- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Астравіцкі
Павел Каспаравіч
Грамадскі, палітычны і дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага 16 ст. Паходзіў з шляхты Ашмянскага пав. Звестак пра да ты нараджэння i смерці не захавалася. У 1563 уваходзіў у склад дэлегацыі Віленскага сойма на Варшаўскі сойм для перагавораў аб уніі Вялікага княства Літоўскага i Kapaлеўства Польскага. У 1566 вялікі князь Жыгімонт II Аўгуст прызначыў яго мар- шалкам Ашмянскага пав., потым суддзёй віленскім. Пазней служыў у ваяводы віленскага М.Радзівіла, перакананага прыхільніка кальвінізму, актыўнага дзеяча Рэфармаідыі. Гэта дае падставу меркаваць, что A. падзяляў погляды рэфарматараў i быў прыхільнікам кальвінізму. Добра знаёмы з судовай практыкай i яе патрэбамі, ён бачыў недасканаласць тагачаснага заканадаўства, устарэлыя элементы Статута Вялікага княства Літоўскага 1529, ix неадпаведнасць узроўню развіцця грамадскіх адносін. Таму ахвотна прыняў прапанову ўдзельнічаць у дапрацоўцы Статута, які быў выдадзены ў 1566. Паводле рашэнняў Віленскага сойме 1551 праект Статута выпрацоўваўся камісіяй з 5 членаў каталіцкага i 5 членаў праваслаўнага веравызнання. Сойм зацвердзіў А. членам Статутнай камісіі каталіцкага ве равызнання. Як дасведчаны судовы практык i актыўны ўдзельнік шляхецкага руху сярэдзіны 16 ст. праводзіў ідэі суверэннасці Вялікага княства Літоўскага, умацавання яго дзяржаўнасці i рэфармавання грамадства ў інтарэсах шляхты. Г.В.Дзербіна.
Астрожскі
Кансшщш (Васшь
(1527—21.3.1608)
Палітычны i культурны дзеяч Украіны. Беларусі, Вялікага княства Літоўскага.^На-радзіўся ў родавым маёнтку Дубна "(Ва-лынь) у сям'і старажытнага княжацкага роду, які паходзіў ад князёў тураўскіх.7 Яго бацька Канстанцін Іванавіч — найвышэй-шы гетман Вялікага княства Літоўскага. славуты пераможца ў Аршанскай (1514) i Камянецкай (1527) бітвах, адзін з найбуй-нейшых магнатаў княства. Меў маёнткі на Валыні. на Беларусі ў Мінскім. Мазырскім, Новагародскім паветах i ў інш. землях. Прыхільнік праваслаўя, фундатар храмаў у Навагрудку, Смалявічах, Тураве, удзельнік дыпламатычных перагавораў з суседнімі дзяржавамі. Маці — княгіня Аляксандра Слуцкаяi А. атрымаў добрую хатнюю аду-кацыю, з 1540-х гадоў выконваў розныя гаспадарскія даручэнні («службы»), з 1550 — староста ўладзімірскі, маршалак валынскай шляхтьцз 1559 i да канца жыцця — кіеўскі ваявода. Значна памножыў уладанні, што атрымаў у спадчыну. Паводле некаторых звестак, у 1603 яму належала 59 гарадоў i мястэчак, 857 вёсак, 111 фальваркаў — амаль 1/3 частка Валыні, землі ў Кіеўскім, Падольскім, Рускім ваяводствах, у Белару-сі, Малой Польшчы.
Як i большасць самых уплывовых маг-натаў Вялікага княства Літоўскага, А. быў
28
праціўнікам Люблінскай уніі, асцерагаўся непажаданых змен у статусе i прывілеях буйных землеўласнікаў, хоць выступаў за пашырэнне палітычных i гандлёвых сувя-зей з Польшчай, Рускай i інш. дзяржавамі, асабліва са славянскімі. У канцы 1580-х га-доў, у перыяд чарговага міжкаралеўя, пад-трымліваў планы перадачы велікакняжац-кага прастолу ў Вільні расійскаму цару Фё-дару. Магнаты Вялікага княства Літоўскага, а таксама ўкраінскіх зямель, што лічыліся ў складзе Польшчы, разлічвалі такім чынам умацаваиь свае пазіцыі ў Рэчы Паспалітай. Ён прымаў у Астрозе пасланцаў Барыса Га-дунова, перапісваўся з ім, падкрэсліваючы сваё імкненне актыўна процістаяць ката-ліцкай экспансіі. Агульная палітычная пра-грама А. была даволі памяркоўнай, бо са-цыяльна-палітычны лад Рэчы Паспалітай задавальняў у цэлым прывілеяваныя слаі грамадства. А. дамагаўся пашырэння аўта-номіі для беларускіх i ўкраінскіх зямель, стварэння еўрапейскай антытурэцкай лігі, распрацоўваў свой праект рэлігійнай уніі на аснове адноснай незалежнасці права-слаўнай царквы з кананічным зацвярджэн-нем яе на праваслаўным саборы. Незадаво-лены тайнай дзейнасцю праваслаўных епіс-капаў, якія падтрымлівалі рымска-каталіц-кія планы уніі, i рэлігійнай палітыкай вяр-хоўнай улады, перайшоў у антыуніяцкую апазіцыю.