- •Міністэрства адукацыі рэспублікі беларусь
- •Прынцыпы беларускай арфаграфіі
- •1.1 Арфаграфія як раздзел мовазнаўства
- •1.2 Паняцце арфаграмы, арфаграфічнага правіла
- •1.3 Асноўныя прынцыпы беларускай арфаграфіі
- •Парадак арфаграфічнага разбору
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс галосных
- •2. 1 Правапіс о, э — а
- •Параўнай і запомні новыя напісанні слоў! [6, с. 30–33]
- •2.2 Правапіс літар е, ё, я
- •Параўнай і запомні новыя напісанні слоў! [6, с. 44]
- •Новае ў правапісе
- •2.3 Правапіс спалучэнняў галосных у іншамоўных словах
- •2.4 Правапіс прыстаўных галосных і, а
- •2.5 Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
- •1.6 Правапіс літары у — ў
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс зычных
- •3.1 Правапіс звонкіх і глухіх, свісцячых і шыпячых
- •3.2 Зычныя д - дз, т - ц і іх правапіс
- •3.3 Правапіс падоўжаных зычных [4, с. 204]
- •3.4 Правапіс некаторых спалучэнняў зычных
- •3.5 Правапіс прыстаўной і ўстаўной літары в
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс мяккага знака і апострафа
- •4.1 Правапіс змякчальнага мяккага знака
- •4.2 Правапіс раздзяляльнага мяккага знака
- •4.3 Правапіс апострафа
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс вялікай і малой літар
- •5.1 Вялікая і малая літары ў асабовых назвах
- •5.2 Вялікая і малая літары ў найменнях асоб, звязаных з рэлігіямі, назвах міфалагічных і казачных герояў
- •5.3 Вялікая і малая літары ў геаграфічных і астранамічных назвах
- •5.4 Вялікая і малая літары ў назвах дзяржаўных органаў і іншых арганізацый
- •5.5 Вялікая і малая літары ў найменнях пасад і званняў, ветлівых зваротах і спецыяльных абазначэннях
- •5.6 Вялікая літара ў назвах дзяржаўных і нацыянальных сімвалаў, рэліквій, дзяржаўных узнагарод, прэмій, грамат, прызоў
- •5.7 Вялікая і малая літары ў назвах дакументаў, іх зводаў, унікальных прадметаў, твораў
- •5.8 Вялікая і малая літары ў назвах знамянальных падзей і дат, перыядаў і эпох, святаў
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс складаных слоў
- •6.1 Правапіс галосных у складаных словах
- •6.2 Правапіс складаных назоўнікаў і прыметнікаў Складаныя назоўнікі
- •Складаныя прыметнікі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс суфіксаў у беларускай мове
- •1.1 Правапіс галосных у некаторых суфіксах назоўнікаў
- •1.2 Правапіс суфіксаў прыметнікаў
- •1.3 Правапіс суфіксаў дзеясловаў
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Правапіс не (ня) зрознымі часцінамі мовы
- •1.1 Ужыванне часціц не і ні
- •1.2 Асобнае і злітнае напісанне часціц не (ня) з рознымі часцінамі мовы [4, с. 209–210].
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі Асноўная літаратура
- •Дадатковая літаратура
- •Слоўнікі
- •Пунктуацыя
- •Пунктуацыя як сістэма пастаноўкі знакаў прыпынку. Знакі прыпынку паміж дзейнікам і выказнікам
- •1.1 Пунктуацыя як сістэма пастаноўкі знакаў прыпынку. Роля пунктуацыі ў афармленні пісьмовай мовы
- •1.2 Знакі прыпынку ў канцы сказа: кропка, пытальнік, клічнік, шматкроп’е
- •1.3 Знакі прыпынку паміж дзейнікам і выказнікам
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя пры аднародных членах сказа
- •1.1 Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа
- •1.2 Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа з абагульняльнымі словамі
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя пры адасобленых членах сказа
- •1.1 Знакі прыпынку пры адасобленых дапасаваных і недапасаваных азначэннях
- •1.2 Знакі прыпынку пры адасобленых прыдатках
- •1.3 Знакі прыпынку пры адасобленых акалічнасцях
- •1.4 Знакі прыпынку пры адасобленых дапаўненнях і ўдакладняючых членах сказа
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя пры параўнальных зваротах і зваротках
- •1.1 Знакі прыпынку пры параўнальных зваротах
- •1.2 Знакі прыпынку пры зваротках
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя пры пабочных і ўстаўных словах, словазлучэннях і сказах
- •1.1 Знакі прыпынку пры пабочных сінтаксічных канструкцыях
- •1.2 Знакі прыпынку пры ўстаўных канструкцыях
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя ў складаназлучаных сказах
- •1.1 Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя ў складаназалежных сказах
- •1.1 Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя ў бяззлучнікавых складаных сказах
- •1.1 Знакі прыпынку ў бяззлучнікавых складаных сказах
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Пунктуацыя ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі. Пунктуацыя ў сказах з простай мовай
