πάντα πολλά* πολλά δε οντά και ου ταύτα τά μεν πρώτα, τά δε δεύτερα, τά δε εφεξής και τη άξίφ εμελλεν είναι, Καί τοίνυν και τά γενόμενα ζώα ου φυχαί μόνον, άλλα φυχών ελαττώσεις, οίον εξίτηλον ηδη προϊόντων. Ό γάρ του ζώου λόγος, καν εμφυχος η, έτερα φυχη, ούκ εκείνη, αφ' ης ό λόγος, και ό σύμπας ούτος ελάττων δη γίνεται σπεύδων εις υλην, καί το γενόμενον εξ αύτοΰ ενδεεστερον. Σκοπεί δη όσον άφεστηκε το γενόμενον καί όμως εστί $αυμ/ι. Ού τοίνυν, ει τοιούτον το γενόμενον, καί το προ αύτοΰ τοιούτον εστί γάρ παντός κρειττον του γενομένου καί εξω αίτιας καί μάλλον $αυμάσαι, οτι έδωκε τι μετ αυτό καί τά ίχνη αύτοΰ τοιαύτα. Ε/ δε δη καί πλέον εδωκεν η όσον εχουσι κτησασ$αι, ετι μάλλον άποδεκτεον ώστε κινδυνεύειν την α/τ/αν επί τους γενομένους ίεναι, το δε της προνοίας μειζόνως εχειν.

212 Плотин. Эннеады. Трактат III. 3

4. Άπλοΰμεν γαρ οντος του άνθρωπου λέγω δε άπλοΰ ως τούτο οπεποίηται μόνον οντος και κατά ταύτα ποιοΰντος και πάσχοντος άπην αιτία η κατά την επιτίμ/ησιν, ώσπερ επί των ζφων των άλλων. Νυν δε άνθρωπος μόνον εν φόγω 6 κακός και τούτο Ίσως ευλόγως. Ου γάρ μόνον οπεποίηταί εστίν, άλλ% έχει άρχην άλλην ελευ^εραν ουκ εξω της προνοίας ούσαν ουδέ του λόγου του αλοιτ ου γάρ άττηρτηται εκείνα τούτων, άλλ' επιλάμπει τά κρείττω τοίς χείροσι και η τελεία πρόνοια τούτοκαι λόγος ο μεν ποινικός, ό δε συναπτών τά κρείττω τοις γενομ&νοις, κάκεΐνα πρόνοια η άνωθεν, η δε άπο της άνω, ό έτερος λόγος συνημμένος εκείνω, και γίνεται εξ άμφοίν παν πλέγμα και πρόνοια η πάσα. Αρχήν μεν ουν εχουσιν αλλην άνθρωποι, ου πάντες δε πάσιν οϊς εχουσι χρώνται, αλλ4 οι μεν τη ετερφ, οι δε τη ετερφ η τοις ετεραις τοις χείροσι χρώνται. Πό^ρεισι δε κάκειναι ουκ ενεργουσαι εις αυτούς, ου τι γε αύται άργοΰσαι· πράττει γάρ εκαστον το εαυτού. Αλλ4 εις τούτους ούκ ενεργοΰσιν αίτίφ τίνος, ειποι τις αν, παροΰσαι; Ή ού πόυρεισι; Καίτοι πάντη φαμεν παρείναι και ούδεν

ερτιμον. 'Ή ού τούτοις, εν οΐς μνη εις αυτούς ενεργεί. Δ/α τι ουν ούκ ενεργεί εις πάντας, εϊπερ μέρη και ταΰτα αυτών; Αέγω δε την άρχην την τοιαύτην. Έπί μεν γάρ τών άλλων ζώων ούκ αυτών η άρχ^η αύτη, επί δε ανθρώπων ούκ επί πάντων. τΑρ% ουν ούκ επί πάντων ού μόνον ηδε; Αλλά διά τι ού μόνη; ΈφΧ ων δε μόνη, και κατά ταύτην το ζην, τά δ* άλλα όσον ανάγκη. Είτε γάρ η σύστασις τοιαύτη, ως οίον εις $ολερον εμβάλλειν, είτε επ&υμίαι κρατοΰσιν, όμως ανάγκη λέγειν εν τω ύποκειμενω το αίτιον είναι. Αλλά πρώτον μεν δόξει ούκετι εν τω λόγω, άλλα

ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

213

μάλλον εν τη υλη, και η υλη, ούχ 6 λόγος κρατήσει, είτα το ύποκείμενον ως πεπλασται. 'Ή то ύποκείμενον τη αρχή ο λόγος εστί και το εκ του λόγου γενόμενον και ον κατά τον λόγον ώστε ούχ η υλη κρατήσει, είτα η πλό/τις. Κα/ το τοιόνδε είναι επί την προτεραν βιοτην αναγοι τις, οίον

γινομΑνου εκ των προτέρων αμυδρού ως προς τον προ αυτού του λόγου, οίον ψυχής ασθενεστέρας γενομένηςύστερον δε και εκλάμψει. Και ό λόγος δε λ&γεσθω εχειν και τον λόγον αυ εν αυτφ της ύλης, ην αύτφ εργάσεται ποιώσας καθ" αυτόν την υλην η σύμφωνον εύρων. Ου γαρ ό του βοός λόγος επ άλλης η βοός ύληςόθεν και εις τα άλλα ζώα ψησιν είσκρίνεσθαι οίον άλλης της ψυχής γενομένης και ετεροιωθεντος του λόγου, Ίνα γενηται ψυχή βοός, η πρότερον ην άνθρωποςώστε κατά δίκην ο χείρων. Αλλ' εξ αρχής δια τι ό χείρων εγενετο και πώς εσφάλη; Πολλάκις εΊρηται, ως ου πρώτα πάντα, αλλ" οσα δεύτερα και τρίτα ελάττω την φύσιν τών προ αυτών έχει, και σμικρά ·οπη αρκείεις εκβασιν του όρθοΰ. Κα/ η συμπλοκή δε η προς άλλο άλλου ώσπερ τις σύγκρασίς εστίν, έτερου εξ όψ,φοίν γενομένου, και ούκ οντος ηλάττωσεν αλλά εγενετο εξ ό^ρχης ελαττον το ελαττον και εστίν ο εγενετο κατά φύσιν την αύτου ελαττον, και, ει το άκόλουθον πάσχει, πάσχει το κατ άξίαν. Κα/ εις τα προβεβιωμενα δε αναπεμπειν δεί τον λογισμόν ως κό^κείθεν ηρτημενων τών εφεξής.

5. Γίνεται τοίνυν η πρόνοια εξαρχής εις τέλος κατιούσα άνωθεν ούκ Ίση οίον κατ αριθμόν, άλλα κατ" άνάλογίαν άλλη εν αλλφ τόπφ, ώσπερ επι ζφου ενός εις ϊσχατον εξ αρχής ηρτημενου, έκαστου το οίκεϊον έχοντος, του μεν

