- •1.Әлеуметтік стратификацияның тарихи типтері
- •2 2.Әлеуметтік нормалар – ол
- •3.3Әлеуметтену – ол
- •4.Әлеуметтік аномия – ол
- •6.О.Конт және г.Спенсер әлеуметтануы
- •7.Әлеуметтік мәртебе – ол
- •8.Экперимент әлеуметтанулық зерттеудің әдісі ретінде
- •9. Әлеуметтік рөл – ол
- •10.Әлеуметтанудың функциялары
- •11.Конт әлеуметтануындағы қоғамның даму факторлары – ол
- •12.Адам, индивид, тұлға ұғымдарының арақатынасы
- •13.Әлеуметтік құндылықтар – ол
- •14.Тұлғаның әлеуметтенунің негізгі стадияларының сипаттары
- •15. О. Конттың қоғам дамуының үш стадиясы жөніндегі ілім.
- •16. К.Маркс әлеуметтануындағы қоғамның даму факторлары – ол
- •17. Ұжымдық мобилділік – ол
- •18. Әлеуметтік институттар: түсінігі, түрлері.
- •19.Басқару деңгейі бойынша қоғамның классификация
- •20. Д. Белл әлеуметтануындағы қоғамның даму факторлары – ол
- •21. Әлеуметтік контроль - ол
- •22. Сауаланама жүргізу әлеуметтанулық ақпаратты жинаудың әдісі ретінде
- •23. Жаһандандыру және оның салдарлары
- •24. Негізгі және өтпелі мәртебе – ол
- •25. Құрылымдық функционализм теориясын әзірледі
- •26. Индикаторлар – ол
- •27. Моралдік санкциялар – ол
- •28.Сипаты мен технология деңгейі бойынша қоғамның стратификациясы
- •29. Құрылымдық функционализм (т.Парсонс).
- •30.Интервалдық шкала – ол
- •32. Э.Дюркгейм әлеуметтануындағы қоғамның даму факторлары – ол
- •33. Әлеуметтік санкциялар – ол
- •34. Әлеуметтік конфликтердің негізгі түрлері.
- •35. Әлеуметтану қоғам туралы ғылым ретінде. Әлеуметтік білім жүйесіндегі әлеуметтанудың орны.
- •36. Әлеуметтанулық сұрау: түсінігі, түрлері, әдісі, қолдану саласы.
- •37. Әлеуметтік эволюция – ол
- •38. Социометрия тұлғаралық қатынастың өлшеу әдісі ретінде.
- •39. Өндіріс тәсілі бойынша қоғамның классификациясы.
- •41. Х. Шелдон көзқарасы бойынша девиация байланысты …………….
- •42. Саяси әлеуметтану.
- •43.Әлеуметтік мәртебе: түсінігі, құрылымы
- •44.Іріктеу жиынтығы – ол
- •46. З. Фрейд көзқарасы бойынша девиация байланысты.................
- •47. Тiршiлiк ету құралдарының табуының әдiстерi бойынша қоғамның классификациясы.
- •48. Экономикалық әлеуметтану: түсінігі, қалыптасу уақыты, пәні, зерттеу мәселесі.
- •50. Ч. Ломброзо көзқарасы бойынша девиация байланысты
- •51. Қоғамның әлеуметтік стратификациясы.
- •52. Э. Дюркгейм әлеуметтануы.
- •53. Құрылымдық функционализм (т. Парсонс).
- •54. Әлеуметтік сұрау түрлері (атап өту):
- •55. Әлеуметтік конфликттің алғашқы субъектісі – ол
- •57. Әлеуметтік конфликт: түсінігі, түрлері.
- •59. Отбасы әлееуметтануы:түсінігі, қалыптасу уақыты
- •61. Постиндустриалды қоғамның белгілері
- •72Рөлдік конфликт
- •74. Мәдени – тарихи типтер тұжырымдамаларындағы қоғамның дамуы туралы
- •75. М. Вебер тұжырымдамасында қоғам ұғымы.
- •76. Қоғамның әлеуметтік құрылымы: түсінігі, негізгі элементтері
- •77. Қазақ ағартушыларының әлеуметтік-саяси көзқарастары (Абай Құнанбаев, Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин)
- •78. Келе біткен мәртебе – ол
- •79.М. Вебер мен г. Зиммел әлеуметтануы
- •80. Тұлға ұғымы
- •82. Т. Парсонс тұжырымдамасындағы қоғам ұғымы
- •83.Тұлғаның ролдер теориясы
- •84.Білім беру әлеуметтануы: түсінігі, қалыптасу уақыты, пәні, зерттеу мәселесі
- •85.К. Маркс тұжырымдамасындағы қоғам ұғымы
- •86.Әлеуметтік құрылым ішіндегі мәртебе иерархиясы аталады......