- •1.1 Коска, кропка з коскай, двукроп’е, коска з працяжнікам, працяжнік у сказах з рознымі відамі сувязі (камбінаванай будовы)
- •1.2 Двукоссе пры простай мове. Працяжнік у сказах з простай мовай
- •1.3 Знакі прыпынку пры цытатах і спасылках
- •1.4 Перыяд. Яго афармленне на пісьме
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі Асноўная літаратура
- •Дадатковая літаратура
- •Спіс выкарыстаных крыніц
- •Слоўнікі
1.2 Знакі прыпынку пры адасобленых прыдатках
Адасабленне прыдаткаў [4, с. 221]:
Правілы |
Прыклады |
коскай (-амі) | |
выражаныя назоўнікамі ці назоўнікавымі словазлучэннямі, калі стаяць пасля азначаемага слова |
Ціха дрэвы штось гутораць, веку выхаванцы (К-с.) |
выражаныя назоўнікамі, якія адносяцца да ўласнага назоўніка і стаяць пасля яго |
Прыход Зарубы, фельчара, памог падняцца Януку (М.Т.) |
выражаныя назоўнікамі ці назоўнікавымі словазлучэннямі, якія адносяцца да асабовага займенніка |
Ёй было прыемна, што ён, такі сур'ёзны чалавек, заўважыў яе, зялёную настаўніцу, і пажадаў ёй поспехаў (Дамаш.) |
выражаныя субстантыўнымі прыметнікамі (ласкальнымі ці зневажальнымі) |
Гнаў гэту думку ад сябе Крушына, але, проклятая, вярталася ізноў (Зар.) |
выражаныя ўласным назоўнікам са словамі па прозвішчы, па мянушцы і інш., якія стаяць пасля азначаемага слова |
Пажылы мужчына, па прозвішчы Хмель, ехаў у млын (К-с) |
выражаныя ўласным назоўнікам толькі тады, калі ўдакладняе азначаемае слова і суправаджаецца выдзяляльнаи інтанацыяй |
Мой лепшы таварыш, наводчык Пятроў, выдатна навёў кулямёт (Бр.) |
разам са злучнікамі ці, як, або, гэта значыць, якімі звязваюцца з азначаемым словам |
У беларускіх лясах гняздзіцца жаўна, або чорны дзяцел (В.В.) |
працяжнікам (-і) | |
заўсёды, калі ў сказе ўскладненай будовы ёсць свае знакі прыпынку |
Якраз год таму, летась, па прасохлых сцежках, напрамік цераз поле, прыйшоў быў з суседняй вёскі — Цёмнага бору — шчуплы і худы чалавек — Сцяпан Юрчык (К.Ч.) |
можа, калі яны маюць паясняльны характар і перад ім можна ўставіць словы а іменна, гэта значыць
|
З ініцыятывы і фундацыі Ефрасінні была пабудавана царква Спаса — унікальны помнік мураванага дойлідства Беларусі (С.Т.) |
калі да аднаго назоўніка адносяцца некалькі прыдаткаў, яны выдзяляюцца працяжнікамі (другі можа быць апушчаны, заменены коскай), а паміж імі, як аднароднымі членамі сказа, ставіцца коска |
Шырокі — тутэйшы настаўнік, загадчык двухкласнае школы, (—) быў шырокім не толькі па прозвішчы, але і па сваей фігуры, і па сваёй натуры, і нават па размаху гульні ў карты (К-с.) |
1.3 Знакі прыпынку пры адасобленых акалічнасцях
Адасабленне акалічнасцей, выражаных [4, с. 222–223]:
Правілы |
Прыклады |
дзеепрыслоўем | |
звычайна аддзяляюцца коскай, калі стаяць пасля паясняемага выказніка, калі не страчваюць значэнне дадатковага дзеяння |
Па-над прасторамі ракі гудуць, прачнуўшыся, гудкі (М.Т.) |
звычайна аддзяляюцца коскай, калі стаяць перад паясняемым выказнікам, калі не страчваюць значэнне дадатковага дзеяння |
Лежачы, разважаў аб падзеях гэтай ночы і аб выніках гэтых падзей (К-с.) |
якія стаяць пасля злучальнага ці падпарадкавальнага злучніка або злучальнага слова, выдзяляюцца коскамі, не ўключаючы злучнік |
Хлопец ідзе і, усміхаючыся, гучна вітаецца. |
дзеепрыслоўным зваротам | |
адасабляюцца заўсёды, незалежна ад іх месца ў сказе |
Спявала, дажынаючы збажыну, і Ганна, якой час ад часу памагала, падгалошвала мачыха (І.М.) |
адасабляюцца разам з часціцамі нават, амаль, якія стаяць перад імі |
Ён быў радасны, нават не думаючы чаму. |
могуць адасабляцца працяжнікамі, калі сэнсава-інтанацыйна выдзяляюцца |
Не даўшы слова — крапіся, а даўшы — дзяржыся (Прык.) |
не адасабляюцца, якія з’яўляюцца аднароднымі членамі сказа да неадасобленых акалічнасцяў-прыслоўяў і злучаны з імі спалучальнымі злучнікамі |
Крушынскі гаварыў ціха і не пазіраючы на госця (Бяд.) |
не адасабляюцца, якія маюць цэласны, непадзельны сэнс і, як правіла, з’яўляюцца фразеалагізмамі |
Я так вывучыў гэту сцежку, што мог ісці па ёй заплюшчыўшы вочы (Сач.) |
назоўнікам з прыназоўнікам | |
адасабляюцца акалічнасці ўступкі, якія выражаны назоўнікам з прыназоўнікавым спалучэннем нягледзячы на, дзякуючы і стаяць перад паясняемым выказнікам |
Нягледзячы на даволі багатую літаратуру пра Ф. Скарыну, абставіны яго жыцця увогуле малавядомы. |
могуць адасабляцца, калі ў іх складзе вытворныя прыназоўнікі або прыназоўнікавыя спалучэнні ў сувязі з, згодна з, з прычыны, у адпаведнасці з і інш. |
З прычыны слабога здароўя, ён увесь час сядзеў дома (М. З.). Насуперак жаданню, Лабановіч доуга не мог заснуць (К-с) |