Gіstoryiya belaruskay knіgі

Беларус. навука, 1998. – С. 257. – (Беларусіка=Albaruthenica ; кн. 9).

Анцух, Л. Негосударственные издательства как полноправный участник книгоиздательского процесса в Белоруссии / Л. Анцух // Недзяржаўная выдавецкая дзейнасць у Беларусі: гісторыя і сучаснасць : матэрыялы Міжнар. навук.-практ.

канф. (Мінск, 3–4 кастр. 1996 г.). – Мінск, 1997. – С. 7–9.

Баразна, М. Р. Мастацтва кнігі Беларусі ХХ стагоддзя / М. Р. Баразна. – Мінск : Беларусь, 2007. – 239 с. : іл.

Володько, Н. “Мы впервые в Республике Беларусь выпустили электронную книгу” / Н. Володько // Книжный мир. –

2002. – № 6. – С 4.			И
Доўнар, Л. І. Кнігавыданне / Л. І. Доўнар // Памяць : Мінск :
		К
гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі :
	У
у 5 кн. – Мінск : БелЭн, 2007. – Кн. 5, ч.2. – С. 437–455.
	Г
Иванова, Е. Тенденции развития книгоиздания Беларуси
(по итогам статистики печати 2009–2010Бгг.) // Беларуская

кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры: гісторыя
		И
і сучаснасць : зб. навук. прац / БеларусЙ. дзярж. ун-т культуры
	Р
і мастацтваў ; склад: Л. І. Доўнар, Т. А. Самайлюк. – Мінск,
О
2011. – Вып. 3. – С. 302–306.

Кто издает книги в Республике Беларусь : справочник. – Мінск : Эридан, 1992. –Т206 с.

социологическиеЗзаметки / С. А. Морозова, Д. Г. Ротман //

Морозова, С. А. ИКнижный рынок Республики Беларусь:

Социология. – 2007. – № 2. – С. 53–61.

НичипоровичО, С. А. Современное состояние книгоиздания в БеларусиП: проблемы и пути их решения / С. А. Ничипорович // БеларускаяЕ кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры : зб. навук. арт. : у 2 ч. / Беларус. дзярж. ун-т культуры і мастацтваўР . – Мінск, 2006. – Вып.1, ч. 2. – С.189–198.

Ничипорович, С. А. Развитие издательско-полиграфического комплекса Беларуси в условиях становления рыночных отношений / С. А. Ничипорович. – Минск : Харвест, 2001. – 176 с.

Потупа, А. С. Книгоиздание в Беларуси: мрачные тенденции и светлые перспективы // Недзяржаўная выдавецкая дзейнасць у Беларусі: гісторыя і сучаснасць : матэрыялы Міжнар. навук.-практ. канф. (Мінск, 3–4 кастр. 1996 г.) / Беларус. ун-т культуры. – Мінск : Тэхналогія, 1997. – С. 5–7.

221

Самойлюк, Т. А. Православная книга в Беларуси / Т. А. Самойлюк. – Минск : Православное Братство в честь Святого Архистратига Михаила в г.Минске, 2005. – 127 с.

Глава 8. Выдавецкая дзейнасць беларускай эміграцыі

Гарбінскі, Ю. Беларускі рэлігійны друк на эміграцыі (да праблемы вывучэньня рэлігійнага жыцьця беларускай дыяспары ў сьвеце) / Ю. Гарбінскі // Запісы. – New York ;

Miensk, 2004. – Кн. 27. – С. 65–109.				И
Гардзіенка, Н. Беларусы ў Аўстраліі. Да гісторыі дыяспары
			К
/ Н. Гардзіенка. – Мінск : Беларускі кнігазбор, 2004. – 468 с.,
[4] арк. – (Бібліятэка «Бацькаўшчыны» ; кн.3).		У
	Г
Гардзіенка, Н. Беларусы ў Вялікабрытаніі / Н. Гардзіенка.

