Ч.Спилбергтің мазасыздық деңгейін зерттеу әдістемесі

Ескертулер:Мазасыздануды тұлғаның қасиеті ретінде өлшеу өте маңызды, себебі бұл қасиет тұлғаның көп мінез-құлқын қамтиды. Мазасызданудың белгілі бір деңгейі – тұлғаның белсенді іс-әрекетінің міндетті және табиғи ерекшелігі. Әрбір адамда өзінің мазасыздану деңгейі бар, олар оптимальды немесе ниетті. Осыған орай адамның өзінің күйін бағалауы өзі үшін өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды компоненті болып табылады.

Тұлғалық мазасыздану негізінде адамның кез келген қауіп тудыратын жағдайларға деген қатынасын көрсетеді. Тұлғалық мазасыздану негізінен арнайы стимулдарды қабылдау мен өзіндік бағаға деген қауіп ретінде қабылдауда жүзеге асады. Жағдайлық және реактивті мазасыздану негізінен күй ретінде субъективті эмоциялармен сипатталынады: қысым, мазасыздану, жүйкелі т.б. Бұл күй негізінен стресстік жағдайға эмоционалдық реакция ретінде көрінеді де, динамикалық және интенсивтілік жағынан уақыт арасы әр түрлі болады.

Жоғары мазасыздануға тән адамдар көбінесе қандай да бір жағдайларды өзіндік бағаға және өмір іс-әрекетіне қауіп ретінде қабылдайды.

Егер психологиялық тест адамда жоғары мазасыздануды көрсетсе, ол сол адамның әр түрлі жағдай кезінде мазасыздану деңгейінің жоғарылауын көрсетеді. Көп әдістемелер мазасызданудың бір жағын ғана өлшейді. Мазасыздануды дифференциалды өлшейтін жалғыз әдістеме бар, ол Ч.Д.Спилбергер әдістемесі. Оның шәкілдерін орыс тілінде Ю. Л. Ханин бейімдеген.

Жағдайлық (ситуациялық) мазасыздану шәкілі (ЖМ)

Нұсқау.Төмендегі әр сөйлемді мұқият оқып шығып дәл қазіргі кездегі көңіл-күйіңізге сәйкес келетін пайымдауға сәйкес келетін санды белгілеңіз. Сұрақтарға көп ойланбаңыз, себебі дұрыс немесе теріс жауап жоқ.

Пайымдаулар

№	Пайымдау	Жоқ,мұндай емес	Солай ау	Рас	Шынымен солай
1	Мен қалыптымын	1	2	3	4
2	Маған ештеме қауіпті емес	1	2	3	4
3	Мен қысым үстіндемін	1	2	3	4
4	Мен іштей тұсаудамын	1	2	3	4
5	Мен өзімді еркін сезінемін	1	2	3	4
6	Мен қынжулымын	1	2	3	4
7	Мені болуы мүмкін сәтсіздік қинайды	1	2	3	4
8	Мен жанымның тыныштығын сеземін	1	2	3	4
9	Мен қобалжулымын	1	2	3	4
10	Мен іштей қанағаттану сезімін бастан кешіремін	1	2	3	4
11	Мен өзіме сенімдімін	1	2	3	4
12	Мен алаңдаймын	1	2	3	4
13	Мен өзіме орын таппаймын	1	2	3	4
14	Мен ашулымын	1	2	3	4
15	Мен қысымды, іштей тұрақсыздықты сезінемін	1	2	3	4
16	Мен ризамын	1	2	3	4
17	Мен тұнжыраудамын	1	2	3	4
18	Мен шамадан тыс қозудамын және өз-өзіме келе алмай отырмын	1	2	3	4
19	Мен қуаныштымын	1	2	3	4
20	Маған өте жақсы	1	2	3	4

Тұлғалық мазасыздану шәкілі (ТМ)

Нұсқау. Төменде келтірілген әр сөйлемді оқып шығып әдетте өзіңізді қалай сезінетініңізге сәйкес келетін санды белгілеңіз. Сұрақтарға көп ойланбаңыз, себебі «дұрыс» және «теріс» жауаптар жоқ.

Пайымдаулар

№	Пайымдау	Ешқашан	Ешқашан деуге болады	Жиі	Әрдайым деуге болады
21	Менде көтеріңкі көңіл-күй болып тұрады	1	2	3	4
22	Мен өте ашуланғыш боламын	1	2	3	4
23	Мен тез жабырқап қаламын	1	2	3	4
24	Мен басқалар сияқты табысты болғым келеді	1	2	3	4
25	Мен келеңсіздіктерге қатты қайғырамын және ұзақ уақыт ұмыта алмаймын	1	2	3	4
26	Мен күшімнің тасуы мен жұмысқа деген ниетімді сеземін	1	2	3	4
27	Мен салмақтымын, салқынқандымын және жинақымын	1	2	3	4
28	Мені болуы мүмкін қиындықтар мазасындандырады	1	2	3	4
29	Мен болмашы нәрселерге қатты қайғырамын	1	2	3	4
30	Менің жеткілікті бақытты болатын кездерім де болады	1	2	3	4
31	Мен барлығын жүрегіме жақын қабылдаймын	1	2	3	4
32	Маған өз-өзіме сенімділік жетіспейді	1	2	3	4
33	Мен өзімді қорғансыз сезінемн	1	2	3	4
34	Мен келеңсі жағдайлар мен қиындықтардан аулақ жүруге тырысамын	1	2	3	4
35	Мендехандра болады	1	2	3	4
36	Мен риза болатын кездерім болады	1	2	3	4
37	Болмашы нәрселер мені мазалайды және тыным таптырмайды	1	2	3	4
38	Мен өзімді жолы болмайтын адам етіп сезінетін кездерім де болады	1	2	3	4
39	Мен байсалды адаммын	1	2	3	4
40	Мен өз істерім мен жағдайларым туралы ойлағанда, мені мазасыздық жайлайды	1	2	3	4

Нәтижелерді өңдеу.

