- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Каяловіч
Міхаіл Восіпавіч (2.10.1828—4.9.1891)
Гісторык, публіцыст і грамадскі дзеяч. Нарадзіўся ў мяст. Кузніца Гродзенскай губ. (цяпер Беластоцкае ваяв. Польшчы). Скончыў Пецярбургскую духоўную акадэ-мію (1855), дзе пасля выкладаў. Асноўныя яго працы прысвечаныя гісторыі Беларусі, Польшчы i Расіі. Аўтар гістарычна-этнагра-фічных даследаванняў «Пра рассяленне плямён Заходняга краю Расіі», «Пра этна-графічны атлас заходніх губерняў» (абодва 1863), «Пра этнаграфічную мяжу паміж За-ходняй Расіяй i Польшчай» (1864) i інш. Да працы «Дакументы, якія тлумачаць гісто-рыю Заходнярускага краю i яго адносіны да Расіі i Польшчы» (1865) дадаў этнагра-фічную карту. Закранаў пытанні этнагенезу i этнічнай гісторыі беларусаў, рускіх, літоў-цаў i інш. Поглядамі блізкі да панславістаў, прыхільнік ліберальна-памяркоўнага кірун-ку заходнерусізму. Беларуская народнасць,
225
на яго погляд, склалася ў 10—11 ст. з пля-мёнаў крывічоў і дрыгавічоў і раднілася па веры, мове i этнаграфічных традьшыях з рускімі і ўкраінцамі. К. адзначаў пэўную розніцу паміж усходнімі i заходнімі белару-самі, што тлумачыў вынікамі міжэтнічных кантактаў з літоўцамі i палякамі ў 14—18 ст., а таксама палітыкай акаталічвання i паланізаіші ў Рэчы Паспалітай. На яго думку, далучэнне Беларусі i Украіны да Ра-сійскай імперыі ў канцы 18 ст. адрадзіла старарускае адзінства. Адмаўляў за белару-самі, літоўцамі i ўкраінцамі права на нацы-янальнае самавызначэнне, пазітыўны ўплыў заходніх народаў i культур на ўсход-неславянскія народы. Выступаў супраць паўстання 1863—64. У 1885—87 апублі-каваў нататкі пра падарожжа па Беларусі i Літве.
Те.: Лекции по истории Западной России. М., 1864; Историческая живучесть русского народа и его культурные особенности. СПб., 1883; История русского самосознания: По ист. памятникам и науч. сочинениям. 4-е изд. Мн., 1997.
І.У.Чаквін.
КЕРСНІЦКІ (Kiersnicki)
Анастаз Людвік (1678—1733)
Педагог, каталіцкі публіцыст на Белару-сі канца 17 — пачатку 18 ст. Нарадзіўся ў в.Гальшаны Ашмянскага пав. Вучыўся ў Вільні і Пінску. Выкладаў у езуіцкіх калегіу-мах у Гродне, Варшаве, Драгічыне, Слуцку, а таксама ў Віленскай акадэміі. За краса-моўства сучаснікі называлі яго Перыклам. Вядомы як непрымірымы праціўнік культуры гуманізму i ідэ&тогіі рэфармацыйнага руху. Найбольш значныя творы К. «Ключ да скарбаў сардэчных» (Слуцк, 1723; Віль-ня, 1725) i «Вольны голас нядзельных пра-моў» (Варшава, 1727). У творах ёсць асоб-ныя крытычныя заўвагі ў адрас грамадскага i дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай. 3 го-рыччу ён пісаў пра заняпад дзяржавы i страту многіх тэрыторый, бездапаможнасць сеймаў, на якіх «шмат пачыналі, але мала заканчвалі», крывавыя сутычкі шляхецкіх груповак на сеймах i сейміках. Сустрака-юцца i антымагнацкія выпады, але якіх-не-будзь прапаноў пра змену існуючага ладу К. не выказваў i заклікаў падданых цяр-пець усе нягоды. Настойліва праводзіў ідэю боскага ўмяшання ў дзейнасць людзей, «боскага промыслу», бо лічыў, што «Бог заўсёды за добрыя ўчынкі шчодра плаціць» i праз сваіх нябесных служак, анёлаў, накіроўвае развіццё падзей. У гэтай сувязі ён крытыкаваў Дэмакрыта, Эпікура, Лукрэцыя Kapa i інш. антычных філосафаў, якія быц-цам бы «ўсе поспехі людзей прыпісвалі лесу, фатуму i выпалку». Шмат твораў К. зас-талося ў рукапісах.
Шт.: Бирало А.А. Философская и общественная мысль в Белоруссии и Литве в конце XVII —середине XVIII в. Мн, 1971. С. 52—55.
В.В.Краснова.
