§ 27, 28, 29

Бағыттар	Әбілқайыр хандығы (көшпелі өзбектер мемлекеті)	§28. Жерге меншіктік қатынастар	§28. Салық түрлері
Уақыты	1428-1468ж	----------------------------------------------	-----------------------------------------------
Территориясы	Жайықтан Балқашқа дейін,арал теңізі мен Сырдарияның төменгі ағысы, Тобыл және ертіс өзендерінің орта саласы	●Шыңғысхан жаулап алған жерлерін балаларына бөліп берді. Ол жерлер «інжу» деп аталған,яғни «жасау» деген мағынаны берген ●Інжулік жерлер шұрайлы, құнарлы жерлерде болды ●Алтын Орда хандарының інжулік жерлері Еділ бойында болса, Шағатай мемлекетінің інжулік жері Шу, Іле, Талас алқаптарында болған	●Тағар –әскер үшін жиналатын салық ●Қалан –жер көлеміне байланысты салық ●Құшыр – жан басына және мал басына салынатын салық ●Құшыр –мал өсірушілерден алынатын негізгі салық ●Зекет –мал салығы ●Харадж, баж –отырықшы, егінші аймақтардан жиналған салық
Астанасы	Сығанақ	---------------------------------------------------	------------------------------------------------------
Билеуші титулы	Хан	---------------------------------------------------	--------------------------------------------------------
Құрылу тарихы	● Ақ Орданың ыдырауынан құрылды ●Құрушысы –Әбілқайыр,1428ж құрды ●Әбілқайыр –Жошы ханның бесінші ұлы Шайбани ханның ұрпағы,яғни Шайбани Әбілқайыр ●Әбілқайыр жас кезінде әкесінен қалып,Жұмадық ханның қолында өседі ●Жұмадық хан маңғыттарға шабуыл кезінде қаза тауып,16 жасар Әбілқайыр тұтқынға түседі, бірақ маңғыт билері шешімі бойынша тұтқыннан босатылады ●1428ж.17 жасар Әбілқайыр 200-ден астам ақсүйек –шонжарлардың қолдауымен хан сайланады ●Әбілқайыр 40 жылдан астам хан болды	● Жер иеленудің 4 түрі болған: 1/ Мемлекеттік жер ( хан жері) 2/ Інжулік жер 3/ Вақфтық жерлер ( дін иелерінің) 4/ Шарулардың мүліктік жерлері ● «Иқта», «сойырғал» жерлері әскери немесе мемлекеттік басқару ісінде ханға адал қызмет істегендерге берілген және иқталық жер мұрагерлік болмады, сойырғал жер алған адамдар сатқындық жасаған жағдайда сойырғалды тартып алған. ●1377-1378ж.сойырғал алған Ұрұс ханның әскербасшысы Ұрұқ –Темір Тоқтамыспен бірге Әмір Темірге қашып кеткенде сойырғалға берілген жер қайтарып алынып, Тойшы деген әскербасыға берілген. ●Жерді бөлу, беру тек ханның билігінде болды	●Бұл салықтар монғол шапқыншылығынан кейін пайда болған ●Салықтың бұл түрлері ХІІІ –ХІV ғ. кең тараған ●Алтын Орда мен Шағатай ұлысында мал өсірушілерден мал басының 1/10 алынған ●Оңтүстік Қазақстан қалаларында қолөенршілер мен саудагерлер зекет салығын төлеген. ●Көшпелі аудандардағы малы шағын шаруалар соғым, сыбаға, сауын сияқты төлемдер төлеген ●Қарапайым адамдар әскери қызметкерлік жұымстарын өз аттарымен, қару –жарақтарымен атқарған ●Жазба деректерде ұлыс сөзі «ел» деген ұғымды да берген
Саяси жағдайы Саяси жағдайы Әбілқайыр хандығы	●Өзбек ұлысы немесе әбілқайыр хандығы 92 ру –тайпадан тұрған ●Тарихшы Рузбихан : «бұл хандық үш халықтан –шайбанилерден,қарақалпақ- тардан,қазақтардан тұрды.Олардың ішінде ең көбі және ержүректері қазақтар» деп жазған ●ХV ғ.40-ж.Балқаш өңірін терістік жағын өзіне қосып алды ●1431 ж.Тоқа –Темір ұрпақтары мен Әбілқайыр арасында Екіретүп шайқасы болады ●Орда –Базарды бағындырып, өзіне астана етеді,оған дейінгі астанасы Тура	------------------------------------------------- Әбілқайыр хандығы (жалғасы) ●1446ж.Мұстафа хан мен Әбілқайыр арасында Атбасар шайқасы болады ●Атбасар жеңісінен кейін Сырдария мен Қаратау аймағындағы Сығанақ,Аркөк,Созақ,Аққорған, Үзкент қалаларын басып алады ●Сығанақты өзінің астанасы етеді ●1446ж.Самарқанды басып алады ●1456-1457ж. Әбілқайыр мен Үз-Темір тайшы бастаған ойраттармен Сығанақ түбінде шайқас болады. ●Бұл жеңіліс Әбілқайырдың беделтүсірді	----------------------------------------------- Әбілқайыр хандығы (жалғасы) ●Өзіне бағынбай бөлініп,Жетісу аймағына, Моғол хандығына көшкен Жәнібек пен Керей сұлтандарды жазалауды ұйғарады ●1468ж.Моғол хандығына қарсы жорыққа шыққанда Алматы маңы, Аққыстау деген жерде қайтыс болады ●Әбілқайыр Сығанақ маңындағы Көккесенеде жерленген ●Қазақ хандығының құрылуымен Әбілқайыр ұрпақтары Шығыс Дешті Қыпшақта билік жүргізу құқығынан айырылады