- •87. Генералды жиынтық (совокупность) – ол
- •88. Әлеуметтену – ол
- •105.Заманауи Қазақстандағы ішкі саяси тұрақтылықтың факторлары (Стратегия «Казахстан-2030»).
- •106.Символикалық интеракционизм (д. Мид).
- •107.Бұқаралық коммуникацияның әлеуметтануы: түсінігі, қалыптасу уақыты,
- •108.Эмпирикалық зерттеулер: түсінігі, құрылымы.
- •118. Әлеуметтік мобильділік – ол
- •119. Ұжымдық мобилділік: түсінігі, себептері, салдарлары.
- •120. Мәдениет әлеуметтануы: түсінігі, қалыптасу уақыты, пәні, зерттеу мәселесі.
- •123. Заманауи қазақстандық қоғамдағы әлеуметтік процестер.
- •124. П. Сорокин, к. Маркс, р. Дарендорф тұжырымдамаларындағы әлеуметтік конфликт табиғаты.
- •126. Әлеуметтенудің алғашқы және кейінгі агенттеріне жатады………..
- •127. Ч.Кулидің «Сол күйіндегі бейнелеу» теориясы.
- •128. Әлеуметтік рөл және әлеуметтік мінез-құлық моделінің арақатынасы.
- •132. Аз топтардағы өлшемдердiң қатынасының әдiстемесі – ол
- •133.Сорокин, Маркс, Дарендорф тұжырымдамаларындағы әлеуметтік конфликт
- •134.Көлденең мобильділік – ол
- •135.Қоғам типологиясы
- •136.Марксизмдегі тұлға – ол
- •1137.Әлеуметтік рөлдің құрылымы
- •1138.Конфликтология (Дарендорф)
- •139.Келе біткен мәртебе
- •1140.Қоғамның дамуы туралы тұжырымдамалар
6.О.Конт және г.Спенсер әлеуметтануы
"Әлеуметтану" сөзін тұнғыш рет Огюст Конт озінің "Позитивтік философия курсында" позитивті философияның бір бөлігін құрайтын ауқымды әлеуметтік ғылымның атауы ретінде пайдаланды. Конт бірінші болып осы ғылым элементтерін көлденең материалдар, идеялар мен әдістер атаулыдан тазарту қажеттігін айқын көре біліп, бірінші болып барлық шынында да кажетті элементтерді бір уғымға біріктірді. Платон мен Аристотель саясатты этикадан немесе саясат ғылы-мын саясат өнеріен ешқашан ажыратқан емес. XVIII ғасырда саясат ғылымы революциялық рухпен біржола бытыстырылып жіберілді. Гоббс та, Монтескье де, экономистер де қоғамды оның барлык түрлерінде зерттеген жоқ, жэне, Конт: барышна қарыздар Юмның ықпалына қарамастан, оның себептілік уғымындағы ақиқат атаулы әлеуметтік түсіндірмелері әлі едәуір дәрежеде теологиялық және метафизикалық болып қала берді.
Сонымен, Конт бірінші болып осынау кемшіліктегре ұтымдылық сәүлесін септі, қоғам тұтас организм ретінде қарастырылуға тиіс деп кесіп айтып, және барлық байланыстарындағы әлеуметтікк құбылыстар туралы ғылымның фактыларды кеңінен байқап-бақылауға негізделген және саяси өнер мен революциялық мақсаттардан біржола арылған позитивтік ғылымның негізін қалауға тырысты. Әлеуметтану, Конт түсінігінде, әлеуметтік физикаға әбден сәйкес болуға тиіс, өйткені, әлеуметтанудың міндеті коғамның жаратылыстық себептреі мен жаратылыстық заңдарын ашу және тарихтан, саясат пен экономикадан метафизикалық және жаратылыстан тыс іздерді олар астрономия мен химиядан қалай қуылса, солай қуып тастау болуға тиіс. Конт, позитивтік әдіске сүйене отырып, әлеуметтану жеткілікті дәрежеде болашақты болжап, прогресс барысын көрсете алатын ғылым бола алады деп білді.[1]
Конттан кейін әлеуметтану негізіен ғылыми ой барысын күрт өзгерткен ілімнің бүкіл қуатын әбден сезіне білген кісілер еңбегінің арқасында дамыды. Жаратылыстық дүниені эволюциялық түсіндіру білімінің барлық салаларына бойлады. Жаратылыстық сұрыптау заңы және өмірді организмнің қоршаған ортаға бейімделу процесі ретінде түсіну осы заманғы биология мен психологияның өзегіне айналды. Эволюциялық философия сөзсіз кеңейіп, адам омірініңәлеуметтік құбылыстарын да қамтуға тиіс болатын. Тіршілікті протоплазмадан адамға дейін ізерлеп шыққан ғылым оның ішкі құрылысын тусіндірумен шектеле алмайтын еді. Ол оның толып