1) Кілттің көмегімен тұлғалық мазасызданудың жағдайлық немесе тұлғалық көрсеткішін анықтау.

2) Мазасыздану деңгейін бағалау негізінде сыналушының міне-құлқын түзету үшін ұсыныстар құрастыру.

3) ЖМ мен ТМ орташатоптық көрсеткіштерін есептеу және оларды мысалы, сыналушылардың жыныстық ерекшеліктеріне байланысты салыстырмалы талдау.

Өзіндік бағалаудың қорытындысын талдау кезінде әрбір шәкілшелердің жалпы қорытынды көрсеткіштер диапазоны 20-дан 80 баллға дейін болатынын ескеріңіз. Қорытынды көрсеткіші жоғары болса, соғұрлым мазасыздаун деңгейі жоғары болады (жағдайлық немесе тұлғалық). Көрсеткіштерді интерпретациялау барысында мазасызданудың келесі бағдарлық бағаларын қолдануға болады: 30 баллға дейін– төмен, 31 – 44 балл - орташа; 45 және одан жоғары - жоғары.

Әрбір сыналушы бойынша қорытынды жазу керек, мазасыздану деңгейінің бағасы болу керек және қажет болған жағдайда оны түзету бойынша ұсыныстар болғаны жөн. Сонымен, мазасыздану деңгейі өте жоғары адамдардың бойында сенімділік пен табыс сезімін қалыптастыру керек. Оларға сыртқы талапқоюшылық, жоғары мәнділік акцентін іс-әрекетті мазмұнды мағыналау және міндеттер бойынша нақты жоспарлау негізінде міндеттерді бағдарлаумен үйлестіру керек. Мазасыздану деңгейі төмен адамдар үшін керісінше, қандай да бір міндеттерді шешуде іс-әрекеттің мотивациялық компоненттерін белгілеу, белсенділікті ояту, қызығушылықты ояту қажет.

Топты зерттеу нәтижелері бойынша сонымен қатар топты бүтіндей жағдайлық және тұлғалық мазасыздану деңгейі бойынша бағалайтын қорытынды жазылады, онда өте жоғары және төмен мазасызданғыш адамдар да бөлініп көрсетіледі.

Практикалық сабаққа әдіснамалық нұсқаулар мен ұсыныстар.

Алынған нәтижелерді өңдеу кілті

ЖМ	Жауаптар				ТМ	Жауаптар
№	Ешқашан	Әрдайым деуге болады	Ешқашан деуге болады	Жиі	№	Ешқашан	Әрдайым деуге болады	Ешқашан деуге болады	Жиі
	ЖМ				ТМ
1	4	1	3	2	21	4	3	2	1
2	4	1	3	2	22	1	2	3	4
3	1	4	2	3	23	1	2	3	4
4	1	4	2	3	24	1	2	3	4
5	4	1	3	2	25	1	2	3	4
6	1	4	2	3	26	4	3	2	1
7	1	4	2	3	27	4	3	2	1
8	4	1	3	2	28	. 1	2	3	4
9	1	4	2	3	29	1	2	3	4
10	4	1	3	2	30	4	3	2	1
11	4	1	3	2	31	1	2	3	4
12	1	4	2	3	32	1	2	3	4
13	1	4	2	3	33	1	2	3	4
14	1	4	2	3	34	1	2	3	4
15	4	1	3	2	35	1	2	3	4
16	4	1	3	2	36	4	3	2	1
17	1	4	2	3	37	1	2	3	4
18	1	4	2	3	38	1	2	3	4
19	4	1	3	2	39	4	3	2	1
20	4	1	3	2	40	1	2	3	4

БӨЖ үшін тапсырмалар:

1. «Тұлғалық мазасыздану» және «Жағдайлық мазасыздану» түсініктерінің мазмұны.

2. Мазасыздану деңгейіне әсер ететін факторлар.

3. Экспериментті бір сыналушыға жүргізу, мәліметтерді өңдеу.

4. Алынған нәтижелерді интерпретациялау. Қорытындылар.

5. Жоғарғы мазасыздануды төмендету жолдары.

6. Мазасызданудың оптимальді деңгейі түсінігінің мәні.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Бодалев А.А., Столин В.В. Общая психодиагностика. –Спб.: Речь, 2002.

2. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь-справочник по психодиагностике. – Спб.: Питер Ком, 1999.

3. Методики психодиагностики в спорте: Учеб. пособие: В.А. Марищук, Ю.М. Блудов, В.А. Плахтиенко, Л.К. Серова. 2-е изд. Учеб. пособие для студентов пед. ин-тов. – М.: Просвещение, 2001.

11-апта (4 сағ)

Тақырып: Конфликт жағдайындағы мінез-құлық стратегияларын зерттеу.

Мақсаты: Конфликт жағдайындағы мінез-құлық стратегияларын зерттеу әдістемесін қарастыру.

Сұрақтар: Конфликт жағдайындағы мінез-құлық стратегиялары: бәсекелестік, бірлескен іс-әрекет, компромисс, қашу, бейімделу. Т.Томас суалнамасы әдістемесінің сипаттамасы.

Тақырып бойынша негізгі түсініктер: бәсекелесу, қашу, бейімделу, компромисс.