214 Плотин. Эннеады. Трактат III. 3

βελτίονος το βελτιον της ενεργείας, του δε προς το κάτω ηδη ενεργούντος τε του αυτοΰ και πάχτχοντος τα οσα αυτω οικεία παθήματα προς αυτό τε και προς την σύνταξιν την προς άλλο. Και δη και ούτωσί πληγέντα ούτως εφθεγξατο τα φωνήεντα, τα δε σιωπή πάσχει και κινείται τά ακόλουθα, και εκ των φθόγγων απάντων και εκ των παθημάτων και ενεργημάτων μία του ζώου οίον φωνή και ζοτη και βίος* και γαρ και τά μ/>ρια διάφορα οντά και διάφορον την ενεργειαν έχοντα* άλλο γάρ ποιοΰσι πόδες, οφθαλμοί δ* άλλο, διάνοια δε άλλο και νους άλλο. Έι/ δε εκ πάντων και πρόνοια μία' ειμαρμένη δε άπο τοΰχείρονος άρξαμενη, το δε υπεράνω πρόνοια μόνον. Τα μεν γάρ εν τφ κόσμχρ τω νοητφ πάντα λόγος και ύπερ λόγον νους γάρ και ψυχή καθαρά· το δε εντεύθεν ηδη όσον μλν "έρχεται εκείθεν, πρόνοια, και όσον εν φυχη καθαρφ και όσον εντεύθεν εις τά ζώα. ''Ερχεται δε μεριζόμενος ό λόγος ουκ Ίσα' όθεν ούδ" Ίσα ποιεί, ώσπερ και εν ζωω εκάστω. Το δε εντεύθεν ηδη ακόλουθα μεν τά δρώμενα και προνοίφ επόμ&να, ει τις δρώη θεόϊς φίλα* ην γάρ θεοφιλής ό λόγος ό προνοίας. Συνείρεται μεν ουν και τά τοιαύτα τών έργων, πεποΐΎμαι δε ου προνοίφ, άλλα γενόμενα η παρά ανθρώπων τά γενόμενα η παρ ότουουν η ζώου η άψυχου, ει τι εφεξής τούτοις χρηστόν, πάλιν κατεΐ^ηπται προνοίφ, ώς πανταχού άρετην κρατείν και μετατιθέμενων και διορθώσεως τυγχανόντων τών ημαρτημενων, οίον εν ενϊ σώματι ύγιείας δοθείσης κατά πρόνοιαν του ζώου, γενομένης τομής και όλως τραύματος, πάλιν εφεξής ο λόγος ό διοικών συναπτοί και συνάγοι και ιωτο και διορθόιτο το πονησαν. "Ωστε τά κακά επόμενα είναι, εξ ανάγκης δε' και γάρ

ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

215

\t /-Ч

παρ ημών κατ αίτιας ουχ υπο της προνοίας ηνατγκασ- μενων, αλλ' εξ αυτών συναφάντων μΑν τοις της προνοίας και από προνοίας εργοις, το δε εφεξής συνειραι κατά βούληση εκείνης ου δυνη$εντων, άλλα κατά την των πραξάντων η κατ άλλο τι των εν τφ παντί, μ/ηδ" αυτού κατά προνοιαν πεπραχότος η πεποιηκοτος τι εν ημ,Ϊν πά&ος. Ου γαρ το αυτό ποιείπαν προσελ&ον παντί, άλλα το αυτό προς άλλο και άλλο προς άλλο* οίον και το της Έλενης κάλλος προς μΑν τον ΤΙάριν άλλο είργάζετο, Ιδομενεύς δε επαΒ'εν ου το αυτό* και ακόλαστος άκολάστω κάλος καλώ συμ,πεσών άλλο, ό δε σώφρων καλός άλλο προς σώφρονα τοιούτον η προς άκόλαστον άλλο ό αυτός, ό δ" ακόλαστος προς αυτόν άλλο. Και παρά μΑν του ακολάστου το πραχΒ-εν ούτε υπό προνοίας ούτε κατά προνοιαν, το Î* υπό του σώφρονος έργον ουχ υπό προνοίας μεν, οτι υπ" αυτού, κατά, προνοιαν δεσύμφωνον γαρ τω λόγω, ώσπερ και ο ύγιεινως πράξειεν αν τις αυτός πράξας κατά λόγον τον του ιατρού. Ύοΰτο γαρ και ό ιατρός παρά της τέχνης εδίδου εις τε το ύγιαίνον εις τε το κόψ,νον. Ό δ* αν τις μη ύγιαίνον ποιη, αυτός τε ποιεί και παρά την προνοιαν του ιατρού είργάσατο.

6. ПоЭ-εν ουν και τα χείρω μΑντεις προλεγουσι και εις την του παντός φοράν όρώντες προς τοις αλλαις μ/ιντείαις προλΑγουσι ταύτα; 'Ή δηλον οτι τω συμ/πεπλεχ$αι πάντα τα εναντ/α, οίον την μορφην και την ΰλην οίον επί ζώ­ ου συνθέτου οντος ό [τι] την μορφην και τον λόγον θεωρών και το μεμορφωμενον θεωρεί. Ου γαρ ωσαύτως ζωον νοητόν και ζωον σύν$ετον θεωρεί, άλλα λόγον ζώου εν τω συν$έτψ μορφοΰντα τα χείρω. Ζφου δη οντος του παντός

