Gіstoryiya belaruskay knіgі

лепшымі выданнямі на рэспубліканскім конкурсе “Мастацтва кнігі”. Выдавецтвам падрыхтаваны і выпушчаны каталогі ўласнай кніжнай прадукцыі.

Развівае традыцыі беларускай кніжнай культуры выдавецкае таварыства “Кавалер Паблишерс”, якое было арганізавана ў 1991 г. Выдавецтва працуе ў класічным стылі кніжнага мастацтва з выкарыстаннем нацыянальнага каларыту, кіруецца прынцыпам прыярытэтнасці мастацкай канцэпцыі афармлення выдання як цэласнага твора мастацтва кнігі. Практычна ўсе кнігі выдавецтва сталі лаўрэатамі рэспубліканскіх конкурсаў “Мастацтва кнігі”. Пяць з іх – “Хоббит, или Туда и

обратно” Дж. Толкіна (1996), “Сем цудаў Беларусі” У. Ягоў-
		И
дзіка (1999), “Мальчик-с-пальчик” Я. Грыма (1999), “Чудес-
	К
ная избушка” (2001), “Буря” (2000) – атрымалі званне “Леп-
У
шае выданне года”, дзясяткі – атрымалі дыпломы. Кнігі
Г
ВТАА “Кавалер Паблишерс” з поспехам экспанаваліся на
міжнародных выставах-кірмашах у ФранкфурцеБ -на-Майне,

Балонні, Празе, Варшаве. Асноўныя прыярытэты выдавецтва
	И
– літаратурна-мастацкія і вучэбныяЙвыданні для дзяцей на
Р
рускай, беларускай, англійскай і нямецкай мовах, якія выхо-
О
дзілі ў серыях “Малышам о малышах”, “Сказочная Шекспи-

риада”, “Русская народная сказка” і інш. Для дарослых – серыі “Новый роман нового века”, “Новые имена нового

века”, “Кавалерия”.	Т
Сярод спецыялізаваных выдавецтваў – адно са старэйшых
И
беларускіх прыватных прадпрыемстваў “Амалфея” (заснава-
на ў 1991 г.), дзеЗвядучым кірункам у кнігавыданні з’яўляец-

ца прававаяПОлітаратура. Афіцыйны дылер выдавецтва – ТАА “ДиктаЕ”, якое таксама з’яўляецца выдавецтвам. У 2002 г. упершыню ў Беларусі “Амалфея” выпусціла электронныя кнігіР“Налоги – 2002”, “Трудовой контракт нанимателя с работником”, якія з’яўляюцца зборнікамі нарматыўных актаў Рэспублікі Беларусь на CD аб’ёмам 8Мб. Акрамя таго, ТАА “Амалфея” займаецца выданнем навейшых кніг па эканоміцы, замежных мовах. “Амалфея” адной з першых стала выкарыстоўваць у працы са сваімі спажыўцамі магчымасці Інтэрнэт, мае свой кніжны магазін.

Выдавецтва Беларускага Экзархата займаецца выпускам праваслаўнай літаратуры ў Беларусі. Рэлігійнай тэматыцы былі прысвечаны і некаторыя выдавецкія праекты дзяржаў-

191

ных выдавецтваў: “Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі”, “Беларусь”, “Народная асвета”; недзяржаўных – ТАА “Харвест”, ВПУП “Книжный Дом”. За 1988–2006 гг. у Беларусі выйшла звыш 2500 назваў кніг рэлігійнай (хрысціянскай) тэматыкі. Выдавецкай дзейнасцю ў Мінску займаюцца так-

сама Рымска-каталіцкая парафія Святога Сымона і Святой Алены, выдавецтва “Pro Christo”, Саюз евангельскіх хрысціян баптыстаў, Біблейнае таварыства і іншыя, што стала яшчэ адной з праяў сучаснага кнігавыдання Беларусі.

