§ 45. Жоңғар хандығы, Қазақ –орыс қатынастары

Жоңғар хандығымен қарым -қатынас

Қазақ –орыс қатынастары

●Жоңғарлар Батыс Монғолияны мекен еткен ойрат тайпалары болды ● ХVІІ ғ.басында жоңғарлар Қазақ хандығына ашық қауіп төндіре бастады ●1635,1643,1652 жылдары Батыр қонтайшы бастаған жоңғарлар мен қазақ әскері арасында шайқастар болды ●1653 жылы Батыр қонтайшы орнына Қалдан –Бошоқты сайланып, 1653-1670 ж.билік құрды ●1718 жылы Аягөз шайқасы болды,Әбілқайыр мен Қайып сұлтандардың соғыс қисмылдарын келісіп жүргізбеуінен қазақ жасағы жеңіліске ұшырады ●1718 жылы жоңғарлар Арыс өзені бойында да жеңді ●1723 жылы қазақ даласында «Ақ мешін» жұты болды ●Жоңғар хандығы 1635-1758 жылдары өмір сүрді ●1723 жылы көктемде жоңғарлар 70 мың әскермен жеті бағытта Қазақ жеріне басып кірді ●1724-1725 ж.жоңғарлар Ташкент пен Түркістанды басып алды ●1723-1727 жылдар қазақ тарихында «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп аталды ●1728 жылы Бұланты шайқасында жоңғарлар жеңілді ●Ордабасы жиынында қазақ жасағының қолбасшысы болып,Әбілқайыр хан сайланды ●1729 жылы Аңырақаай шайқасында жоңғарлар жеңіліске ұшырады (Балқаш көлі маңы) және Кіші жүз бен Орта жүз жерінің көп бөлігі азат етілді ●Жоңғар хандығының билеуші титулы – қонтайшы ●1698 жылдан Жоңғарлар Қазақ хандығы үшін басты қауіпті елге айналды

●1694 жылы Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейтуге келісім жасады ●І Петр Қазақстанды шығысқа шығатын «кілт пен қақпа» деп есептеді ●1716 ж.Омбы, 1717 ж.Железинск,1718 ж.Семипалатинск қамалдары салынды ●Қазақ –орыс қатынастары ХV ғ. 90- ж.басталған ●1573 жылы Көшім ханға қарсы одақ құру үшін Ресейден Қазақ хандығына Т.Чебуков бастаған орыс елшісі келді ●1594 жылы Ресеймен достық келісім жасауға Тәуекел хан Құл-мұхаммед бастаған елші жіберді ●1595 жылы Тәуекел ханға Орыс елшісі В.Степанов келді ●1640 жылы Герьев бекінісін салды

§ 46. Қазақ халқы мәдениеті

Тіл және жазу	Күнтізбе. Жұлдыздар картасы	Исламның таралуы	Материалдық мәдениет
●ХV ғ.қазақ тілі өзіне тән ерекшелігі бар,дербес тілге айналды ● «Едіге», «Ер Сайын» жырларықазақ халқы арасына алшындар арқылы тараған ● «Ер Көкше», «Базар батыр» поэмалары керейлер тілінде тараған ● «Талас ескерткіштері» дулат-үйсін тілінде тарады ● «Кодекс куманикус» қыпшақ тілінде тарады ● «Наһжи әл Фарадис» кердері тілінде тарады ● ХV- ХVІІ ғ.Алтын Орда,Ақ Орда дәуірінде көне қыпшақ тілі ресми әдеби тіл ретінде қолданылды ● ХV- ХVІІ ғ. қазақ тілінде тарихи шығармалар жазыла бастады,алғашқы кітап Қадырғали Қосымұлы Жалаиридің «Жами ат-тауарих» кітабы болды	● ХV- ХVІІ ғ.қазақтар арасында уақыт есебімен шұғылданатын,ауа райын зерттейтін білгір кісілер шықты ●Олар халық күнтізбесін жасаушылар болды ●Темірқазық –түндегі жүріс бағытын бағдарлайтын жұлдыз ●Жетіқарақшы –астрономиялық сағат ролін атқарды ●Меркурий – «таң жұлдызы» ,кейде «Кіші Шолпан» деп атады ●Юпитер – « есекеқырған» ●Марс – «қызыл жұлдыз»	●Қазақстар ХV- ХVІІ ғ ресми түрде ислам дінін ұстанды ●Ислам дінін қазақтар арасында таратушылар -Түркістан,Бұхара, Астрахань дінбасылары болды ●Отқа табыну үлкен роль атқарды ●Отпен тазарту –аластау рымын сақталды	●Қазақтарда тұрғын үйдің екі түрі болды: 1/ Киіз үй «жазда! 2/ жылы үй ( қыста) ●Жазғы үйдің екі түрі болды: 1/ кәдімгі киіз үй 2/ арба үстіне орнатылған жылжымалы үй -күйме ●Киіз үйді жауып тұратын киіздер – туырлық, үзік, түндік деп аталды ●Үйдің дәл ортасында от жағатын орын –ошақ болды ●Ешкі терісінен тігілген жұмсақ аяқ киім- мәсі деп аталды ●Қыздардың тұрмысқа шығу тойындағы бас киімі –сәукеле болды ●Жас келіндер алғашқы жылы сәукелесін киді ●30-40 жастағы әйелдер кимешек киді ●Орта жастағы әйелдер жаулық тартты ●Жасы келген әйелдер –күндік киді