10. Дистимдік тип (дт)

Дистимдік тұлға бұл гипертимділікке қарама-қарсы. Мұндай типтер қайғылы, қараң, уайымды өмір сүруге бейімделген. Бұл қасиеттер барлық жағынан байқалады: мінез-құлқында да, сөйлеу мәнерінде де, өмірді қабылдау ерекшелігінде де, басқа адамдарды және оқиғаны немесе әлеуметтік- перцептивтік ерекшеліктерді қабылдауында. Бұл адамдар өмірде байсалды болады. Гипер белсенділік, жай ғана белсенділік қасиеттері бұларға тән емес. Жеке мінез-құлық сипаттарын біле тұрып олардың үйлесімділігін анықтауға болады. Мысалы: акцентуациялы тұлғаларда демонстративтік және педантты қырлы қасиеттердің үйлесімділігі мүлдем кездеспейді, себебі демонстративтік және педантты тип тұлғалары бір сферада бір-біріне қарама-қайшы келеді.

Демонстративтік тұлға үшін аффективтік жай-күй кезінде қысқаша тежеудің болуы, ал осы уақытта педантты тип тұлғасына жайбасарлық, шешім қабылдай алмаушылық қасиеттері тән болады. Демонстративті тұлғаларда психологиялық шешім табылмайтын эмоционалдық сұрақтарды ойдан ығыстыруы жоғары болады, ал педантты тұлға типтерінде төмен.

Акцентуациялы тұлғаларда тежемелі және демонстративті қырлы типтердің бірігуі таза жанды ынталануға алып келеді. Мұндай типте акцентуация реакциясы болмай қалуы мүмкін емес. Ең қауіпті үйлесімділік бұл тіреліп қалушы және қозғыш типтегі тұлғалардың қырларының біріккен сипаты. Бұл қырлардың әрқайсысы жекеше күшті аффективтік лап ету, бұрқ етуге алып келеді.

Тіреліп қалушы және педантты қырлардың бірігуі әлеуметтік жоспар бойынша оң қорытынды, дұрыс нәтиже әкелуі мүмкін. Тіреліп қалушы типтің эгоисттік тенденциясы педантты типтегі тұлғаның альтруисттік қасиеттерімен тегістеледі.

Нәтижелерді өндеу

Әрбір акцентуация типі бойынша максималды көрсеткіштер – 24 балл. Интерпретация әрбір шкала бойынша жеке жасалынады. Егер алынған мән 19 баллдан тең немесе жоғары болса, шкала айқын, ал акцентуацияланған бітіс көрінген болады. 15-тен 19 балл аралығындағы шкала мәні тұлға акцентуациясы белгілері бар деп интерпретацияланады. Шкала мәні 15 баллдан төмен болса, интерпретациялауға алынбайды. Егер бірде бір қасиет 12-15 баллдық көрсеткіштен аспаса, барлық қасиеттер бойынша ортаңғы көрсеткіш деп санауға болады және ортаңғыдан жоғары тұрған қасиеттерге көңіл аудару керек.

Бірнеше акцентуацияланған шкалалар байқалса, баллдардың кему тәртібімен өнделеді.

Тесттік шкала бойынша баллдар суммасын кілтпен сәйкес келуін есептегеннен соң, экспериментатор зерттелушінің тұлға профильін құру қажет. Ол қалыпты коэфициент мәнін ескере отырып құрылады, тесттік шкаланың соммалық мәніне қалыпты коэфициенттің сәйкес мәніне көбейтіледі.

Практикалық сабаққа әдіснамалық нұсқаулар мен ұсыныстар.

Тұлға акцентуациясы профильі

24	айқын										24
23	акцентуация										23
22											22
21											21
20											20
19											19
18											18
17											17
16											16
15											15
14											14
13				орташа							13
12				мән							12
11											11
10											10
9											9
8											8
7											7
6											6
5											5
4											4
3											3
2							акцентуацияның				2
1							көрінісі жоқ				1
	1Г	2Ц	3Эк	4Э	5М	6П	7Қ	8Д	9Т	10Ди

БӨЖ үшін тапсырмалар:

1. Мінез және темперамент. Мінездің табиғи негізі.

2. Мінез және тұлғаның эмоционалды еріктік сферасы.

3. Мінез типологиясы мәселесі.

4. Мінез біістерінің топтастырылуы.

5. К.Леонгард – Г.Шмишектың бейімделеген мінездемелік сауалнамасы бойынша алынған нәтижелер итерпретациясы.

6. Қорытынды және хаттама толтыру.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

20. Практикум по общей психологии: Учеб. пособие/Н. С. Глуханюк, Е. В. Дьяченко, С. Л. Семенова. -3-е изд.М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Издательство НПО «МОДЭК», 2006. - 224 с.

21. Психографический тест: конструктивный рисунок человека из геометрических форм /А. В. Либин, А. В. Либина, В. В. Либин. - М. : Эксмо, 2008. - 368 с.

5-апта (4 сағ)

Тақырып 1. Тұлға құрылымын зерттеу.

Мақсаты: Тұлға құрылымын зерттеу әдістерін қарастыру.

Сұрақтар: Субъективтік қадағалау деңгейін, өзіндік бағалауды, мінез ерекшеліктерін зерттеу. Рокич әдістемесі бойынша құндылықтық бағдарларды зерттеу. Рокич әдістемесі бойынша алынған нәтижелер итерпретациясы, хаттама толтыру.

Тақырып бойынша негізгі түсініктер: терминалды құндылықтар, инструменталды құндылықтар.