У выдавецкім рэпертуары Беларусі пэўнае месца займаюць

праекты па стварэнні гукавых кніг рэалізуе рэспубліканскіКИ цэнтр адпачынку інвалідаў “Інвацэнтр”, якіяУпрызначаны для навучання дзяцей з парушэннямі зрокуГ. Выкарыстоўваючы спецыяльную рэдакцыйна-выдавецкую сістэму, якая дазваляе адаптаваць любую друкаваную кнігу да яе моўнага

спецыяльныя электронныя выданні і аўдыякнігі. Адпаведныя

аналага за дастаткова кароткі час, кампаніяБ падрыхтавала гукавую бібліятэку рускай літаратуры з больш чым 400 тво-

рамі для школьнага навучання, аўдыяпадручнікИЙ па гісторыі і інш. У 2006 г. падобныя электронныяР выданні былі выпушчаны пры ўдзеле Нацыянальнай бібліятэкі і пры падтрымцы Нацыянальнай камісіі па справах ЮНЕСКА – гэта падручнік

“Говорящая электроннаяТОбиблиотека” і “Электронная библиотека – школьникам”, якія ўключаюць поўныя тэксты твораў беларускай і рускай літаратуры.

Рэальныя зменыЗ,Ишто адбыліся ў беларускім кнігавыданні, знайшлі яскраваеОпацвярджэнне і ў структуры кнігавыдавецкага рэпертуару Беларусі, дзе разам з вучэбнымі і вучэбнаметадычнымі выданнямі ўсё большае месца пачынаюць

займаць навуковыя і навукова-папулярныя выданні (каля 63 %
	П
ад усіх надрукаваных кніг і брашур). Назіраецца павелічэнне
Е
выпуску сацыяльна значнай літаратуры. Навуковыя і адука-
цыйныяР	ўстановы, якія маюць выдавецка-паліграфічную базу

і большасць з іх размяшчаецца ў сталіцы, займаюцца выданнем вучэбных і навуковых прац, манаграфій уласных аўтараў. Звычайна гэта малатыражная літаратура, аднак колькасць назваў падобных выданняў мае ўстойлівую тэндэнцыю да пашырэння. Так, па выніках 2006 г. лідзіруючае становішча сярод такіх устаноў заняў Беларускі дзяр-

жаўны ўніверсітэт (158 назваў, тыраж 29,6 тыс. экз.); 2007 г.

– Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт (160 назваў).

192

Аднак не ўсе зарэгістраваныя выдавецкія прадпрыемствы Беларусі аднолькава ўдзельнічаюць у кнігавыданні. Так, напрыклад, на працягу 2006 г. права выдаваць друкаваную прадукцыю выкарысталі 376 суб’ектаў гаспадарання з 612, або 61,4 %. Падобная тэндэнцыя захоўваецца.

У 2002–2007 гг. яскрава праявілася яшчэ адна тэндэнцыя – канцэнтрацыя кніжнай вытворчасці ў адным або некалькіх буйнейшых выдавецтвах, якім на сёння з’яўляецца выдавецтва “Харвест” (штогод выпускае 2500–3000 назваў кніг). Іншыя недзяржаўныя і дзяржаўныя выдавецтвы Беларусі выпускаюць кніжнай прадукцыі ў дзясяткі раз менш па

назвах і па тыражах (“Белый Ветер”, Мазыр; “Попурри”,
	И
“Аверсэв”, “Книжный Дом”, “Юнипресс”, “ТетраСистемс”,
	К
“Народная асвета” – 200–300 назваў кніг). Большасць выда-
вецкіх арганізацый складаюць сярэднія і пераважнаУдробныя
прадпрыемствы, якія на працягу года друкуюцьГад адной да
пяцідзесяці адзінак выдавецкай прадукцыі.
Б
7.4. Кнігавыданне ў 2008–2010 гг.
Й
И
Дзяржаўнае рэгуляванне рынка выдавецкіх паслуг ажыц-
цяўлялася шляхам выдачы МіністэрствамР	інфармацыі Рэс-

публікі Беларусь ліцэнзійТОна выдавецкую дзейнасць у адпаведнасці з Дэкрэтам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 17 (ад 14.07.2003 г.) “Аб ліцэнзаванні асобных відаў дзейнасці”.

З 1 верасня 2010Зг.Идзейнічае Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 450О“ лицензировании отдельных видов деятельности” (Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь, 2010 г., № 212, 1/11914).

