§ 29. Хіv - хv ғ. Қазақсатнның экономикалық жағдайы

Мал шаруашылығы	Егіншілік	Қалалар	Қолөнер	Зергерлік кәсіп	Әйнек жасау
●ХІІІ ғ.аяғында ауыл шаруашылығы қайта жандана бастады ●Оңтүстік Қзақстанда отырықшы жер шар.,Оңтүстік –шығыста (Жетісуда) жартылай лтырықшы мал шар. дамыды ●Батыс және Солтүстік Қазақстан аймағында жартылай көшпелі мал шар. дамыды ●Жетісу аймағында көшіп –қону бағыты 100-150 км.болды ●Жартылай отырықшы мал шар.Жетісу аймағында дамыды ●Көшпелі мал шар.Шығыс Дешті Қыпшақтың (Орталық және Солтүстік Қазақстан), Батыс Қазақстан тұрғындарына тән.Бұл аймақтың көшу бағыттарының ара қашықтығы 800-1000 км. тұрақты қыстау- ларда 3-4 айдан артық отырмаған.	●Егіншілік Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік –шығыс өңірінде дамыды ●ХІІІ ғ.2-ж.қайта жандана бастады ●Сырдария, Арыс өзендері бойында жақсы дамыған ●Егін шаруашылығы орталығы болды-- Йасы,Сауран,Отырар ●Темір берген вақф –грамотасы бойынша «екі көш жер» берілген (көш –бір маусымда пар өгіз жегіп өңдеуге болатын егістік жер аумағы) ●Тараз маңында суармалы егіншілік орталығы болды ●Егін шаруашылығы Жетісу аймағында тарады	●Монғол шапқыншы- лығының зардабы зор болды ●Жетісу аймағында 200 –ден астам елді мекендер болса,шап- қыншылықтан кейін 20-ға жуық қала мен қоныстар қалған. ●1269ж.Талас жағасында құрылтай өтіп,белгіленген салықтан артық салық жинауға тиым салған заң қабылданды ●Йасы,Отырар,Құмкент, Созақ қалалары жандана бастады ●Қалалық өмірдің дамыған кезі –Ақ Орда хандары Сасы Бұқа, Ерзен,Мүбәрак,Шымтай- лар кезінде болды	●Қолөнердің басты саласы –қыштан ыдыс жасау болды ●Отырарда шеберхана- лардың көлемі 2 га. ●ХІІІ ғ.2-ж.Сыр бойы қалаларда кірпіш күйдіру кәсібі дамыды ●Қола,мыстан түрлі бұйымдар жасады	●Отырар маңында зергерлік кәсіп жақсы дамыды ●Көмбеден табылған әшекей бұйымдар ішінде сұрау белгісі тәрізді «3» саны сияқты шекеліктер, көп қырлы ауыр сырғалар бар	●Отырар,Тараз қалаларында әйнек жасау Х-ХІ ғ.белгілі ●Әйнектердің алуан түспен жасалған

§ 33. Қазақстанның хіv – хv ғ. Сәулет өнері

Сәулет өнері	Арыстан баб кесенесі	Қожа Ахмет Йассауи кесенесі	Алаша хан кесенесі	Көккесене
●Сәулет өнері Қазақстанда Х-ХІІ ғ.Қарахан мемлекеті- Нің кезінде өркендей бастады ● ХІV – ХV ғ. ірі архитектуралық құрылыс жүйелері салына бастады ●Бұл кезде салынған тамаша кесенелер қатарына –Қожа Ахмет Йассуаи, Арыстан баб, Көккесене, Алаша хан,Дәуітбек, Тектұрмас кесенелері жатады ● ХІV – ХV ғ. сәулет өнерінің жаңа үлгілері қалыптаса бастады ●Ғимарат төбесін жабуда пайда болған жаңалық-күмбез –шатырдың шығуы ●Бұл кезеңдегі кесенелерді сапалы материалдардан салды	● Арыстан баб кесенесі Отырар қаласының батыс жағында 3 км жерде, Сырдария өзеніне жақын орналасқан. ●Аңыз бойынша Арыстан баб VІІ-VІІІ ғ. өмір сүрген. ●Қожа Ахметтің рухани ұстазы болған ●Құлап қалған кесенесін Әмір Темір ХІV ғ.қайта салғызыпты. ●Кесене 2 бөлмеден тұрады,ортасында дәлізі бар ●Негізгі бөлмелердің төбесі күмбезбен көтерілген. ●Кесене ХІХ ғ.бірнеше жөндеуден өткен.	● ХІV – ХV ғ Әмір Темір бұйрығымен салынған ●Тамаша сәулет өнерінің туындысы ●Қожа Ахмет –ислам дінінің көрнекті өкілі, уағыздаушы,әрі ақын. ●Кесене Түркістан қаласының дәл ортасында ●Кесенені салуға Әмір Темір 1397 жылы бұйрық берген. ●Күмбезді салудағы басты мақсат –Қожа Ахметтің мұсылмандар арасындағы зор беделі арқылы оны пір тұтушылардың сеніміне ие болып, өз жағына тарту болды ●Кесененің аумағы -46,5*65,5 м. ●Биіктігі – 37,5 м. ●Кесене 35 бөлмеден тұрады ●Залдың ортасында 1399 жылы жасалған үлкен тайқазан бар. ●Бөлмелердің ішіндегі негізгісі – кітапхана. ●Басты бөлмеде Ахмет Йасауидың мүрдесі қойылған ●Күмбездің барабандарын айналдыра араб жазуы бар.	● ХІV – ХV ғ.арасындағы сәулет өнерінің басты бір ескерткіші ●Күмбез Ұлытау ауданында- ғы Қаракеңгір өзенінің жағкасына салынған ●Кесененің ерекшелігі –далалық сәулет өнері үлгісінде жасалуы ●Алаша хан күмбезінің қабырға сыртын әсемдеу ісінде қазақтың дәстүрлі ою –өрнегі ( таңдай, жүрекше) кең қолданылған. ●Рабиға Сұлтан Бегімнің Кесенесі ●Кесене Қожа Ахмет Йасауи кесенесінің шығысында, 60 м. жерде орналасқан. ●Кесене 5 бөлмеден тұрады ●Басына қойылған құлпытас Қожа Ахмет Йасауи кесенесінің ішінен табылды ●Құлпытаста Рабиға Сұлтан Бегімнің Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы екендігі, 1485 жылы қайтыс болғандығы жазылған.	● Көккесене – Сығанақ қаласы маңында,Төменарық кентінің солтүстік –батысында 8 км. жерде орнааласқан. ●Қабырғаларының сырты Алаша хан күмбезі секілді қыштан, кілем өргені үлгісіне ұқсатып қаланған. ●Қазіргі кезде бұл ескерткіш сақталмаған. ●Қасбетіндегі кіре беріс аркасы сүйірленіп, өте сәнді жасалған. ●Орта ғасырлық моншалар ●Орта ғасырлық монша, мешіттер Отырар қаласынан табылды ●Отырар мешіті 3-4 күмбезді болған ●монша еден астынан қыздырылатын шығыс моншасы үлгісімен жасалған. ●Түркістан, Тараз қалаларынан да моншалар табылды