жатқан сыртқы қатынастарымен, этностық топтармен, адамдардың жаратылыстық қоғамдарымен және оларда байқалатын барлық қубылыстармен танысып, сондайақ соның бәрі бүкіләлемдік эволюцияның нетижесі емес не деген мәселелерін зерттеуге тиіс болатын. Сондықтан әлеуметтік қатынастарды эволюция ықпалымен түсіндіруге ишараны біз тек Герберт Спенсердің алғашқы шығармаларынан ғана емес, Дарвинмен Геккель туындыларынан да табамыз. Бұл ишаралардың өздері әлі әлеуметтануды құрамайтын, өйткені ол үшін тікелей әлеуметтік қубылыстардан индукциялық жолмен алынған өзге факторлар кажет еді. Бірақ мұндай ишаралар жаңа ғылымның туғырлары қайда жатқанын жеткілікті көрсететін; сонымен бірге олар әлеуметтанудың негізгі ұғымдарының кейббіреулерін жеткілікті айқындап, әлеуметтанушы тек тарихшы, экономист, статист қана емес, биолог және психолог болуға тиіс екендігін дәлелдеп берді. Осылайша, эволюциялық негізде және эволюцияшыл ойшылдар еңбектерінің арқасында осы заманғы әлеуметтану қалыптасты. Ол адамдар қоғамын жаратылыстық себептілік арқылы тәпсірлеу болып табылады. Ол адамзатты ғарыштық процестерден тыс тұқрған және өзі үшін өзінің ерекше заңына ие тіршілік иесі деп қараудан бас тартады. Әлеуметтану коғамның пайда болуын, өсуін, құрылысы мен кызметінэволюция процесінде қосыла карекет жасайтын тәндәк, өмірлік және психикалық себептердің карекеті деп түсіндіру болып табылады.
Осының бәрі тек әлеуметтік пошымдар мен метамарфозалардың физикалық түсіндірмелері екендігі айдан анық. Спенсердің өзі немесе оның ықпалымен басқа жазушылар тұжырымдаса да бәрібір,тұтас күйінде алғанда спенсерлік әлеуметтану,биологиялық және психологиялық деректер кеңінен пайдаланылғанына қарамастан, белгілі бір дәрежеге дейін қоғамның физикалық философиясы болып табылады.
Герберт Спенсер (1820-1903 ж.ж.) - ағылшын философы, әлеуметтанушысы, психологы және инженер, әлеуметтанудың негізін қалаушынардың бірі, әлеуметтанудағы эволюционизмнің классигі. 1820 жылы Англияның Дерби деген шағын каласында мектеп мұғалімінің отбасында дүниеге келді. Денсаулығының әлсіздігінен 13 жаска дейін мектепке бармаған. Спенсер өз өмірінің көп бөлігін тұрлі академиялык және ресми қызметтерден бас тарткан тәуелсіз ғалым және публицист ретінде өткізеді. Еңбектер жазуға дейін ол теміржолда инженербақылаушы болып (1837 - 1846), "Экономист" журналының екінші редакторы (1848 жылдан бастап) болып қызмет аткарды, саяси өмірге араласуға тырысты. Спенсердің басты еңбегі — "Синтетикалық философия" жүйесінің он томы, ол теориялық жаратылыстану мен қоғамдық ғылымдарды ортақ эволюциялық идеямен біріктіре отырып, мыналарды қамтьщы: "Негізгі бастамалар" (1862, болмыстың алғашқы принциптері туралы кітап), "Биологияның негіздемелері" (1864 - 1867), "Психология негіздемелері" (1879 - 1893), "Әлеуметтану негіздемелері (3 томдык, 1876 — 1896). Баска да аса маңызды әлеуметтану еңбектері — "Әлеуметтік статика" (1850) және "Әлеуметтану зерттеу пәні ретінде" (1873). Спенсер өзінің теориясывда эволюциялық сатылардьщ сызықтық емес тұжырымдамасын бейнелейді. Ол прогресті қоғам күрделілігінің дөрежесімен өлшемек болды. Адамзат қоғамы дамуының ортақ үрдісі С. бойынша қарапайым бөлінбеген тұтастықтан күрделі гетерогенді құрынымдарға өту қозғалысы болды, мүңда неғүрлым маманданған бүтіннің бөлшектері өзара байланыса отырып жеке-жеке салаларға бөлініп кетеді. Спенсердің айтуынша, қоғамньщ дамуы барысында бір әлеуметтік институттар орындаған әлеуметтік іс-әрекеттер кешені ендігі жерде жаңадан пайда болған немесе бүрыннан бар институттар арасында бөлінеді. Саралану қоғамның өртұрлі бөлшектерінің үдемелі мамандануын