Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Плотин. - Четвертая эннеада. - 2004

.pdf
Скачиваний:
75
Добавлен:
23.02.2015
Размер:
21.14 Mб
Скачать

210 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 4

без претерпевания (о трудностях, возникающих в связи с таким утверждением, см.: Blumenthal H. J. Ibid.).

12.Это место иллюстрирует отношение Плотина к до­ водам и традиционному авторитету Платона: он старает­ ся, в первую очередь, найти истинное, имеющее разум­ ные оправдания решение проблемы, с которой имеет дело;

ихотя Платон видится ему наиболее надежным путево­ дителем в поисках такого решения, однако его почтение не заходит слишком далеко и не мешает Плотину — здесь

ив других местах — выражать недовольство трудностя­ ми, вызванными неясностью или небрежностью в выра­ жениях Учителя. Ср.: Епп. III. 6. 12. 9-11.

13.См.: Платон. Тимей, ЗЗс1-2. Как и всегда, сказан­ ное Платоном признается в некотором смысле истинным, но подвергается серьезной переработке, чтобы стать под­ ходящим звеном в цепи необходимых Плотину аргумен­ тов.

14.Это примечательное положение о том, что камни растут до тех пор, пока остаются частью живого тела Зем­ ли (ср.: Епп. VI. 7.11.24-25), является ярчайшей иллюст­ рацией прочности того убеждения, что большие части Вселенной — Земля и небесные светила, и Вселенная в целом — суть живые организмы. Мысль о том, что мине­ ралы и камни растут в земле, обоснована у Страбона. Гео­ графия, V. 2. 6; VII. 5. 8 и, вполне вероятно, восходит к великому стоическому географу и философу Посидонию. См.: Theiler W. Vorbereitung d. Neuplatonismus. Berlin, 1930. S. 74.

15.См.: Платон. Федон, 66Ь5.

О трудностях, возникающих при рассмотрении души 211

16.Следует отметить, что столь важное в более позд­ нем богословии слово ομοούσιος здесь выступает как ря­ довой философский термин.

17.Здесь Плотин имеет в виду атомистическое уче­ ние Демокрита о том, что «побочные качества» существу­ ют только «по соглашению», реально же есть только ато­ мы и пустота. См.: Fr. В. 125 Diels—Kranz.

18.Здесь Плотин отсылает к своему более раннему трактату Епп. IV. 9 (8) — Если все души суть одна.

19.Культ Солнца был редок, но небезызвестен в Древ­ ней Греции: в особенности он процветал на о. Родос, где Гелиос считался наиболее важным богом. Сократ молил­ ся Солнцу (Платон. Пир, 220d4-5), и это не было чем-то необычным. Каждый признавал, что Солнце есть бог, даже если не был очень набожным. Во времена Плотина культ Солнца приобретал все большее значение, и уже вскоре после его смерти, в 274 г., император Аврелиан вместе с Коллегией понтификов утвердил поклонение Солнцу как официальному божеству Римской империи. Для набож­ ных язычников первых веков христианства Солнце, в ре­ лигиозном смысле, часто имело центральное значение. См.: Юлиан Отступник. Четвертая речь {гимн) (К Ца­ рю-Солнцу); Макробий. Сатурналии 1.17 и ел. Что каса­ ется культа звезд, то в Греции он справедливо считался азиатским (собственно, халдейским) и не принадлежал к древней религиозной традиции эллинов.

20.Деметра в греческой религиозной традиции, ко­ нечно же, всегда была тесно связана с землей (хотя перво­ начально и не отождествлялась с ней). Отождествление

212 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 4

Гестии с землей относится к V в. до н. э. (Euripides. Fr. 938, 944 Nauck); ср. также: Платон. Федр, 247а 1.

21. «Телесные смешения» в данном случае относятся к людям, а не ко звездам. Плотин следует здесь давней греческой традиции относить различия в эмоциональной сфере и страстности натуры — к различиям в пропорци­ ях смешанных в теле элементов.

22.Цитата, с которой начинается эта фраза, взята из Платона (Тимей, 30d3—31а 1). Изложенное здесь по­ ложение о том, что люди поистине являются частями всего, но не только частями, ибо в них есть нечто, пре­ восходящее органическое единство этого космоса, в ко­ тором участвует их низшая природа, — чрезвычайно важно для Плотина (см.: Краткое введение к Епп. IV. 3-5).