– Мінск : Медысонт, 2010. – 620 с. – (Бібліятэка «Бацькаў-
шчыны» ; кн. 18).
Герасімаў, В. Беларускі друк у даваеннайБЛатвіі / В. Ге-
расімаў //	Недзяржаўная выдавецкая дзейнасць у Беларусі:
гісторыя і			И
	сучаснасць : матэрыялыЙМіжнар. навук.-практ.
		Р
канф. (Мінск, 3–4 кастр. 1996 г.). – Мінск : Тэхналогія, 1997.
– С. 24.		О

Герасимов, В. Наследие белорусской эмиграции в современной печати БеларусиТи зарубежья / В. Герасимов, Л. Дов-

нар // Knygotyra. – Vilnius,И 2008. – T. 50. – С. 158–187.

Запруднік, Я.ЗРазвіццё беларусазнаўчых доследаў на Захадзе (пачынаючы з 1945 г.) / Я. Запруднік // Кантакты і дыя-

логі. – МінскО, 1999. – № 11-12. – С. 7–8.

КіпельП, В. Беларусы ў ЗША / В. Кіпель. – Мінск : Беларусь, 1993.Е– 352 с.

Кіпель, В. Беларускі друк на Захадзе: бібліяграфія / В. КіпельР, З. Кіпель ; пад рэд. Юрася Гарбінскага і Лявона Юрэ-

віча = Kipel. V. Belarusian Publishing in the West : a bibliography / V. Kipel, Z. Kipel ; edited by Jerzy Garbinski & Liavon Yrevich. – Нью-Ёрк ; Варшава, 2006. – 714 с.

Кіпель, З. Беларускі друк на Захадзе / З. Кіпель // Культура беларускага замежжа. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. –

С. 47. – (Беларусіка=Albaruthenica ; кн. 5).

222

ПЫТАННІ І ЗАДАННІ ДЛЯ САМАКАНТРОЛЮ

Глава 1

1.Дайце азначэнне паняцця “кніга”. Якія існуюць навуковыя падыходы да яго вызначэння?

2.Што складае змест і аб’ём паняцця “беларуская кніга”?

3.Ці з’яўляюцца паняцці “беларуская кніга”, “нацыянальная кніга” і “нацыянальны дакумент” сінонімамі?

4.Якія сутнасныя катэгорыі адрозніваюць кнігу ад дакумента?

5.Калі склалася навука пра кнігу? И

6.Назавіце першыя кнігазнаўчыя працы, створаныяК ў Віленскім універсітэце ў пачатку ХІХ ст. У

7.У чым заключаўся вынік прац па гісторыіГбеларускай кнігі А. Ельскага і Я. Карскага? Б

8.Хто займаўся распрацоўкай галіны беларускага кнігазнаўства ў пачатку ХХ ст.? Й

9.Якія працы па гісторыі беларускай кнігі выйшлі ў другой палове 1920-х гг.? И

10.З якога часу адзначаеццаР новы этап развіцця беларускай савецкай Онавукі пра кнігу? Чым ён характарызуецца?

11.У якіх беларускіхТ энцыклапедычных выданнях змешчаны артыкулыИпра кнігазнаўства і хто іх аўтары?

12.Назавіце асноўныяЗ цэнтры кнігазнаўчых даследаванняў

усучаснай Беларусі.

13.НазавіцеОвучоных (з Беларусі, Расіі, Польшчы, Літвы і УкраіныП), якія зрабілі значны ўклад у даследаванне беларускайЕ кнігі.

14.Якія асноўныя кірункі беларускай навукі пра кнігу вызначаюццаР на сучасным этапе?

Глава 2

1.Калі на тэрыторыі Беларусі з’явіліся рукапісныя кнігі і з чым гэта было звязана?

2.Пералічыце асноўны матэрыял для пісьма ў Х–ХІІІ стст.

3.Раскажыце пра мову і графіку першых старажытных беларускіх рукапісаў.

4.Пералічыце асноўныя цэнтры кнігапісання ў Беларусі ХІ–ХІІІ стст.

223

5. У які час на Беларусі склаўся асноўны рэпертуар рукапіснай кнігі?

6. Назавіце асноўныя тыпы старажытных рукапісных кніг часоў Полацкага княства.

7. Назавіце асноўныя богаслужбовыя рукапісныя кнігі. Якімі царкоўнымі статутамі рэгуляваўся іх склад?

8. Якія з біблейных кніг былі найбольш пашыранымі ў паўсядзённым жыцці і для якой мэты выкарыстоўваліся?

9. Якія рукапісныя кнігі па змесце лічыліся паўсвецкімі?