216Плотин. Эннеады. Трактат III. 3

оτα εν αύτώ γινόμενα θεωρών θεωρείάμα και εξ ων εστί

και την πρόνοιαν την επ* αύτώ' τεταται δη επί πάντα και τα γινόμενα9 τα У εστί και ζώα και πράξεις αυτών και διαθέσεις κρατείσαι, λόγω και ανάγκη μεμιγμεναν

μεμιγμενα οΰν Э-εωρεΓ και διηνεκώς μιγνύμενα* και διακρίνειν μεν αυτός ου δύναται πρόνοιαν και το κατά πρόνοιαν χωρίς και αύ το ύποκείμ&νον οσα δίδωσιν εις το [ύποκείμενον] παρ αυτού. 'Αλλ4 ούδε ανδρός τούτο ποιείν η σοφού τίνος και Βείου* η Βεός αν εχοι, φαιή τις αν, τούτο το γέρας. Kai γάρ ου τού μάντεως το διότι, άλλα το στ/ μόνον ειπείν, και η τέχνη άνάγνωσις φυσικών γραμμάτων και τάξιν δηλούντων και ούδαμοΰ προς το άτακτον αποκλινόντων, μάλλον δε καταψαρτυρούσης της φοράς και εις φώς άγούσης και πριν παρ" αυτών φανηναι, οίος έκαστος και οσα. Συμφερεται γάρ και ταί/τα εκείνοις κάκεΐνα τούτοις συντελοΰντα άμα προς σύστασιν και άιδιότητα κόσμου, άναΧογίφ δε σημαίνοντα τά άλλα τφ τετηρηκότι- έπε/ και αϊ άλλα/ μαντικοί τφ αναλογώ. Ού γάρ έδει άπηρτησΒαι αλλήλων τά πάντα, ώμοιώσΒαι δε προς άλληλα άμ/ηγεττη. Και τούτ αν Ίσως είη το λεγόμενον ώς συνέχει τά πάντα αναλογία. ''Εστί δε τοιούτον η αναλογία, ώστε και το χείρον προς το χείρον ώς το βελτιον προς το βελτιον, οίον ώς όμμα προς όμμα και πους προς πόδα, $άτερον προς Βάτερον, και, ει βούλει, ώς άρετη προς δικαιοσύνην και κακ/α προς άάικίαν. Ει τοίνυν αναλογία εν τφ παντί, και προειπεΐν εν/· και ει ποιεί δε εκείνα εις ταύτα, ούτω ποιεί, ώς και τά εν παντί ζωφ εις άλληλα, ούχ ώς Βάτερον γεννφ Βάτερον άμα γάρ γεννάται αλλ* ώς, η πεφυκεν εκαστον, ούτω και πό/τχει το πρόσφορον

ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

217

εις την αυτού φύσιν, και οτι τούτο τοιούτον, кал το τοιούτον τούτο· ούτω γαρ και λόγος εΪς.

7. Και οτι δε τά βελτίω, και τα χείρω. Έπε/ πώς αν είη τι χείρον εν πολυειδεί μ/rç οντος βελτίονος, η πώς το βελτιον μ/rç χείρονος; "Ωστε ουκ αίτιατεον το χείρον εν τω βελτίονι, αλλά άποδεκτεον το βελτιον, οτι εδωκεν εαυτού τφ χείρονι. "Ολως δε οι άναιρειν άξιοΰντες το χείρον εν τω παντί άναιροΰσι πρόνοιαν αύτην. Τίνος γαρ εσται; Ου γαρ <$η αυτής ούδε του βελτίονος' έπε/ και την άνω πρόνοιαν όνομάζοντες προς το κάτω λεγομεν. Το μεν γαρ εις εν πάντα άρχη, εν η όμου πάντα και όλον πάντα. ΥΙρόεισι δε ηδη εκ ταύτης έκαστα μενούσης εκείνης ïvbov oîov εκ *ίζης μιας εστώσης αύτης εν αύτητά δε εξύν$ησεν εις πλήθος μεμερισμενον είδωλον εκαστον εκείνου φερον, άλλο δε εν άλλω ενταύθα ήδη εγίγνετο και ην τα μεν πλησίον της -ίζης, τα δε προϊόντα εις το πόρρω εσχίζετο και μέχρις οίον κλάδων και άκρων και καρπών και φύλλων και τά μεν εμενεν άεί, τά δε εγίνετο άεί, οι καρποί και τά φύλλα* και τά γινόμενα άεί είχε τους των επάνω λόγους εν αύτόις οίον μικρά δένδρα βουλη&εντα είναι, και ει εγεννησε πριν φ^αρ^ηναι, το εγγύς εγεννα μόνον. Ύά δε δ/άκενα οίον των κλάδων επληρουτο εκ των αυ εκ της -ίζης και αυτών άλλον τρόπον πεφυκότων, εξ ων και έπασχε τά άκρα τών κλάδων, ως εκ του πλησίον οιεσ$αι το πα£ος ίεναι μόνον το δε κατά την άρχην αυ το μεν έπασχε, το δε εποίει, η δε άρχη άνηρτητο και αύτη. Πόρρωδεν μεν γάρ ελ&όντα άλλα τά ποιοΰντα εις άλληλα, εξαρχής δε άπό του αύτοΰ, οίον ει αδελφοί δρωεν τι αλλήλους όμοιοι γενόμενοι εκ τών αυτών όρμ/η&εντες τών πεποιηκότων.

