- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Касовіч
Пётр Самсонавіч (Сямёнавіч; 28.9.1862—26.8.1915)
Фізіёлаг, глебазнавец, педагог. Нарадзіў-ся ў г. Горкі на Магілёўшчыне. У 1887 скончыў прыродазнаўчае аддзяленне фізі-ка-матэматычнага факультэта Маскоўскага універсітэта. Яго першае навуковае дасле-даванне «Паходжанне азоту ў раслінах» адзначана залатым медаіём. Блізкай па тэ-ме была i яго магістэрская дысертацыя «Да пытання аб засваенні раслінамі свабоднага азоту» (1895). Акрамя універсітэта скончыў Пятроўскую (цяпер Ціміразеўскую) сельс-кагаспадарчую акадэмію (вучань І.А.Сцебу-та i К.А.Ціміразева) i пакінуты пры акадэ-міі на 3 гады стэпендыятам на кафедры земляробства. 3 1891 прыват-дацэнт Мас-коўскага універсітэта. Удасканальваў веды ў 1892—94 у навуковых установах Германіі, Галандыі, Бельгіі, Францыі, найбольш у Гётынгене ў сельскагаспадарчай лабарато-рыі А.Коха i ў Парыжы ў Пастэраўскім ін-стытуце ў Дзюкло. 3 1894 i да канца дзён сваіх прафесар кафедры глебазнаўства ў Пецярбургскім лясным інстытуце. 3 1905 па 1911 (з невялікім перапынкам) з'яўляўся выбарным дырэктарам гэтага інстытута. 3 1895 член Вучонага камітэта Міністэрства народнай асветы, з 1897 член Вучонага ка-мітэта Міністэрства земляробства i дзяр-жаўнай маёмасці. Загадваў сельскагаспадарчай хімічнай лабараторыяй пры гэтым міністэрстве, арганізаваў там вялікую лаба-раторыю па даследаванні глеб. У 1900 зас-наваў «Журнал опытной агрономии», у якім змясціў шэраг цікавых прац па батані-цы, глебазнаўстве, аграноміі i інш. Аўтар «Асноў вучэння пра глебу» (1911), «Карот-кага курса агульнага глебазнаўства» (1912) i інш.
Те:. Краткий курс общего почвоведения. 2-е изд. Пг., 1916.
Шт.: Памяти профессора Петра Самсоновича Коссовича: [Сб. ст.]. П., 1916.
КАСОЙ
Феадосій
Рускі рэлігійны прапаведнік, вальнаду-мец i ідэолаг сялянска-плебейскай ерасі сярэдзіны 16 ст. Біяграфічныя звесткі пра яго вельмі скупыя. Вядома, што ён быў
216
прыгонным у маскоўскага вяльможы. Не вытрымаўшы прыгнёту i здзекаў, збег ад яго на Белае возера, дзе зблізіўся з Арцемі-ем i інш. старцамі, што былі ў апазіцыі да пануючай царквы. У 1553 разам з іншымі ератыкамі схоплены, зняволены ў адзін з маскоўскіх манастыроў i прыцягнуты да суда па справе Башкіна і Арцемія. Не чакаю-чы суда, ён разам з сябрамі ўцёк, а ў 1555 перабраўся ў Вялікае княства Літоўскае. Некаторы час прапаведаваў у Віцебску, по-тым падаўся ў глыб Беларусі. дзе прапаган-даваў свае антыпрыгонніцкія i антыклеры-кальныя ідэі. Калі i дзе памёр, невядома. Князь А.Курбскі ў сваіх «Сказаниях...» па-ведамляў, што ў 1575 К. жыў i прапаведа-ваў разам ca сваім сябрам Іпаціем у маён-тку пана Чапліча. Творы К. невядомы, але яго вучэнне выкладзена ў выкрывальных творах манаха Зіновія Атэнскага «Истины показания к вопросам о новом учении» i «Послание многословное... на зломудрие Косого и иже с ним», напісаных ў 1560-я гады. Падставай для напісання першага твора стала сустрэча Атэнскага з «крылагі-янамі» Старарускага Спасавага манастыра манахамі Герасімам, Афанасіем і іканапіс-цам Фёдарам. «Крылагіяне», якія захапля-ліся прыродным розумам, мужнасцю i сум-леннем К., папрасілі Атэнскага, каб той выказаў сваё меркаванне аб «новым вучэн-ні». Друті твор Атэнскага — гэта адказ на «Грамату», дасланую яму праваслаўнымі беларусамі. Асноўныя пункты сацыяльна-філасофскай пазіцыі К. ў «Грамаце» выкла-дзены ў выглядзе пытанняў, на якія паві-нен быў дань адказ Атэнскі. У аснове ву-чэння К. ляжала рацыяналістычная крыты-ка царкоўных устаноў i хрысйіянскіх дог-маў. Ен прапаведаваў, што царква i манас-тыры з ix таінствамі i набажэнствамі ўста-ноўлены не Богам, a людзьмі. Усім вядомы падман, крывадушнасць, прагнасць i выма-ганне, дармаедства i ханжаства папоў i ма-нахаў, якія клапомяцца выключна аб сваім дабрабыце, адышлі ад «правой веры», «имениа забираюиь, ядять и пиють много и по евангелию не учат, учат человеческая преданна». На думку К., духавенства павін-на быць скасавана разам з цэрквамі і ма-настырамі. К. адмаўляў не толькі царкоў-ную іерархію, але i абрадавы бок хрысціян-ства, яго традыцыйную мараль. Ён лічыў, што людзям не патрэбны малітвы, прычас-ці, пасты, царкоўныя ахвяраванні, хры-шчэнне, споведзі, памінкі, бо ўсё гэта «беснословие», «развращенное человеческое предание», прыдуманае духавенствам, каб трымаць народ у пакоры i страху. «Человеческим преданием» К. лічыў абразы, крыжы i сцвярджаў, што абразы, зробле-ныя рукамі людзей з золата, серабра i дрэ-ва, — гэта ідалы, якім не варта пакланяц-ца. К. высмейваў папоўскія легенды пра вылечванне хворых, адхіляў усё тое, што мае дачынення да хрысйіянства, за выклю-чэннем веры ў Бога i запаведзі аб любові да бліжняга.