10.	Назавіце найранейшы з вядомых старажытных бела-
рускіх рукапісаў. Дзе ён захоўваецца?				И
11.			К
	Першы вядомы ў Беларусі рукапіс поўнага апракаса.
12.		У
	Узнавіце час напісання Полацкіх Евангелляў.
13. Кім і калі напісаны твор “Парэнэсіс”?		Г

14. Якім стагоддзем датуецца даўнейшы беларускі рукапіс

Іаана Лесвічніка?
15. З чыім імем звязана ўзнікненне жыційнайБ				літаратуры
на Беларусі?		И	прысвечана кнізе
16. Колькі твораў Кірылы ТураўскагаЙ
і чытанню?	Р
	О
17. Хто напісаў “Пасланне Фаме Прэсвітэру”?

18. У склад якіх летапісных зводаў уваходзіла “Аповесць
мінулых часоў”?			Т
			И	Глава 3
1.	Пералічыце асноўныя тыпы рукапіснай кнігі ў ВКЛ.
2.		О
	Да якога тыпуЗрукапіснай кнігі адносяцца тлумачэнні
		П
Святога ісання, перакладная патрыстыка, агіяграфія?
3.	Назавіце рукапісныя кнігі, якія ўваходзілі ў склад гім-
награфічных.
Р
4.	ЕНазавіце рукапісныя чытальныя кнігі, тэкст у якіх
размяшчаўся паводле каляндарнага прынцыпу.
5.	У які час створана Лаўрышаўскае Евангелле і з якіх
частак яно складаецца?
6.	Як называўся найпаўнейшы першы збор рукапісных
біблейных тэкстаў і ў які час ён быў створаны ў ВКЛ?
7.	Назавіце найбольш папулярныя царкоўна-павучальныя
рукапісныя зборнікі ВКЛ.

224

8. У якіх рукапісных зборніках змяшчаліся прыродазнаўчая інфармацыя, а таксама першыя навуковыя веды пра навакольны свет?

9. Назавіце рукапісныя кнігі XV–XVIII стст., якія мелі

гістарычны змест.
10.	Назавіце рукапісныя кнігі па праве XVI ст.
11.	Якія рукапісы па сваім функцыянальным прызначэнні
адносяцца да ўтылітарных, або ўжытковых?
12.	Назавіце асноўныя цэнтры масавай вытворчасці
беларускіх рукапісных кніг у ВКЛ.				И
13.	Якія алфавіты (графіка) выкарыстоўваліся ў рукапіс-
ных кнігах ВКЛ?			К
14.	Пералічыце асноўныя мовы рукапісных кніг В Л.
15.	Калі ў ВКЛ пачалі стварацца рукапісы на лацінскай
і польскай мовах?		Б	У
16.	Назавіце рукапісныя кнігі беларускіх татарГ.
17.		Й
	Галоўная богаслужбовая кніга яўрэйскага насельніцтва
ВКЛ, яе форма.		И
18.	Калі на Беларусі з’явілася папера ўласнай вытворчасці

і колькі вядома папяровых млыноў на яе тэрыторыі ў перыяд

ВКЛ?					О
19. Назавіце асноўныя фарматыРрукапісных кніг.
				Т
20. Назавіце вядучыя стылі афармлення беларускіх рукапісаў.
			И
21. Якія асноўныя элементы мастацкага афармленння бела-
рускіх рукапісных кніг?
		З
22. Які матэрыял выкарыстоўваўся для пераплёту рукапі-
	О
саў? Назавіце элементы абкладаў.
П
23. Якім почыркам карысталіся кнігапісцы XIV–XVIII стст.?
Е					Глава 4

Р1. Што і дзе выдаў Ф.Скарына ў 1517–1519 гг.? 2. Што выдаў Ф.Скарына ў Вільні каля 1522 г.? 3. Што і дзе выдаў Ф.Скарына ў 1525 г.?

4.Колькі вядома кніг, якія складаюць Біблію Ф.Скарыны?

5.Колькі частак у зборніку Ф.Скарыны “Малая падарожная кніжка”?

6.Назавіце тры агульныя назвы выданняў Ф.Скарыны.

7.1553 г. – дата заснавання якой друкарні?

8.Калі і дзе выйшаў “Катэхізіс” С.Буднага? На якой мове?

9.1568–1570-я гг. – час дзейнасці якой друкарні?