ΞΊ3 EcJ Б Е LâÊJ EcJ ЕГЭ ΕΊ3 lacJLacJlacJlaEJ

|"Д E7| |Д C7| |Д С] PJET| [ДСП |"Д [7| [Д C7| |T3 ETj ГД C7| |"Д CI ГД Cl|

La cJ ЕГЭ lacJ ΕΓΞ lacJ La cJ lacJ lacJ LacJ lacJ La cJ

'рД ΕΊ РДС] |Д С] ГДЕ] РД g] ГДЕ] |Д С] |Д ET] ГД С7| [ДЕД ГДЕ]

III. 4. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΙΛΗΧΟΤΟΣ ΗΜΑΣ ΔΑΙΜΟΝΟΣ

О ПОЛУЧЕННЫХ НАМИ ДЕМОНАХ (15)1

Краткое введение

Этот трактат (№ 15 в Порфириевой хронологии) написан до появления в Риме Порфирия (см.: Жизнь Плотина, гл. 4). Порфирий предполагает, что его на­ писание было связано со случаем, описанным в гл. 10 Жизни Плотина: египетский жрец изъявил готов­ ность вызвать демона-хранителя Плотина. Когда в хра­ ме Изиды в Риме состоялось заклятие демона, вместо демона явился Бог (см.: Dodds Ε. R. The Greeks and the Irrational. Appendix II. iii. P. 289-291). Но какая бы связь ни существовала между этим событием и на­ писанием трактата, изложенное здесь учение имеет мало общего с суевериями, характерными для того времени, и даже с демонологией более ранних и бо­ лее поздних платоников (Прокл, например, критикует предложенное Плотином толкование Платона: см.:

О полученных нами демонах

219

Комментарии на Алкивиада. Р. 383-385 Ed. Cousin, paras. 75-76 Westerink). Плотин пытается согласовать между собой различные утверждения Платона о демо­ нах-хранителях, приводимые в мифах Федона, Госу­ дарства, X и Тимея, и интерпретировать их в соответ­ ствии со своим собственным пониманием платонизма. Он делает это с помощью учения о том, что каждая душа есть «космос» (гл. 3-6), содержащий в себе множество различных уровней бытия, любой из которых мы мо­ жем избрать как актуальный для данной своей жизни; тогда начало, находящееся на уровень выше избран­ ного нами, есть наш «демон-хранитель»: если мы ведем благую жизнь, то сможем подняться до его уровня в следующей жизни, и будем иметь своим «демоном» еще более высокое существо. Таким образом, всецело бла­ гой и совершенный муж, живущий исключительно на уровне Ума, будет иметь своим хранителем то, что выше Ума, т. е. Благо (гл. 6).

Синопсис

Душа обладает растительной силой, присутствую­ щей и в нас, но доминирующей в растениях; она при­ дает телу форму — последнее свое выражение в низ­ шем мире (гл. 1). В человеческой душе сосуществуют все силы вплоть до самых низших, и она может жить на любом из уровней, представленных этими силами; ее жизнь и следующее перевоплощение — в растение,