КЖЫЖАНОЎСКІ
Канстанцін
Беларускі скрыпач, педагог i кампазітар сярэдзіны 19 ст. Адзін з найбольш аўтары-тэтных тагачасных мінскіх музыкантаў. Выкладаў музыку ў мінскай мужчынскай гімназіі i прыватных пансіёнах. Сярод яго вучняў М.Егьскі. Выступаў у аматарскіх канцэртах як скрыпач i спявак. Сябраваў з С.Манюшкам i В.Дуніньш-Марцінкевічам. Разам з Манюшкам стварыў музыку да спектакляў тэатра Дуніна-Марцінкевіча «Рэкруцкі набор» (1841) i «Ідылія» («Ся-лянка», 1852). У сваіх творах выкарыстоў-ваў народныя песенныя i танцавальныя ме-лодыі.
КІНІКСМАН
Францыск
Выкладчык філасофіі ў сярэдзіне 18 ст. ў Мінску. Біяграфічных звестак пра яго не захавалася. Курс яго лекцый «Крыніца на-вук, або Дыялектыка», запісаны ў Мінску ў 1759 Казімірам Вярыгам, атрымаў назву «Мінскі трактат». У ім аўтар падзяляў філа-софію на логіку, фізіку, метафізіку i этыку. Трактат пабудаваны паводле прынцыпу «за» i «супраць». У раздзеле «Погляды кар-тэзіянцаў» разглядаў зыходныя прынцыпы вучэння Дэкарта аб цялеснай субстанцыі (прастора i працягласць), яго палажэнні аб сувязях душы i цела i інш. Курс логікі па-чынаўся звычайна з раздзела «Малая логі-ка», або «Дыялектыка», потым ішла «Вялі-кая логіка», або проста «Логіка». У «Дыя-лектыку» ўключалася вучэнне аб трох дзе-яннях розуму, г. зн. аб паняцці, суджэнні і вывадзе, а таксама ўваходзіла вучэнне аб метадзе, дзе выкладаліся прыёмы навучан-ня логіцы. У 2-й частцы «Логікі» разгляда-ліся універсаліі, ix адносіны да рэчаіснасці, праблемы агульнага i адзінкавага, па сут-насці — тэарэтыка-пазнавальныя праблемы. Як i іншыя аўтары трактатаў па логі
226
цы, К. разглядаў праблему агульнага i адзінкавага з пазіцый памяркоўнага намі-налізму. Ён сцвярджаў, што універсаліі не з'яўляюцца застылымі духоўнымі сутнасця-мі, якія маюиь бытнасць да рэчаў i пасля рэчаў, г. зн. незалежна ад рэчаў. К. адроз-ніваў простыя, складаныя, пазітыўныя, не-гатыўныя i змешаныя тэрміны, адзначаў наяўнасць «пустых» тэрмінаў, якія вызна-чаюиь нулявое мноства (напр., ніхто). У раздзеле трактата «Крыніца навук, або Ды-ялектыка» выказваецца думка пра аб'ек-тыўнасць фармальна-лагічных пабудоў: суб'ект i прэдыкат могуць з'яўляцца аб'ек-тыўнымі, г. зн. ім адпавядаюць рэальныя прадметы; яны могуць разглядацца як фар-мальныя — без напаўнення ix канкрэтным зместам. К. адзначаў, што існуе i такое вызначэнне, як «тэрмін ёсць знак, які вы-карыстоўваецца ў меркаваннях», хоць па-няцце, на яго думку, сапраўды перадаецца праз знак i ў ім заключана тое важнае, чаго няма ў знаку як такім. У трактаце гаворыц-ца таксама пра выкарыстанне знакаў у фі-зіцы i інш. навуках, пра межы ix выкарыс-тання. Разам ca змястоўным аналізам ён дапускаў разгляд суб'екта i прэдыката як фармальных знакаў, якія ў выказваннях рэпрэзентуюць адносіны аб'ектаў, лічыў, што найвышэйшая ступень абагульненняў дасягаецца ва універсальных тэрмінах. Раз-глядаючы «мультыплікацыйныя» паняцці, ён тлумачыў, што ў ix абагульняюцца фан-тастычныя ўяўленні, якім у рэчаіснасці не адпавядаюць рэатьныя прадметы. Напрык-лад, існуе толькі адзін хрысціянскі Бог; язычніцкі ж Бог — гэта мультыплікацый-нае паняцце, гэта «ёсць хімера». У курсе логікі К. высвятляецца паходжанне i дыфе-рэнцыяцыя ідэй, сувязь уяўленняў i паняц-цяў, узаемалзеянне доследу i логікі, якая ўсё больш збліжалася з прыродазнаўствам, тэорыяй пазнання i псіхалогіяй.
Літ:. Очерки истории философской и социологической мысли Белоруссии (до 1917 г.). Мн., 1973. С. 173—175, 178. Р.Н.Дожджыкава.