23.Танцор здесь, как и в Епп. III. 2. 16, — пантомим, который мог изображать целые мифологические сю­ жеты посредством собственного тела, в сопровождении хора и оркестра. Великолепные описания и сам выбор пантомимы символом живой и движущейся гармонии космоса, наводят на мысль о том, что в какой-то период своей жизни Плотин, возможно, любил и посещал пан­ томимические представления. Поразительно здесь со­ впадение в символике с индийскими (значительно более поздними) бронзовыми фигурами танцующего Шивы.

24.«Треугольники» — одни из важнейших «конфигу­ раций», или «видов», визуального расположения знаков Зодиака в различные времена года, на которых базирова­ лась огромная доля астрологических расчетов. См.: Епп.

Отрудностях, возникающих при рассмотрении души 2

II. 3. 4, где Плотин высказывает значительно больше кри­ тики в адрес астрологов, чем здесь.

25. Это общее для философов место, восходящее к Платону (Софист, 247d-e; 248с).

26. Также общее место в древней философии, возмож­ но, стоического происхождения, получившее риторичес­ кое развитие у Сенеки (Naturales Quaestiones («Естест­ венно-научные вопросы»), VII, 1.1).

27.Эта платоновская фраза из Государства, X, б 17еЗ неоднократно цитировалась Плотином. См.: Епп. И. 3. 9. 17; VI. 8. 5. 31.

28.Ссылка на Эмпедокла. См., например: Fr. В. 17, 19-20. Из этой и последующих за ней глав ясно видно,

что для Плотина магия есть манипуляция природными си­ лами, притяжением и симпатией, возникающими вслед­ ствие живого органического единства физического космоса; и интерес к ней, конечно, более философский, нежели практический. Идею родов магии, вероятно, мож­ но вывести из заклинаний, опубликованных в Papyri Graecae Magicae, ed. and transi. К. Preisendanz (2 vols., Berlin; Leipzig, 1928, 1931).

29. См.: Платон. Алкивиад I, 132а5, где Платон пере­ фразирует Илиаду, 2. 547 в своих целях и добавляет: «Но надо сорвать личину, чтобы он предстал в своем истин­ ном свете». Сократ предостерегает Алкивиада, дабы тот не развратился от любви афинян. И это служит Плотину прекрасной платонической иллюстрацией обаяния низше­ го мира, который всегда иллюзорен — как в политике, так и в любви.

214Плотин. Эннеады. Трактат IV. 4

30.Как и в Епп. IV. 3. 15-17 (см. там прим. 20-21), здесь временами обнаруживается некоторое влияние «космической религиозности». «Мир демонов» — воздух, «то, что по ту сторону их» — высший космос небесных светил.

31.Плотин здесь суммирует положение из Платоно­ вых Законов, X, 903е и ел. со сказанным в другом месте {Законы, I, 644d-e) о людях как марионетках богов, дви­ жимых за веревки или нити (σμήρινθοι — 644е 2). «Без­ молвный путь» — см.: Еврипид. Троянки, 887-888.

32.См.: Платон. Федон, 63Ь-с.

33.Возможно, здесь Плотин имеет в виду наблюде­ ния Аристотеля за рефлексами препарированных насеко­ мых. См.: О душе, А. 5, 411Ы9-22; В. 2, 413 Ы9-24.

ЕГЭ ΕΊ3 Ecu EcJ a c l Ë c l l a c l ЕТЗ ΕΓΞ ЕПЗЕГЭ

ГД С| ГД CI ГД CI ГД CI РЗС1 ГД СП ГД CI ГД CI ГДCl ГДCl ГД CI

ЕГЭЕГЭ LacJ La cJ LacJ ЕПЗ ΕΓΞΞΊ3 La cJ LacJ La cJl ГД ci рд ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci ГД ci

ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΑΠΟΡΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