білдіреді де, қоғам ішіндегі гетерогеңцікті көбейте түседі. Мәселен, бұрыңғы заманда отбасы репродуқтивті, экономикалық, құрылымдықжәне аздап саяси функциялар аткзрды. Алайда қоғам дамыған сайын, бұрындары бір ғана әлеуметтік институт — отбасы атқарған әлеуметтік іс-әрекеттер кешені еңдігі жерде баска институттар арасында бөліске түседі. қалай дегенмен де, қазіргі қоғамдарда Жұмыс пен білімнің мамандандырынған институттары отбасынан тыс дамуда. Сонымен, Спенсер эволюция деп аталған процеске мынадай жалпы анықтама береді. Эволюция дегеніміз — қозғалыстың тармақталуымен қоса жүретін және оның барысында зат белгісіз, байланыссыз әртектілік күйінен белтілі, өзара байланыскзн әртеқті күйге әсер ететін заттар интеграциясы, ол зат сақтаған қозғалыс дәл осындай өзгерісті бастан кешіреді. Спенсер бірінші тәсілді — органикалық үқсастықты дәйекті тұрде жақтады. Бұл оның позитивистік ұстанымынан туған еді. Қоғамды организмнің ерекше тұрі деп карастыратынын айта келіп Спенсер бынай деп мәлімдейді: "Біз қоғамды ерекше мән ретінде карастыруға күқынымыз; себебі ол дискретті бірліктерден құралса да, әр қоғамньщ алып отырған орны шеңберіндегі жалпы ұқсастықтарды ғасырлар бойы және тұтас ұрпақтарда сақтау олардың күрған агрегатыньщ белтілі бір нақтылығын корсетеді". Бұл агрегатты қай тапқа — органикалық немесе органикалық емес тапқа жатқызу кереқтігі күдік туғыза қоймас: әрине, органикалық тапқа жатады. "әлеуметтану негіздері" деген еңбек тарауларының бірінде "Қоғам дегеніміз организм" деп аталады. Әлеуметтік және қоғамдық организмдердің үқсастықтары: 1) биологиялық организм сияқты қоғамның көлемі үлкейіп, өседі (органикалық емес агрегаттарда Бұлай болмайды); 2) биологиялық және әлеуметтік организмдер өскен сайын өзгеріп, олардың ішкі құрылымы күрделілене түседі; 3) биологиялық организмдерде де, әлеуметтік организмдерде де құрылымның күрделіленуі олардың органдарының әртұрлі функцияларының саралануын тудырады; 4) екінші және үшінші проңестер барысында құрылымды құрайтын барлық органдардың өзара әрекеті мен ықпалы дамып күшейеді; 5) қоғамда да, биологиялық организмде де тұтас нәрсе ыдырай бастаған кезде, жеке бөлшектер белтілі бір уақытта өзінің тәуелсіз тіршілігін жалғастыра алады. Сонымен қатар, агрегат өмірін қысқартатын ешбір апат болмаса, тұтас нәрсенің өмірі оның бөлшектеріне қарағанда ұзақ болады. Сонымен біз тұтас организмнің өмірі — биологиялық болсын, әлеуметтік болсын — оны күрайтын бөлшектердің өміріне, соларға тәуелді бола тұрса да, солардан түзілетін болса да, оларға мүлдем үқсамайтынын көреміз. Әйтсе де биологиялық және әлеуметтік организмдердің арасындағы ұқсастығының айқындығы соншалық, оны байқамау мүмкін емес. Спенсердің ойынша, әлеуметтік организм үш негізгі органдар (институттар) жүйесіне бөлінеді: реттеуші (басқарушы), өңдірістік (қолдаушы) және реттеп-таратушы (қатынас жолдары, көлік, сауда, т.б.) Ғылымға қазіргі мағынасындағы "эволюция" терминін енгізгеннен баска Спенсер жалпы ғылыми әлеуметтану парадигмасының қалыптасуына қандай жаңалықтар енгізді? Біріншіден, Спенсер қоғамдық күбыныстарды талдауда эволюциялық әдіс қолданды. Екіншіден, ол эволюция идеясының жануарлар-өсімдіқтер әлемі мен қоғамға ғана емес, сонымен бірге органикалық емес табиғатқа да қолданылатынын көрсетті — Бұл идея геологияда жақсы дамыды. Ал үшіншіден,эволюциялық әдіске сүйене отырып, Спенсер Еуропада жаңа заманнан бері қалыптасқан прогресс өлшемдері жөніндегі түсінікті қайта қарастырып, әлеуметтанудың ғана емес, сондай-ақ жүйелі талдаудың калыптасуына да маңызды рөл аткарған прогресс-эволюцияның өзіндік тұжырымдамасын жасады.