На пачатак 2009 г., паводле даных Міністэрства інфар-
П
мацыі, у Беларусі былі зарэгістраваны 804 выдаўцы, на пача-
Е
так 2011 г. – 837. Разам з тэндэнцыяй павелічэння колькасці
выдавецкіхР	прадпрыемстваў застаецца і тэндэнцыя дзейнасці

малых выдавецтваў, адсутнасці буйных кнігавыдаўцоў. Штогод рэальныя вынікі маюць толькі каля 50% выдавецтваў, з якіх каля 30% выпускаюць ўсяго 1–2 назвы кніг за год. Як можна заўважыць, выдавецкая дзейнасць набывае для некаторых арганізацый і прадпрыемстваў толькі спадарожны характар, а з развіццём сучасных тэхналогій паліграфіі і выдавецкай справы, лічбавых спосабаў друку становіцца даступнай нават непрафесіяналу.

193

Так, у 2010 г. да 5 адзінак выданняў выпусцілі 152 суб’екты гаспадарання, ад 5 да 10 выданняў – 58. У лік актыўных выдаўцоў уваходзяць тыя, хто мае да 50 найменняў – гэта 97 арганізацый, а таксама да 100 найменняў – 33, да 200 найменняў – 15, сярод якіх “Народная асвета” і “Вышэйшая школа”; звыш 200 найменняў – “Харвест”, “Аверсэв”, “Белый Ветер”, “Современная школа”.

Лідарам кнігавыдання ў Беларусі застаецца выдавецтва “Харвест”. Так, у 2009 г. яго выдавецкая прадукцыя склала 22% ад агульнай колькасці кніг па назвах і 44,3% па тыражы. У параўнанні з 2008 г. адпаведныя паказчыкі ўсё ж знізіліся:

на 7% па назвах і каля 8% па тыражы. Большая частка выда-
		И
вецкай прадукцыі “Харвеста” – каля 90% – гэта кнігі, якія
	К
выйшлі пры ўдзеле замежных, расійскіх выдавецкіх кампаній.
У
Стабільнасцю ў кнігавыдавецкай дзейнасці адзначаюцца
Г
такія недзяржаўныя выдавецтвы, як “Аверсэв” (у 2010 г. вы-
пушчана 345 назваў кніг), “Белый ВетерБ” (256), “Совре-

менная школа” (213), дзяржаўныя – “Народная асвета”, “Вы-
	И	інстытут адукацыі
шэйшая школа”, а таксама НацыянальныЙ
Р
(у 2009 г. выпусціў 178 назваў кніг тыражом 4,4 млн экз.),
О

асноўную прадукцыю якіх складаюць вучэбныя выданні (для

дзяржаўных выдавецтваў – гэта выданні, выкананыя па адпаведным дзяржаўнымТзаказе).

Крызісныя з’явыИў эканоміцы закранулі і кнігавыдавецкую

сферу, у якой Зназіралася падзенне адпаведных колькасных паказчыкаў. Тэндэнцыя памяншэння выпуску кніг назіраецца таксама ў РасііОі Украіне. Паводле афіцыйных звестак у 2008 г. у БеларусіПнадрукавана 13 210 назваў кніг тыражом 55,4 млн экзэмпляраўЕ , у 2009 г. – 12 885 назваў кніг агульным тыражом 52,8 млн экзэмпляраў, у 2010 г. – 11 040 назваў кніг тыражомР 43,14 млн экзэмпляраў. У суадносінах з паказчыкамі 2008 г. паменшыліся і колькасць назваў кніжнай прадукцыі, і сукупны гадавы тыраж.

Тым не менш у 2009–2010 гг. назіраўся рост колькасці назваў малатыражных выданняў, якія адпаведна склалі звыш 43% і 51%. Гэта літаратура, якая не мае шырокага распаўсюджання на рынку: ведамасная, вузаўская, вытворчая, у тым ліку навуковыя выданнні (манаграфіі, навуковыя зборнікі, матэрыялы канферэнцый). Можна таксама адзначыць і рост агульнай колькасці назваў навуковых кніг на 30%. Аднача-

194

сова спад сярэдняга тыражу навуковага кнігавыдання за апошняе дзесяцігоддзе склаў 77,3%.

Сярод шматтыражных выданняў – школьныя падручнікі выдавецтваў “Народная асвета” і Нацыянальнага інстытута адукацыі, выпуск якіх ажыццяўляецца па дзяржаўным заказе.