10.Якая друкарня ў Вільні з’явілася пасля Скарынаўскай?

225

11. Назавіце працэнтныя суадносіны выданняў брацкіх друкарняў па мове?

12. У якой віленскай друкарні за час яе дзейнасці выйшла больш за 2,5 тыс.выданняў?

13. Якое выданне выйшла каля 1580 г., дзе тэкст размяшчаўся паралельна на царкоўнаславянскай і беларускай мовах?

14. Чым вызначаецца “Брэсцкая Біблія” 1563 г.? 15. Хто з друкароў працаваў у Заблудаве?

16. Якіх друкароў называлі віленскімі эльзевірамі?

17. У якой друкарні Сымон Будны выпусціў каля 20 выданняў?
	И
18. З імёнамі якіх выдаўцоў звязана дзейнасць брацкіх дру-
карняў?	К
19. Каму належала друкарня ў Супраслі?

20. Якія друкарні ВКЛ мелі рысы прадпрыемства дзяржаў-
нага характару?	Б	У
21. Якой друкарняй кіраваў Станіслаў БогушГ-Сестранцэвіч?
	Й
22. Хто заснаваў Гродзенскую каралеўскую друкарню?

23. Назавіце магнатаў ВКЛ, заснавальнікаў прыватных дру-
карняў.							И
24.	Назавіце цэнтры яўрэйскага кнігадрукавання ў ВКЛ.
25.	Колькі вядома назваў газет-аднадзёнак ВКЛ?
26.						О		газету, выдадзеную
	Назавіце першую друкавануюР
					Т
ў ВКЛ, і калі яна выйшла.
				И
27. Назавіце першы друкаваны інфармацыйны бюлетэнь ВКЛ,
які выдаваўся на польскай мове ў канцы XVII – пачатку XVIII ст.
28.			З
	Якая газета была заснавана ў 1760 г.?
29.		О
	Назавіце гады выдання “Гарадзенскай газеты”.
30.	П
	Назавіце друкарні, у якіх выдаваліся календары.
Е						Глава 5

1. Калі ў Расіі пачалася рэформа друку?

2. Якімі ўрадавымі загадамі была скасавана кацярынінская
забаронаР	вольнага (прыватнага) друку?

3.У якім годзе забаронены яўрэйскамоўны друк на Беларусі?

4.Калі быў прыняты загад аб забароне польскамоўнага друку на Беларусі?

5.Назавіце гады дзейнасці “Часовых правіл аб цэнзуры”?

6.З прыняццем якіх дакументаў звязана адраджэнне беларускамоўнага друку?

7.Якія асноўныя тыпы выдавецкіх прадпрыемстваў Беларусі існавалі ў перыяд Расійскай імперыі?

226

8.Назавіце царкоўныя друкарні Беларусі і перыяд іх дзейнасці.

9.Назавіце асноўныя выдавецкія прадпрыемствы Беларусі дзяржаўнага характару. Дзе яны існавалі?

10.Якому тыпу выдавецкіх прадпрыемстваў належала вядучая роля ў выпуску кніжнай прадукцыі Беларусі?

11.Калі ў Беларусі ўзніклі грамадскія кнігавыдавецтвы?

12.Да якога тыпу выдавецкіх прадпрыемстваў адносяцца выдавецтвы губернскіх статыстычных камітэтаў?

13.	Назавіце буйнейшыя выдавецкія цэнтры Беларусі
ў ХІХ – пачатку ХХ ст.										И
14.									К
	З якога часу ў кнігавыданні Беларусі пачынае даміна-
ваць руская мова?
15.	Назавіце асноўную тэматыку кніжнай прадукцыі Бела-
русі ў ХІХ – пачатку ХХ ст.							Б		У
16. Якія віды выданняў сфарміраваліся ў								Геларусі ў ХІХ –
пачатку ХХ ст.?							Й
17.	Назавіце першую вядомую друкаваную кнігу ХІХ ст.,
							И
якая выйшла на беларускай мове лацініцай.
18.	Калі і дзе выйшлі беларускамоўныя творы В.Дуніна-
Марцінкевіча?						О
19.	Калі і дзе ўзнікае першаеРбеларускае выдавецтва?
20.					Т
	Назавіце гады дзейнасці выдавецкай суполкі “Загляне
				И
сонца і ў наша аконца”. Колькі вядома іх выданняў?
21.	Якія беларускія выдавецтвы дзейнічалі ў Вільні ў па-
чатку ХХ ст.?			З
22.	Якія беларускія выдавецтвы дзейнічалі ў Мінску ў па-
	П
чатку ХХ ст.?
23.	Якое Омясцовае перыядычнае выданне было адзіным
Е
пасля далучэння Беларусі да Расійскай імперыі?
24.	Калі і дзе выходзіла “Часовая газета”?
25.	Назавіце першы часопіс на тэрыторыі Беларусі. Кім
выдаваўсяР		?

