А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты

ӘОЖ 811.512.122:1 Қолжазба құқығында

Оразалиева эльмира нұрланқызы

Қазақ тіл біліміндегі когнитивтік парадигма

10.02.02 – қазақ тілі

10.02.19 – тіл теориясы

Филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми кеңесшісі: филология ғылымдарының докторы, профессор Н.Ж.Шаймерденова

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2007

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе------------------------------------------------------------------------------------4

1 Қазақ тіл білімінде когнитивтік теорияның дамуы--------------------------10

1.1 Тіл біліміндегі парадигма-теория-тұжырым

арақатынасы------------------------------------------------------------------10

1.2 «Тілтану» парадигмасының қалыптасуы-----------------------------22

1.2.1 Сөз өнері – таным өзегі:

тіл және сөйлеу---------------------------------------------------29

1.2.2 Халықтық психология – этнотаным негізі -------------------35

1.2.3 Жалпы тілдік фактілер – танымдық

тәжірибе нәтижесі-------------------------------------------------42

1.3 Тілдік бірліктердің танымдық парадигмасы-------------------------48

1.3.1 Тілдік құрылым - танымдық фактор-- ------------------------50

1.3.2 Тіл тарихы – таным сатысы -------------------------------------56

1.4 Тілтанымдық қағидалардың жалпы теориялық

парадигмасы------------------------------------------------------------------61

1.4.1 Тілдік интеграция мен дифференциация –

танымдық даму нәтижесі------------------------------------------63

1.4.2 «Тілдік дәстүр» - дүниені тану құралы------------------------67

1.4.3 «Тілдік универсалий» - уәжделген танымдық

фактор -----------------------------------------------------------------70

1.5 Қазақ лингвистикасында тілтанымдық «этюдтер»

парадигмасы------------------------------------------------------------------72

1.5.1 Лексикалық бірліктер –таным көрсеткіші------------- ------ 74

1.5.2 Тілдік норма – танымдық заңдылық ---- ----------------------86

1.5.3 Тілдік қор – танымдық жады қызметінің

нәтижесі--------------------------------------------------------------92

1.5.4 Тілдегі тәжірибе мен таным бірлігі –

лингвистикалық мәселе-------------------------------------------99

1.6 Қазақ тіл біліміндегі қазіргі когнитивті парадигмалар--------------107

1.6.1. Тілтаным теориясының концептологиялық

негізі.--------------------------------- ---------------------------------109

1.6.2. Семантика мен таным теорияларының

байланысы--------------------------------------------------------------113

1.6.3. Тіл мен таным одағының лингво-мәдени сипаты--------------117

2 Тілтаным теориясының әдіснамалық негіздері------------------------------123

2.1 Тілтанымдағы ғылымдар тоғысуы----------------------------------------123

2.2 Тілтаным теориясының әлеуметтік негіздері-------------------------137

2.3 Тілтаным теориясының психологиялық негіздері------------------- 145

2.4 Тілтаным мен халықтық таным----------------------------------------159

2.5 Тілтаным теориясының мәдени негіздері------------------------------ 170

2.6 Қазақ тіл біліміндегі универсалды теориялық бірліктер----------- 178

3 Тіл біліміндегі таным теориясының универсалды

сипаты ------------------------------------------------------------------------------196

3.1 Тілдік универсалий мен таным сабақтастығы---------------------------196

3.2 Тілдің универсалды табиғаты және когнитивтік

лингвистика-------------------------------------------------------------------207

3.3 Когнитивтік ұғымдардың ерекшелігі---------------------------------------217

3.4 Танымдық және тілтанымдық универсалий негіздері-----------------236

3.5 Тітанымның универсалды теориялық ұстанымдары--------------------244

3.5.1 Тілтаным теориясының универсалды

диалектикалық ұстанымдары--------------------------------------246

3.5.2 Тілтаным теориясының универсалды

дедуктивті және индуктивті ұстанымдары-----------------------257

3.5.3 Тілтаным теориясының универсалды

антропологиялық ұстанымдары------------------------------------267

Қорытынды--------------------------------------------------------------------------------278

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі-----------------------------------------------------283

Қосымша А: Сөздік-----------------------------------------------------------------------296