3 кніг Свяшчэннага пісання К. прызна-ваў толькі Пяцікніжжа Майсеева, Евангел-ле i Апосталаў. Астатнія біблейскія кнігі называў «ложным преданием», якім умела карыстаюцца царкоўнікі. Ён прызнаваў адзінага Бога-айца, абвяргаючы царкоўныя догматы пра боскасць Багародзіцы i Хрыс-та, якіх лічыў звычайнай жанчынай i зас-навальнікам хрысціянскага вучэння. 3 гэ-тага Атэнскі рабіў вывад, што К. наогул не верыць у Бога. У пацвярджэнне прывёў та-кі аргумент, як адмаўленне вальнадумцам бессмяротнасці душы i замагільнага жыцця як месца, дзе людзі расплачваюцца за зям-ныя грахі. Апрача таго, К. падзяляў мерка-ванн! элінскіх філосафаў аб сусвеце, якія сцвярджалі, што ўсё жывое створана не па чыёйсьці волі, a ўзнікла з 4 стыхій: агню, паветра, вады i зямлі, a чалавек зарадзіўся натуральным шляхам i, як усё жывое, смя-ротны. Ніякіх выключэнняў для асноўнага закону жыцця быць не можа, усё ідзе сваім парадкам. Як да, так i пасля прышэсця Хрыстова людзі нараджаліся, хварэлі, памі-ралі і парахнелі. К. не адмаўляў існавання Бога, але прапаведаваў непавагу да афіцый-най рэлігіі i яе канонаў, не верыў у бессмя-ротнасць душы, у замагільнае жыццё, страшны суд, пекла i рай.
Такім чынам, калі верыць Атэнскаму, К. выступаў з пазіцый дэізму. 3 аднаго боку, ён лічыў, што сусвет узнік «самабытна», а з другога — дапускаў існаванне Бога, за якім пакідаў толькі акт стварэння свету, адмаўляючы яго ўплыў на ход гісторыі. Царкву i дзяржаву ён уяўляў як адзіны складаны механізм, дзе царква — нейкі асаблівы рычаг, які прыводзіць у дзеянне сістэму прыгнёту. 3 гэтага К. робіць выс-новы, што трэба адмовіцца ад ілжывай царквы i ўвогуле змяніць грамадскія парад-кі. Ён выступаў сулраць цывільных i ваен-ных улад, асуджаў рабства, войны i да т.п., таму, што гэта супярэчыць хрысціянству.
217
Замест феадальных парадкаў К. прапаведа-ваў ідэю стварэння грамадства «бесцарных» людзей, г. зн. такога грамадства, дзе адзіны ўладар — сам Бог. Менавіта ў гэтым ён ба-чыў сутнасць хрысціянства, а не ў выка-нанні абрадаў. Зыходзячы з хрысціянскага вучэння аб любові да бліжняга, свабодзе i роўнасці, ён прыйшоў да вываду аб неаб-ходнасці стварэння грамадства, якое аб'яд-ноўвала б не толькі хрысціян, але ўсіх людзей. У ім павінна быць агульная маёмасць i роўнасць яго членаў, бо перад Богам усе людзі роўныя, незалежна ад паходжання, веравызнання i нацыянальнай прыналеж-насці. Асноўнымі прынцыпамі перабудовы грамадства i духоўна-маральнага адраджэн-ня чалавека К. абвяшчаў роўнасць, брац-тва, чалавекалюбства i міралюбнасць.
На Беларусі ў К. было шмат паслядоўні-каў. Яго вучэнне «мноземи похваляемо и приемлемо и любимо от многих и познаваемо, яко истинно...». 3 гэтай прычыны Атэнскі ca злосцю заўважае, што «...як Ма-гамет разбэсціў сваім вучэннем усход, Лю-тэр — захад, так Феадосій — Літву». Пра пашырэнне поглядаў К. на Беларусі свед-чаць многія крыніцы. А.Курбскі тлумачыў гэта тым, што ерась К. сустрэлася i аб'яд-налася тут з блізкімі ёй мясцовымі ерасямі, рознымі антытрынітарнымі вучэннямі. К. — адзін з самых радыкальных «ерэтыкоў» 16 ст., вучэнне якога адлюстроўвала настрой народных мае.
Літ.: Из истории философской и общественно-политической мысли Белоруссии: Избр. произв. XVI —нач. XIX в. Мн., 1962.
Р. Н.Дожджыкава.