26.З якога часу ў Беларусі пачалі выдавацца афіцыйныя рускамоўныя газеты (іх назва)?

27.Раскажыце пра першую нелегальную беларускамоўную газету.

28.Якія вы ведаеце першыя легальныя газеты на беларускай мове?

227

Главы 6–8

1. З якога часу была ўведзена дзяржаўная манаполія друку? 2. Калі пачало працу выдавецтва “Звезда”?

3. Хто ўзначальваў выдавецкі аддзел Белнацкама?

4. Якія ведаеце выдавецтвы БНР?

5. На якіх мовах выпускала газеты ЦК КП (б) Літбел?

6. Калі была нацыяналізавана Мінская губернская друкарня? 7. Якія змены ў сістэме кнігавыдання БССР адбыліся пад-

час палітыкі ваеннага камунізму?

8.	Якое выдавецтва было створана ў 1921 г. на базе аддзя-
лення Дзяржаўнага выдавецтва РСФСР у Мінску?		И
9.		К
	Якія выданні ў 1921–1922 гг. выдаваў З. Жылуновіч

у Берліне?

10. Якія тыпы выдавецтваў аднаўляюцца ў БССР у часы нэпа?
11.	Калі і ў якім выдавецтве пачынае выходзіцьУ			часопіс
“Полымя”?			Б
			Г
12.			Й
	Асноўныя мовы кніжных і перыядычных выданняў
БССР у даваенны час.		И
13.	Што такое Галоўліт БССР?
14.	Якая асноўная тэматыка выданняў 1920–1930-х гг.?

15. Які працэнт складалі беларускамоўныя выданні ў БССР
у 1930 г.?		О
	Т		Р
16. У 1937 г. у БССР спыняецца выпуск выданняў на якой
мове?	И

17.	Чаму не было выданняў на беларускай мове на Віцеб-
шчыне (да 1924 г.) і Гомельшчыне (да 1926 г.)?
18.	З 1933 г. адзначаецца ўстойлівая тэндэнцыя да павелі-
		З
чэння колькасці выданняў на якой мове?
19.	НазавіцеОасноўныя выдавецкія цэнтры беларускамоў-
нага друку ў ІІ Рэчы Паспалітай.
	П
20. Назавіце асноўныя тыпы выдавецкіх прадпрыемстваў у
Е
Заходняй Беларусі (1921–1939 гг.).
Р21. Якія беларускія выдавецкія холдынгі ў Вільні існавалі
ў 1920–1930-х гг.?
22.	Хто кіраваў Беларускай друкарняй імя Ф. Скарыны
ў Вільні (1926–1940)?
23.	Якая тэматычная структура кніжных выданняў
Заходняй Беларусі?

24. Якую палітыку ў адносінах да беларускіх дзеячаў кніжнай справы праводзілі польскія ўлады?

228

25. Што такое акупацыйны друк?

26. Што такое падпольны і партызанскі друк?

27. Што такое тылавы друк?

28. Якая першая кніга надрукавана на акупіраванай тэрыторыі Беларусі?

29. Назавіце асноўныя выданні беларускіх партызан і падпольшчыкаў.

30. Якія выданні выпускала выдавецтва “Савецкая Бела-

русь” у Маскве (1942–1944)?

