§ 7. Vі –іх ғ. Отырықшы және жартылай көшпелі мәдениет

№	Шаруашылық түрлері	Сипаттама
1	Көшпелі мал шаруашылығы	Батыс, Орталық Қазақстан аумағында тарады
2	Жартылай көшпелі мал шаруашылығы	Тұрақты қыстау, күзеу, көктеу, жайлаулары болды.Маусымдық жайылымның төрт түрін де қолданды Алтай, Тарбағатай,ШығысҚазақстан аумағында тарады
3	Отырықшы мал шаруашылығы	Мал өсірумен қатар егін де өсірді.Сырдария, Талас, Шу өзендері бойы
4	Қала мәдениетінің дамуы	●VІ –ІХ ғ.Қазақстанның оңтүстік және Жетісудың оңтүстік –батыс аймақтарында қақалық мәдениет дамыған. ●Қытай жылнамаларында кездесетін қаланың аты –Испиджаб, Ақ өзен бойындағы қала деп атаған.М.Қашқаридың айтуынша Сайрам деп аталған. ●Оңтүстік Қазақстанда отырықшылық мәдениет орталығы Отырар,Йасы,Сауран,Сығанақ, Құлан т.б. қалалар болды ●Жетісу аймағындағы қалалар –Тараз,Талхир (Талғар),Алмалық, Қойлық болды.
5	Материалдық мәдениет	●Барлық керекті бұйымдар мал өнімдерінен жасалды ●Қайрақты шонданайда сақтады ●Ер адамдар кісе асынып жүрді ( белбеу) ●Кен қорыту ісімен айналысты.Шу, іле,Қаратауда түсті металдар өндірген ●Сауда үш бағытта жүрді: 1/халықаралық сауда 2/ Қалалардың өз аумағындағы сауда 3/ Қалалықтардың дала тұрғындарымен сауда байланысы Бірінші бағыттағы сауданың дамуына Ұлы Жібек жолының маңызы зор.

§ 8. Архитектура және өнер (vі –іх ғ.)

Бағыттар	Сипаттама
Архитектура өнері	●Архитектура латынша құрылысшы деген мағына береді ●VІІ- VІІІ ғ.басталып бітпей қалған құрылыс – Ақыртас ғимараты немесе Тасақыр деп те атайды ●Ақыртас ғимараты Тараз қаласының шығысында 40 км жерде орналасқан,Ақыртас аталу себебі –құрылыс материалына пайдаланған тас блоктардың бір жағы ақыр сияқты ойылған.Блоктардың көлемі -140*70*70 (80)см Ірге тасының ұзындығы -160м, ені 140 м.Ақыртас тұрғын үйге арналған, құрылысы 3 бөліктен тұрады: 1/Оңтүстік бөлік – ақыртастың иесі мен қонақтар тұратын үй –жай 2/ Солтүстік бөлік – күзетшілер мен қызметшілер тұратын үй 3/ Орталық алаң – ойын-сауық, той –думан, діни рәсімдер орны ● Білеулі ғимараты – Ақыртастан кішілеу,Қазақстан мен Қарақалпақстан шекарасы аралығында. ●Сардоба құрылысы: 1/ Парсы тілінде «сардоба» - құдық үстіне салынған құрылыс дегенді білдіреді 2/VІ –ІХ ғ. салынған екі сардоба белгілі: а/ Мырзарабат сардобасы –бір және көп күмбезді б/ Якка сардобасы –күмбездері бір –біріне жалғастырылып салынған 3/ Екі сардоба да Мырзашөл керуен жолы бойына салынған. 4/Бұл ғимараттар азаматтық ғимараттар қатарына жатады.
Діни сәулет өнері	●Ислам дініне дейінгі қазақ жеріндегі сәулет құрылысының бір түрі – құрылысы киіз үйге ұқсас – ДЫҢ ескерткіштері ●Ғимараттың бұл түрі Қимақ хандығы мен Қарлұқ қағанаты кезінде басым болған және көп сақталған жері – Орталық Қазақстан, Жетісу,Тарбағатай,Маңғыстау.Дың қаза болған адамды жерлеген жерде тұрғызылған. ●Ақбешім,Суяб қалаларынан будда ғибадатханаларының орны табылды, олар VІІ ғ. аяғы - VІІІ ғ. басында салынған.Ақбешім ғибадатханасының көлемі -76*22м, екі мүсін сынығы табылды, бас ымен денесінің жалпы тұрқын қосып есептегенде шамамен2,5- 3 м.болған. Тараздан да ғибадатхана табылды ●ІХғ. 2-ж.бастап ислам дінінің архитектуралық құрылыс жүйесі салына бастады.Мысалы: Баба –Ата қаласы орнын қазғанда табылған мешіт: 1/ Баба –ата мешіті- сыртқы көрінісі жартылай сфера тәрізді бес күмбезді құрылыс
Бейнелеу өнері	●Ертедегі түріктердің жартасқа салған суреттері мазмұны жағынан екі топқа бөлінеді: 1/ Салт аттылар,аң аулау, жекпе –жек көріністері 2/ Жабайы аңдар суреттері
Мүсін өнері	●Түрік дәуірінде мүсін өнері ерекше дамыған ●Көне түрік жазуында тас мүсіндерді «блбл», орхон жазуында «бадбық» деп жазған. ●Соңғы кезде «кемпіртас» немесе «таскеліншектер» деп атап жүр ●Тас мүсіндер Орталық Қазақстанда, Жетісуда өте көп кездеседі ● «Күлтегін» жазуының авторы Йолығ-тегін әкесі Білге қағанғаескерткіш орнатқанда былай деп жазған:» «Әкем Қағанға балбық тіктім» ●Жетісу аймағындағы қалалардан табылған буддалардың мүсіндері балшықтан жасалып, үстінен лай жағылып,бет-әлпеті қызыл сырмен боялған, қасы мен көзі қарамен сызылған.
Қолданбалы өнер	●Архитектуралық құрылыс жүйелерінің және бір композициялық бөлігі – қолданбалы өнер. ●Бұл өнерден ерекше көзге түсетіні: терракота, көркем керамика, ұсақ пластика ●Терракотада адамның бет –әлпеті,шашы,киімі бейнеленді