У відавой структуры кнігавыдання на працягу шэрагу апошніх гадоў першае месца займаюць вучэбныя і вучэбнаметадычныя выданні: у 2009 г. гэта больш трэці ўсяго аб’ёму выпуску кніг і па колькасці назваў (38,9%), і па тыражы

(42,4%). Значную частку складаюць літаратурна-мастацкія
		И
выданні: па колькасці назваў – 14%, па тыражы – 30%.
	К
Каля 86% кніг Беларусі ў 2010 г. надрукавана на рускай
У
мове, а беларускамоўнае кнігавыданне застаецца практычна
Г

на ўзроўні 8,5–8,6% (гл. табл. на с. 198). Паводле статыстычных даных у параўнанні з 2009 г. беларускамоўная кніга

зменшыла свае паказчыкі па назвах на 12,3%, па тыражы – на
24%. Дзяржаўныя выдавецтвы выпусцілі Бна беларускай мове
толькі 22,6% назваў ад агульнай колькасці выданняў.
	И	складае 6,2% ад
Цалкам доля дзяржаўнага кнігавыданняЙ
Р
колькасці назваў і 9,8% ад колькасці тыражу ў агульным
О
аб’ёме выпушчанай кніжнай прадукцыі Беларусі ў 2010 г.

Тэндэнцыя паніжэння паказчыкаў выпуску кніжнай прадукцыі ў апошнія тры гады – гэта, з аднаго боку, рэакцыя на

рыус”, “Медысонт”, рэдакцыі часопісаў “Беларускі гістарыч-

спад эканомікі, а з іншага – пачатак працэсу аптымізацыі
	Т
нацыянальнага кнігавыдання. Значны ўклад у развіццё
	И
беларускай кніжнай культуры ўносяць такія прыватныя
выдаўцы і выдавецтвыЗ		, як “І. П. Логвінаў”, “Галіяфы”, “Ліма-
О

ны агляд”, “Arche”, газеты – “Наша Ніва”, грамадскай аргані-
зацыі – “ПБацькаўшчына”.
Р
ПрацягваючыЕ	нацыянальныя традыцыі, беларуская кніга

імкнецца да задавальнення сучасных патрабаванняў у мастацкім і паліграфічным афармленні. Гэтаму спрыяюць рэспубліканскія і міжнародныя конкурсы, выставы і кірмашы. У 2006 г. лаўрэатам і пераможцам рэспубліканскага конкурсу “Мастацтва кнігі” акрамя традыцыйных дыпломаў (імя Ф. Скарыны) стаў уручацца ганаровы знак-сімвал “Залаты фаліянт”. «Выдавецтва “Беларускі Дом друку”» заснавала іменную Ганаровую грамату “Нашчадкам Скарыны” Мінскай міжнароднай кніжнай выставы-кірмаша “Кнігі Беларусі”.

195

З 1997 г. ВТАА “Кавалер Паблишерс” сумесна з БелАКК арганізуе рэспубліканскі конкурс-выставу “Мастак і кніга”, дзе заснаваны спецыяльны дыплом “Чароўны матылёк” за ілюстрацыі да дзіцячых выданняў. Выдавецтва праводзіць значную работу па азнаямленні з беларускай дзіцячай кнігай за межамі Беларусі (у Швейцарыі, Славакіі), на розных міжнародных форумах, дзе разглядаюцца праблемы дзіцячай кнігі. У 2005 г. на 57-м кніжным кірмашы ў Франкфурце-на- Майне выданні 2004 г. “Владимир Мулявин. Нота судьбы” (“Мастацкая літаратура”), “Нетры. Нязведанае” М. Башлакова і М. Барздыкі (рэдакцыйна-выдавецкі аддзел Мінскай

фабрыкі каляровага друку) увайшлі ў 100 лепшых кніг свету.
			И
Значнае развіццё ў сучасным кнігавыданні Беларусі атрым-
		К
ліваюць інфармацыйныя і камунікацыйныя тэхналогіі, якія
	У
дазваляюць забяспечваць узаемадзеянне ўсіх суб’ектаў кніж-
	Г
нага рынку – выдавецтваў, кнігарняў, бібліятэк – ад выка-
рыстання навейшай камп’ютарнай тэхнікіБда стварэння элект-
ронных кніг і іх распаўсюджання праз сайты і інтэрнэт-
	И
магазіны, якімі валодаюць выдавецтвыЙ“Аверсэв”, “Амал-
Р
фея”, “Попуррри”, “ТетраСистемс”, “Тэхналогія”, “Харвест”,
О
“Юнипресс”, “Беларуская Энцыклапедыя”, “Вышэйшая шко-