31. Якое выдавецтва было адзіным выдавецтвам у БССР да

1947 г.?
32.	Калі створаны Галоўвыдат і Галоўкнігагандаль?
33.										И
	Як была рэарганізавана выдавецкая справа ў БССР у
									К
адпаведнасці з пастановай ЦК КПБ і СМ БССР ад 21 верасня
1963 г.?								У
							Г
34.
	Калі адзначаюцца першыя нацыянальныя непадцэн-
зурныя самвыданні ў БССР?							Б
35.	Колькі дзяржаўных выдавецтваў дзейнічала ў БССР на
пачатак 1991 г.?							Й
36.	У якім годзе ў БССР выйшла найбольшая колькасць
найменняў выданняў?						И
					Р
37.
	Калі ў сучаснай Беларусі ўзніклі першыя прыватныя
выдавецтвы і колькі іх налічваецца сёння?
				О
38. Колькі дзяржаўных выдавецтваў існуе сёння, назавіце іх?
39.			Т
	Як і кім рэгулюецца выдавецкая дзейнасць у Беларусі?
40.		И
	Калі створана БелАКК?
41.	З якога годаЗправодзіцца Дзень беларускага пісьмен-
ства і друку?
42.	О
	Назавіце асноўныя цэнтры беларускага эміграцыйнага
кнігавыданняПі тэматычны склад іх выдавецкай прадукцыі.
43.ЕНазавіце асноўныя цэнтры захоўвання беларускіх
эміграцыйных выданняў у Беларусі.
Р

229

ПЕРАКЛАД НАЗВАЎ НА БЕЛАРУСКУЮ МОВУ

Адаптаваныя назвы да						Назвы ў арыгінале
сучаснай беларускай мовы
“Агніска”, польскае таварыства ў					“Ognisko” (пол.)
Мінску (1911)
“Апавяданні і легенды вершам					“Apawiedańnia і lehiendy wieršam
розных аўтараў” (Вільня, 1914)					roznych aŭtaraŭ” (бел. лацінка)
“Аповесць з майго часу, ці Літоў-					“Powieść z czasu mojego, czyli
скія прыгоды”. І. Яцкоўскі					przygody Litewskie” (пол.)
(Лондан, 1854)								И
“Асвета”, польскае таварыства					“Oswiata” (пол.)
ў Мінску (1908)
“Беларус”, выдавецтва (Вільня,						У
					“Biełarus” (бел. лацінка)
1913–1915)						Г	К
“Беларуская калекцыя” – серыя					“Collection Biélorussie” (фр.)
выдавецтва “L’Harmattan”
(Францыя, 2000)
						Й
“Беларуская крыніца (1921–1939,					“BiełaruskajaБKrynica” (“Krynica”)
з 1925 – “Крыніца”)					И
					(бел. лацінка)
“Беларуская хроніка” (1997–2007)					“The Belarusian Cronicle” (анг.)
“Беларускі каляндар” (Магілёў,				Р
					“Kalendarż Biełaruski” (пол.)
1783–1795)
“Беларускі правапіс” (Вільня, 1944)					“Biełaruski pravapis” (бел. лацінка)
“Беларускія перспектывы”, што-					“Perspectives biélorussiennes” (фр.)
квартальны бюлетэнь (ПарыжО)
“Беларусь. Некалькі слоў			Таб паэзіі		“Białoruś. Kilka słów o poezji tego
таго простага люду той польскай					prostego ludu tej polskiej prowincji:
правінцыі: аб яго музыцыИ, спевах,					o jego muzyce, śpiewach,
танцах….”. А. РыпінскіЗ(Парыж,					tańcach…” (пол.)
1840)	П
О
“Бібліятэка вайсковых		навін”			“Biblioteka Wiadomości
(Мінск, 1917)					Wojskowych” (пол.)
Р					“Wiadomości Wojskowe” (пол.)
“Вайсковыя навіны” (Мінск, 1917)
Е
“Ведзьма” (Кракаў, 1904)					“Wiedzma” (бел. лацінка)
“Вечарніцы і Апантаны”.					“Wieczarnice i obląkany” (пол.-
В. Дунін-Марцінкевіч (Мінск,					бел.)
1855)
“Віленская газета” (1764–1794)					“Gazety Wileńskie” (пол.)
“Віленская нацыянальная газета”					“Gazeta Narodowa Wileńska” (пол.)
(1794)
“Віленскі веснік” (1841–1915)					“Kurier Wileński” (пол.)
“Віленскі дзённік” (з 1805 г.)					“Dziennik Wileński” (пол.)
“Вставаймо, братцы, да дзела, да					“Najjaśnijeszamu jaho miłości
дзела…” (верш вядомы пад					haspadaru imperataru Aleksandru
				230