1. τι ουν ερεί; Και τίνων την μνημ/ην εξει φυχΰ εν τφ νοητω και επί της ουσίας εκείνης γενομένη; Ή ακολου$ον ειπείν εκείνα &εωρεΐν και περί εκείνα ενεργεΐν, εν οίς εσ­ τίν, η μ/ηδε εκεί είναι. Ύών ουν ενταύθα ουδέν, οίον οτι εφιλοσόφησε, και δη και οτι ενταύθα ούσα ε$εατο τα εκεί; 'Αλλ* εί μ/η εστίν, οτε τις επιβάλλει τινί τη νοήσει, άλλο τι ποιεϊν η νοειν κακεινο $εωρεΐν και εν ту νοήσει ουκ εστίν εμπεριεχόμενον το «ενενοηκειν», αλλ" ύστερον αν τις τουτ , εί ετυχεν, είποι, τούτο δε ηδη μεταβάλλοντος ουκ αν είη εν τω νοητω καθαρώς οντά μνημ/ην εχειν των τηδε ποτέ αύτω τινι γεννημένων. Εί δε και, ώσπερ δοκεΐ, άχρονος πάσα νόησις, εν αίώνι, αλλ* ουκ εν χρόνω όντων των εκεί, αδύνατον μνήμην είναι εκεί ουχ οτι των ενταύθα, αλλά και όλως ότουοΰν. 'Αλλά εστίν εκαστον παρόν επεί ούδε

διέξοδος ούδε μετάβασις αφ* έτερου επ" άλλο. Τ/ ουν; ουκ εσται διαίρεσις άνωθεν εις είδη, η κάτωθεν επί το καθόλου και το ανω; Τω μεν γαρ ανω μ/rç έστω ενεργείςυ ομού οντι, τη δε ψυχή) εκείουση δια τι ουκ εσται; Τι ουν κωλύει και ταύτην την επιβολην ά$ρόαν αθρόων γίγνεσθαι; ΤΑρ' ουν ως τίνος ομού; Ή ως πολλών ομού πάσας νοήσεις. Ύοΰ γαρ θεάματος οντος ποικίλου ποικίλην και πολλην την νόησιν αμα γίγνεσθαι και πολλας τας νοήσεις, οίον

216 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 4 (28)

αισθήσεις πολλά? προσόχπου οφθαλμών άμα όρωμενων και ρινός και των άλλων. 'Αλλ' όταν εν τι διαιργ) και άναπτυσση; εν τφ νω διηρηται· και το τοιούτον οίον εναπερεισις μάλλον. Ύό δε πρότερον καΐ το ύστερον εν τοις είδεσιν ου χρόνω ον ούδε την νόησιν του προτέρου και ύστερου χρόνφ ποιήσει· ϊστι γάρ και τάξει, οιονεί φυτού η τάξις εκ ριζών ό^ρξαμενη εως εις το άνω τω $εωμενω ουκ έχει άλλως η τάξει το πρότερον και τό ύστερον αμα το πάν Β-εωμΑνφ. 'Αλλ' όταν εις εν βλεπη, είτα πολλά και πάντα εχ%), πως τό μεν πρώτον εσχε, τό δε εφεξής; Ή η δύναμις η μία ούτως ην μία, ως πολλά εν άλλω, кол ου κατά μίαν νόησιν πάντα. Α/ γαρ ενεργειαι [ου] κα$* ενα, αλλ' άεί πάσαι δυνάμει εστώση· εν δε τοις άλλοις γινο­ μένων. Ήδη γαρ εκείνο ως μπ\ εν ον δυνη^ηναι την των πολλών εν αύτω φύσιν δεξασΒ'αι πρότερον ουκ όντων.

2. 'Αλλά ταίτα μεν ταύτη. 'Εαυτού δε πώς; Ή ούδε εαυτού εξει την μνήμην, ούδ" от/ αυτός ό θεωρών, οίον Σωκράτης, η οτι νους η φυχη. ΙΙρός δη ταύτα τις άναμνησ$ητω, ως όταν και ενταύθα $εωρη και μάλιστα εναργώς, ούκ επιστρέφει προς εαυτόν τότε τη νοήσει, άλλχ έχει μεν εαυτόν, η δε ενέργεια προς εκείνο, κάκεΐνο γίνεται οίον υλην εαυτόν παράσχων, ειδοποιούμενος δε κατά τό όρώμενον και δυνάμει ων τότε αυτός. Τότε ουν αυτός τι εστίν ενεργείφ, όταν μηδέν νοη; Ή, ει μεν αυτός κενός εστί παντός, όταν μηδέν νοη. Εί δε εστίν αυτός τοιούτος οίος πάντα είναι, όταν αυτόν νοη, πάντα ομού νοεί· ώστε τη μεν εις εαυτόν ό τοιούτος επιβολή και ενεργείφ εαυτόν ορών τά πάντα εμπεριεχόμενα έχει, τη δε προς τά πάντα εμπεριεχόμενον εαυτόν. Αλλ' ει ούτω

ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΑΠΟΡΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

217

ποιεί, μεταβάλλει τάς νοήσεις, ο πρότερον αυτοί ουκ ήξιοΰμεν. λεκτέον επί μεν του νου το ωσαύτως εχειν, επί δε της φυχής εν οίον έσχάτοις του νοητού κείμενης γίνεσδαι τούτο δυνατόν είναι, έπε/ και προσχωρεϊν εισω; Ει γαρ τι περί το μενον γίνεται, δεΐ αυτό παράλλαζαν προς το μενον εχειν μ/η ομοίως μενον. ουδέ μεταβολών λεκτέον γίνεσ&αι, όταν από των εαυτού εφ" εαυτόν, και όταν αφ" εαυτού επί τα άλλα· πάντα γαρ αυτός εστί και αμφω εν. Αλλ' ή φυχή εν τω νοητω ούσα τούτο πάσχει το άλλο και άλλο προς αυτήν και τά εν αύτη; Ή καθα­ ρώς εν τω νοητω ούσα ϊχει το άμετάβλτρτον και αυτή. Κα/ γαρ αυτή εστίν α εστίν έπε/ και όταν εν εκείνω ή τω τόπω, εις ενωσιν έλ$εΐν τω νω ανάγκη, εϊπερ επεστράφη· στραφείσα γάρ ούδεν μεταξύ έχει, εις τε νουν ελεούσα ηρμοσται, και άρμοσ^εισα ηνωται ούκ άπολλυμένη, αλλ' εν εστίν αμφω και δύο. Ούτως ούν έχουσα ούκ αν μεταβάλλοι, άλλα εχοι αν άτρέπτως προς νόησιν ομού έχουσα την συναίσ&ησιν αυτής, ως εν αμα τω νοητω ταύτόν γενομένη.

3. Έξελ$οΰσα δε εκείθεν και ούκ άνασχομενη το εν, το δε αύτης άσπασαμένη και έτερον εΰελησασα είναι και οίον προκύφασα, μνημών, ως εοικεν, εφεξής λαμβάνει. Μνήμη δε η μεν των έκείετι κατέχει μ/η πεσειν, ή δε των ενταύθα ώδι φέρει, ή δε των εν ούρανω εκεί κατέχει, και όλως, ου μνημονεύει, έκεΐνό έστι και γίνεται. Ή ν γάρ το μνημονεύειν ή νοειν η φαντάζεσ^αι, η δε φαντασία αύτη ού τω εχειν, αλλ' ο/α όρφ, και οία διάκειται' καν τά αισ­ θητά ϊδη, όπόσον αυτών αν )δη, τοσούτον έχει το βά^ος. 'Οτι γάρ έχει πάντα δευτέρως και ούχ ούτω τελείως,

218 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 4 (28)

πάντα γίνεται, και μ&$όριον ούσα και εν τοιούτφ κείμενη επ' άμφω φέρεται.

4.ΈκεΓ μεν ουν και ταγα£ον διά νου ορφ, ου γαρ στεγεται εκείνο, ώστε μ/η διελ$εΐν εις αυτήν επείμ/η σώμα το μεταξύ ώστε εμποδίζειν καίτοι και σωμάτων μεταξύ πολλαχη εις τα τρίτα άπο των πρώτων ή άφιξις. Ει δε προς τα κάτω δοίη αύτην, αναλόγως τη μνήμη και τη (pai/rownçb έ%6' ο ηθέλησε. Δ/ο η μνήμη, και σταν των άριστων % ουκ άριστον. Αεί δε την μνήμην λαμβάνειν ου μόνον εν τω οίον αισ$άνεσ$αι οτι μνημονεύει, αλλά και όταν διακεΎμ-αι κατά τά πρόσ^εν παθήματα <η θεάματα. Γένοιτο γάρ αν, και μη παρακολου%ΰντα οτι έχει, εχειν παρ" αύτω ίσχμροτερως η ει είδείη. Είδώς μεν γάρ τάχα αν ως άλλο εχοι άλλος αυτός ών, άγνοών δε οτι έχει κινδυνεύει είναι ο έχει· ο δη πάθημα μάλλον πεσειν ποιεί την φυχην. 'Αλλ' ει άφισταμενη του εκεί τόπου αναφέρει τάςμνημας οπωσοΰν, είχε κάκει. Ή δυνάμει- η δε ενέργεια εκείνων ηφάνιζε την μνήμην. Ου γάρ ως κείμενοι ήσαν τύποι, Ίνα αν $ Ίσως άτοπον το συμβαίνον, άλλ" η δύναμις ην η άφε^εισα ύστερον εις ενεργειαν. ΥΙαυσαμενης ουν της εν τφ νοητώ ενεργείας, εϊδεν à πρότερον η φυχρη, πριν εκεί γενέσθαι, ίδοΰσαην.