ла”, “Народная асвета” і інш. Праекты па стварэнні гукавых кніг рэалізуюцца “Інвацэнтрам”, Нацыянальнай бібліятэкай

Беларусі, выдавецтвамі “Аверсэв”, “Харвест”; электронных –
		Т
Гомельскім дзяржаўным тэхнічным універсітэтам, Міжна-
		И
родным дзяржаўным экалагічным універсітэтам, Мінскім
гарадскім	інстытутамЗ		развіцця адукацыі,	Нацыянальным
цэнтрам прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь і інш.
	О
Такім чынам, разам з фарміраваннем новай выдавецкай
сістэмы Пвызначыўся і			характэрны кірунак, які адпавядае
Р
сусветнымЕ	кнігавыдавецкім тэндэнцыям, –			на змену коль-

каснай мадэлі прыходзіць якасная, пры якой развіццё кнігавыдання ажыццяўляецца пераважна за кошт пашырэння рэпертуару, а не тыражу.

Статыстычнымі даследаваннямі ў галіне кнігавыдання ўнутры краіны, абменам інфармацыяй на міжнародным узроўні займаецца Нацыянальная кніжная палата (НКП) Беларусі. Вынікі дзяржаўнай статыстыкі друку штогод публікуюцца ў статыстычным зборніку “Друк Беларусі”, дзе даецца характарыстыка выдавецкай дзейнасці па тэматычных

196

раздзелах, мэтавым прызначэнні, мовах, жанрах, выдавецтвах, а таксама па тэрытарыяльнай прыкмеце. Аднак застаецца сур’ёзная праблема паўнаты інфармацыі аб выйшаўшых выданнях як у Беларусі, так і за яе межамі (“Беларусь у сусветным друку”). Не ўся надрукаваная выдавецкімі арганізацыямі ў Беларусі прадукцыя трапляе для абавязковай рэгістрацыі ў НКП.

Стан развіцця сучаснага кнігавыдання Беларусі, беларуская кніга як з’ява ў сусветнай кніжнай культуры патрабуюць адпаведнага навуковага забеспячэння. У Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў гэтым пытанням

надавалася асаблівая ўвага, пра што сведчаць міжнародныя
		И
навуковыя форумы і выдадзеныя паводле іх матэрыялы – гэта
	К
міжнародныя навукова-практычныя канферэнцыі “Недзяр-
У
жаўная выдавецкая дзейнасць у Беларусі: гісторыя і сучас-
Г
насць” (3 – 4 красавіка 1996 г.), “Беларуская кніга ў кантэксце
сусветнай кніжнай культуры” (7–8 лютагаБ2006 г.) і інш.

Сведчаннем цікавасці да азначаных пытанняў стала і арга-
			И	печати”
нізаваная “Союзом издателей и распространителейЙ
		Р
(створаны па ініцыятыве Міністэрства інфармацыі ў снежні
	О
2006 г.) Міжнародная штогадовая канферэнцыя выдаўцоў і
распаўсюджвальнікаў кніг і друкаваных СМІ (з 2007 г. ).
Т
Ва ўмовах, калі пераважваюць электронна-віртуальныя
И
зносіны, чытанне кніг застаецца важнейшым паказчыкам

ўзроўню культуры і маральна-этычнага стану грамадства.

У вырашэнні шэрагу праблем у галіне беларускага кніга-
выдання недастатковаЗ	выкарыстання аднаго толькі адмініст-

рацыйнагаПрэсурсуО , як, напрыклад, “Праграмы развіцця галіны друкуЕі масавай інфармацыі на 2006–2010 гг.”, бо якасны выпуск запатрабаванай сацыяльна значнай літаратуры, жорсткаяР эканомія бюджэтных сродкаў і нават перабудова маркетынгавай палітыкі, накіраванай на перспектыўнае планаванне і аператыўную рэалізацыю выпушчанай прадукцыі, не вырашаюць цалкам дадзенае пытанне. Неабходна таксама рэалізацыя важнейшай місіі кнігавыдання – інтэграцыя нацыянальнай выдавецкай сістэмы як у краіне, так і яе інтэграцыя ў сусветную інфармацыйную супольнасць.