ІА. — адзін з асноўных свецкіх арганізатараў i апекуноў Берасцейскага праваслаўнага сабора 1596, які катэгарычна асуджаў царкоўную унію. Праваслаўны са-бор адбыўся адначасова з уніяцкім, нарады праходзілі ў Бярэсці ва ўласнай камянійы А. У 1599 ён падтрымаў канфедэрацыю (палітычны саюз) праваслаўных i рэфарма-тараў, якая пракламавала мір i згоду паміж абедзвюма канфесіямі i сумесныя дзеянні ў абарону рэлігійнай талерантнасці. А. пры-кметна адрозніваўся ад многіх магнатаў Рэчы Паспалітай шырынёй i нестандартнас-цю сваіх поглядаў, верацярпімасцю. У яго акружэнні было заўсёды шмат прадстаўні-коў розных канфесій, пісьменнікаў, педа-гогаў, слуг. Здаецца, што i ў прыватным жыцці ён аддаваў большую ўвагу сацыяль-на-эканамічным i сацыяльна-палітычным аспектам шлюбных сувязей. Яго жонка, дачка кракаўскага кашталяна Соф'я Тар-ноўская, была каталічкай, як i сын Януш, дочкі выйшлі замуж за пратэстантаў з вель-мі высокіх i ўплывовых колаў (Крыштоф Радзівіл, Януш Кішка). Палітычны i рэлі-
гійны прагматызм А., яго актыўная куль-турна-асветніцкая дзейнасць не перашка-джалі прьііМаць самыя жорсткія захады ў тых выпадках, калі пад пагрозай аказваліся яго ўласныя інтарэсы. Украінскія ўладанні А. знаходзіліся ў асабліва важных ваенна-стратэгічных рэгіёнах Рэчы Паспалітай. Значнае войска, якое ён выстаўляў у час ваеннага ліхалецця, выкарыстоўвалася не толькі для абароны паўднёвых рубяжоў дзяржавы ад турэцка-татарскіх нашэсцяў, але i для задушэння небяспечных сацыяль-ных рухаў, казацкіх паўстанняў К.Касін-скага, С.Налівайкі.
Пад апекай А. ў яго родавым маёнтку Астрог у сярэдзіне 1570-х гадоў узнікла першая на Украіне школа вышэйшага ўзроўню — славяна-грэка-лацінская кале-гія. т.зв. Астрожская акадэмія, друкарня, заснаваная ў 1578 Іванам Фёдоровым, сфар-міравалася ўстойлівае згуртаванне пісьмен-нікаў, літаратараў, настаўнікаў, навукоўцаў, што ператварылі Астрог у буйны культур-на-асветніцкі цэнтр. Астрожскае згуртаванне шмат у чым нагадвала падобныя куль-турна-асветніцкія цэнтры, якія раней уз-ніклі на Беларусі (князёў Алелькавічаў у Слуцку, Радзівілаў у Брэсце i Нясвіжы, Кі-шак у Лоску).[У дзейнасці А. выразна ад-люстраваліся беларуска-ўкраінскія культур-ныя, a ў пэўным сэнсе i рэлігійна-палітыч-ныя сувязі. Дзеячы культуры з Астрога аб-меньваліся выданнямі i нават выконвалі заказы беларускіх брацтваў, дапамагалі арга-нізоўваць i ўдасканальваць школьныя справы, падтрымлівалі соймавыя i інш. грамад-ска-палітычныя акцыі, накіраваныя суп-раць дыскрымінацыі праваслаўнага насель-ніцтва Украіны i Беларусі. Сярод найбольш прыкметных удзельнікаў Астрожскага куль-турна-асветніцкага цэнтра былі беларускі шляхціц, празаік i паэт Андрэй Рымша, дзяк мясцовай школы Ц.М.Аніч, выдатны дыпламат, пісар Вялікага княства Літоўска-га Міхаіл Гарабурда, малады «словаліцец» з Заблудава Грынь Івановіч (адліваў шрыфты Фёдараву i віленскім друкарам Мамонічам). Нейкім чынам у Астрогу апынуліся i дру-карскія матэрыялы Пятра Мсціслаўца (не выключана, што i сам ён працаваў там у апошнія гады свайго жыцця). У Астрогу выдадзены першыя друкаваныя школьныя дапаможнікі, якія сталі важнай крыніцай больш позніх шматлікіх выданняў «Азбук» i «Буквароў», надрукаваных у Вільні, Еўі, Куцейне. Галоўнай рэлігійна-ідэалагічнай
29
акцыяй Астрожскага згуртавання была пад-рыхтоўка i выданне ў 1581 першай ва Ус-ходняй Еўропе поўнай Бібліі, у падрыхтоў-цы тэкстаў якой выкарыстоўваліся i кнігі Ф.Скарыны. А. падтрымліваў немалымі фундушамі ўкраінскія i некаторыя беларус-кія праваслаўныя нэрквы, заснаваў школы ў Слуцку, Тураве i інш. месцах, меў бага-тую бібліятэку, цікавіўся выяўленчым мас-тацтвам, перапісваўся з многімі мясцовымі i замежнымі культурнымі i палітычнымі дзеячамі, царкоўнымі іерархамі. Пасля смерці А. (пахаваны ў Астрогу каля царквы Святога Богаяўлення) i пераходу яго на-шчадкаў у каталіцызм Астрожскі культур-на-асветніцкі цэнтр, Астрожская акадэмія i друкарня страцілі сваё былое значэнне.
Літ.: Максимович М. Письма о князьях Острожских к графине А.Д.Блудовой. Киев, 1866; Быков Н.П. Князья Острожские и Волынь. Пг., 1915; Исае вич Я.Д- Братства та ix роль в розвитку украінськоі культури XV] — XVII ст. Кйі'в, 1966; Яго ж. Преемники первопечатника. М, 1981; Фёдоровские чтения, 1981. М., 1985; Мицько 1.3. Острозька слов'яно-греко-латинська академія (1576—1636). Кйів, 1990; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895.
Г.Я. Гсыенчанка.