5.Τ/ ουν; Κακεΐνα νυν αύτη η δύναμις, κα&* ην TO

μνημονεύειν, εις ενεργειαν άγει; Ή ει μεν μ/η αυτά έω- ρώμ,εν, μνήμη, ει δ* αυτά, ω κάκει εωρώμεν. Εγείρεται γάρ τούτο οϊς εγείρεται, και τούτο εστί το ορών περί τών είρημενων. Ου γάρ είκασίφ δει χρώμενον άποφαίνεσ^αι ούδε συλλογισμώ τάς αρχάς άλλο^εν ειληφότι, αλλ* εστί περί τών νοητών, ως λέγεται, και εν$άδε ούσι τφ αύτω

ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΑΠΟΡΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ 219

λέγειν, ο δύναμιν έχει τάκει θεωρείν. Ύαύτό γαρ οίον εγείραντας δει όράν τάκεΐ, ώστε και εγειραι εκε? οίον εί τις άνάγων αύτοΰ τον όφθαλμον επί τίνος ύφηλης σκοπιάς όρωη α μτηδεις τών ου συν αύτώ άναβεβηκότων. Ή τοίνυν μνήμη) εκ του λόγου φαίνεται αρχεσθαι απ" ουρανού, ηδη τηςιίΑ^ςτούςεκεΐτόπουςκαταλειπούσης. Εντεύθεν μΑν οΰν εν ούρανώ γενομένη και στα<τα θαυμαστόν ούδεν, ει τών ενθάδε μνήμην πολλών εχοι οίων είρηται, και επιγινώσκειν πολλάς τών πρότερον εγνωσμλνων, είπερ και σώματα εχειν περί αύτάς ανάγκη εν σχημασιν ομοίοις. Και εί τα σχήματα δε αλλάξαιντο σφαιροειδη ποιήσαμεναι, άρα δια τών ηθών και της τών τρόπων Ιδιότητος γνωρίζοιεν; Ου γαρ άτοπον. Τα μεν γαρ πάθη εστωσαν άποθεμεναι, τα δ" ηθη ου κωλύεται μενειν. Εί δε και διαλεγεσθαι δύναιντο, και ούτως αν γνωρίζοιεν. 'Αλλ' όταν εκ του νοητού κατελ^ωσι, πώς; άνακινησουσι την μνήμην, ελαττόνως μεντοι η εκειναι, τών αυτών άλλα τε γαρ εξουσι μνημονεύειν, και χρόνος πλείων ληάην παντελή πολλών πεποιηκώς εσται. 'Αλλ' εί τραπείσαι εις τον αίσθητόν κόσμον εις γενεσιν τηδε πεσοΰνται, ποίος τρόπος εσται του μνημονεύειν; Ή ούκ ανάγκη εις παν βσ£ος πεσεϊν. "Εσ-π γαρ κινηθείσας και στηναι επί τι προέχουσας και ούδεν δε κωλύει πάλιν εκδυναι, πριν γενέσεως ελθείν επ εσχατον τόπον.

6. Ύάς μλν ουν μετιούσας και μεταβάλλουσας [τάς φυχάς] εχοι αν τις ειπείν ότι και μνημονεύσουσν τών γαρ γεγενημενων кал παρεληλυθότων η μνημτηαϊς δε εν τω αύτώ υπάρχει μενειν, τίνων αν αύται μνημονεύοιεν; 'Αστρων δε περί φυχής τών γε άλλων απάντων και δη