197

	Удзельная вага беларускамоўных выданняў у агульным кнігавыдавецкім патоку Беларусі																			Табліца
																	И
	Усяго выдадзена на аднаго											Беларускамоўныя выданні
						ад усёй выдадзенай						дзяржаўных				недзяржаўных			іншых
Гады		жыхара
						кніжнай прадукцыі, %						выдавецтваў, %				выдавецтваў, %			арганізацый, %
															У
	назвы	тыраж,	%			назвы			тыраж			назвы	тыраж			назвы		тыраж	назвы	тыраж
		тыс.экз.
																К
1991	2 432	52 911	5,4			17,5			18,9			84	99	Г		–		–	–	–
1992	2 364	71940	7,3			23,3			17,1			75,6	95			1,5		4	22,9	1
1993	2 926	98 351	10			26,9			18,7			63	82			9,5		15,5	27,5	2,5
													Б
1994	3 346	80 606	8,2			23,8			21,1			58,4	91,2			8,4		7,6	33,2	1,2
1995	3 205	62 859	6,4			20,6			19,9			И	79,2			14,1		18,4	31,4	2,4
												54,5
												Й
1996	3 809	59 073	6			15,7			14,9			46,7 71,6				16,4		27,3	36,9	1,1
1997	5 331	67 631	6,5			12,8			8,1		Р		74,5			20,1		19,2	33,9%	6,3
												46
1998	6 073	60 021	5,9			13,3				О		43,7	77,5			19,2		19	37,1	3,5
									11,8
1999	6 064	63 305	6,3			10,7			8,1			39,4	78,4			18,7		15	41,9	6,6
2000	7 686	61 627	6,9			9,9			Т			33,8	67,8			24		22	42,2	10,2
									9,6
2001	7 944	55 005	5,5			11,1		И				38	75,4			26,7		15,4	35,3	9,1
									11,8
2002	7 753	44 251	4,5			9,7	З		9,5			30,2	66,7			35,5		26,2	34,3	7,1
2003	9 148	48 410	4,9			9,4			7,1			26,8	46			40,9		43	32,3	11
2004	8 198	31 623	3,2			11,2			8,5			21,2	35,8			42		42,8	36,8	21,5
2005	10 784	40 286	4,4		П				6,7			19,7	29,1			42,9		53,3	37,4	17,6
						9,2
						О
2006	11 569	52 000	5,3			7,1			8,8			24,7	48,9			46,1		26	29,2	25,1
2007	12 565	49 778	5,1			7,6			7,6			–	–			–		–	–	–
2008	13210	55 388	Р			6,7			5,5			–	–			–		–	–	–
			5,7
			Е
2009	12885	52 800	5,5			8,5			9,9			–	–			–		–	–	–
2010	11040	43 140	4,5			8,6			9,3			22,6	27,5			–		–	–	–

198

Глава 8

ВЫДАВЕЦКАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСКАЙ ЭМІГРАЦЫІ

8.1. Выдавецкая дзейнасць у 1920–1939 гг.

Беларуская эміграцыя – добраахвотная – беларусы, якія ў выніку асабістага выезду ў іншыя краіны або па прычыне

змены дзяржаўнай граніцы аказаліся за межамі сучаснай
		И
беларускай нацыянальнай дзяржавы; вымушаная – беларусы,
	К
выехаўшыя з Радзімы на пастаянае або працяглае пражы-
У
ванне па палітычных, рэлігійных, эканамічных, этнічных або
Г
іншых прычынах. Сёння ў свеце (па афіцыйных даных) на-
лічваецца ад 3 да 3,5 млн беларусаў, якіяБжывуць за мяжой:

у былых рэспубліках СССР – каля 2 млн 130 тыс. беларусаў.
	И	ідэнтычнасці,
Значную ролю ў захаванні нацыянальнайЙ
Р
захаванні і трансляцыі нацыянальнай спадчыны беларусаў-
О
эмігрантаў іграе выдавецкая дзейнасць. Паводле бібліяграфіі

“Беларускі друк на Захадзе” (2006) Вітаўта і Зоры Кіпеляў ўлічаны 4500 кніжных і 446 перыядычных выданняў, якія

былі надрукаваны ў 1815–2005 гг. за межамі Беларусі. Най-
	Т
больш сістэматычны друк беларускай эміграцыі адзначаецца
з 1920-х гг.	И
Латвія. ПасляЗакрэдытацыі ў Рызе Вайскова-дыпламатыч-

най місііПБНРОу Латвіі і Эстоніі (узначальваў Кастусь Езавітаў) Епачынае працу Беларускае прэс-бюро, дзякуючы дзейнасці якога ў мясцовым друку з’яўляецца беларуская тэматыка. У 1920 г. у Рыгу пераехаў амаль увесь урад БНР. У пачат-

куР1920-х гг. адзначаецца і ўласна беларускамоўны друк: у сакавіку 1920 г. зроблена спроба выдання беларускага ілюстраванага часопіса ў Латвіі “На чужыне” (выйшаў адзін нумар). Для падтрымкі беларускіх школ і гімназій у Латвіі было заснавана Беларускае культурна-асветнае таварыства “Бацькаўшчына”. Кнігавыдавецкую дзейнасць распачынае

Беларускі аддзел пры Міністэрстве асветы Латвіі і выпус-

кае чытанку для дзяцей “Зорка” Аляксандры Смоліч (1922), а Люцынская беларуская гімназія – зборнік “Ластаўка”

199

(1924). Значную матэрыяльную падтрымку беларускаму руху ў Латвіі аказвалі вядомыя латышскія дзеячы, як Ян Райніс. Адначасова ўлады Латвіі ў 1924–1925 гг. праявілі сябе і з негатыўнага боку, арганізаваўшы судовы “Беларускі працэс” і закрыўшы шэраг беларускіх школ і таварыстваў. У падтрымку беларускага руху, тым не менш, у Латвіі ствараюцца новыя культурна-асветныя таварыствы, як “Рунь”, “Беларуская Хата”, “Араты”, “Асвета”, “Культура і праца”, Беларускае дэмакратычнае аб’яднанне, Таварыства беларускіх вучыцялёў (выдавала часопіс “Школа і жыццё”, 1930), Беларускае цэнтральнае пазыкова-ашчаднае таварыства (выдавала сель-

скагаспадарчы часопіс “Гаспадар”, 1926), Таварыства бела-
				И
рускай моладзі (выдавала часопіс “Пагоня”, 1928), Беларус-
кае навукова-краязнаўчае таварыства і інш.			К
		У
З чэрвеня 1925 г. у Рызе выпускаецца газета “ олас Бела-
	Г
Б
руса” (1925–1930), рэдакцыя якога стала значным беларускім

асяродкам у Латвіі. Адукацыйна-асветніцкі кірунак мелі ча-

сопіс “Беларуская школа ў Латвіі” (1926–1929, 1931–1933),
		Й
а таксама часопіс Дзвінскай дзяржаўнай беларускай гімназіі
“Школьная праца”.	И
У 1925 г. узнікла ў Латвіі і першая палітычная беларуская
	Р
арганізацыя – Таварыства беларусаў-выбаршчыкаў, якое
таксама займалася выдавецкайОдзейнасцю, зборам беларускіх
кніг, арганізавала навуковыТ	гурток. Таварыства заснавала се-

рыю выданняў “Бібліятэка беларуса-выбаршчыка”, у якой
		И
выйшлі 15 кніг, як, напрыклад, “Беларускі працэс у Латвіі”
		З
(1925), “ ершы крок: зборнік вершаў гуртка маладых бела-
рускіх паэтаўОу Латвіі” (1926).
У 1926–1934 гг. дзейнічала Беларускае выдавецкае тава-
П
рыства ў Латвіі, якое выпусціла каля 20 кніг і брашур, сярод
Е
якіх п’еса-казка Ф. Аляхновіча “У лясным гушчары” (1932),
апавяданнеР	В. Вальтэра “Леснікова сена” (1932), навукова-

папулярны нарыс З. Даўгялы «“Літоўская метрыка” і яе каштоўнасць для вывучэння мінуўшчыны Беларусі» (1933), працы К. Езавітава “Беларусы ў Латвіі” (1927), “Беларусы ў Літве” (1932). У 1933 г. у выдавецтве была заснавана серыя “Пераклады з латышскае мовы”. Выпусціла выдавецтва і звыш 10 паштовак з партрэтамі выдатных беларускіх і латышскіх дзеячаў.

200