35. Вялікае княства Літоўскае – цэнтр збірання беларускіх і іншых усходнеславянскіх зямель (канец хііі – 60-я гг. XIV ст.).

Другі этап фарміравання дзяржавы, які пачаўся з канца ХІІІ ст. (ад часу Віценя – да 60-х гг. ХIV ст., дзейнасці Альгерда па пашырэнні тэрыторыі дзяржавы). За гэты час да ядра дзяржавы, якое ўтварылася ў верхнім Панямонні (Літва), былі далучаны астатнія тэрыторыі беларускіх зямель, якія выступалі пад назваю “Русь”. Такім чынам уся тэрыторыя Беларусі ўвайшла ў склад Вялікага княства Літоўскага. Віцень (каля 1295 – 1316). Паводле Густынскага летапісу, князь Віцень, калі пачаў няжыць у Літве, “прыдумаў сабе герб: ... рыцар збройны на кані мячом, якога называюць Пагоня”. Яму ўдалося дасягнуць адзінства дзяржавы. Пры ім тэрыторыя ВКЛ пачала пашырацца. На другім этапа ВКЛ паўставала як дзяржава федэратыўнага тыпу. Ядром ВКЛ сталі балта – літоўскія і ўсходнеславянскія землі (верхнесярэдненёманская терэторыя). Спрыяла інтэграцыі: -- знешнія ворагі (крыжакі і мангола – татары) -- цяжкае існаванне 20 малых княстваў, імкненне да аб’яднання невялікіх княстваў, якія ўтварыліся пасля распаду Полацкага і Турава – Пінскага княстваў. Шляхі ўваходжання: -- дагаворна – дабраахвотнае ўваходжанне: Полацкая зямля пачала трапляць пад уладу Літвы з сяр. ХІІІ ст. У гэты час у Полацку княжыў пляменнік Міндоўга Таўцівіл. У другой палове ХІІІ ст. у полацкія землі пачалі перасяляцца немцы. Яны прымусам насаджалі каталіцызм. Палачане звярнуліся за дапамогай ў 1307 г. да вялікага князя літоўскага Віценя. Немцы былі прагнаны, а Полацк канчаткова ўвайшоў у склад ВКЛ. Т.ч. зямля ўвайшла са згоды мясцовага баярства і купецтва.-- шлюбныя сувязі: Альгерд – зяць віцебскага князя Яраслава (1318 г.), жанаты на яго дачцэ Марыі). У 1320 г. пасля смерці Яраслава Васількавіча Альгерд стаў віцебскім князем – у пачатку 14 ст. (1426 г.) Мінскае княства У гэты ж час -- Пінская і Брэсцкая землі (1315 г.). -- ваенна – палітычны ўціск (Падняпроўе так далучылася, баючыся мангола – татараў) Да сяр. XV ст. афіцыйная назва была Вялікае княства Літоўскае і Рускае Пазней (пасля Грунвальдскай бітвы) – Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Тэрмін “Літва” – Верхняе і Сярэдняе Панямонне “Русь” – Верхняе Падзвінне і Падняпроўе. “Жамойць”

Барацьбу супраць вярхоўнай улады з боку знаці балцкіх зямель вытрымаў Віцень. Віцень увёў агульнадзяржаўны герб “Пагоня”. Пры Гедыміне (1316 – 1341) значна ўмацаваліся межы дзяржавы. Уздоўж іх былі ўзведзены магутныя крэпасці. У 1323 г. сталіца была перанесена ў Вільню. У Гедыміна мяняўся тытул (ганаровае званне, якое прысвойваецца знатным асобам): “кароль Літвы і Русі”, “кароль літоўцаў і многіх рускіх”. Дзяржава стала называцца “Вялікае княства Літоўскае і Рускае”. 1331 г. – бітва з крыжакамі на р.Акмяне. Паражэнне немцаў. Спрыяў каталіцызму і праваслаўю. Сам быў язычнікам. Загінуў пад час штурму крыжацкага крэпасці Баербург ў 1341 г. Па іншых звестках – атручаны пры спробе другі раз ахрысціць язычнікаў у каталіцтва пры дапамозе чэшскіх святароў. Пасля гібелі Гедыміна ў 1341 г. трон заняў па волі бацькі сярэдні сын Яўнуцій (1341 – 1345). У 1345г. яго скінуў старэйшы сын Гедыміна Альгерд. Яўнуцій збег з-пад варты і ўцёк у Смаленск а затым – у Маскву. Праз 2 гады вярнуўся. Памірыўся з братамм і атрымаў у валоданне Заслаўе.

Альгерд (1345 – 1377) Маскоўскі летапіс: “ён не піў ні віна, ні піва, меў вялікі розум і падпарадкаваў многія землі. Спрытна рыхтаваў свае паходы, ваяваў не столькі колькасцю (людзей), колькі ўменнем.” Паходы супраць маскоўкага князя Дзмітрыя Іванавіча (Данскога). Двойчы войска даходзіла да Маскоўскага Крамля. Вынік – далучэнне Смаленскіх і Бранскіх зямель да ВКЛ. Альгерд і Яўнуцій былі яшчэ пры жыцці бацькі Гедыміна хрышчаны ў праваслаўную веру, аднак былі раўнадушныя да рэлігіі. Пасля смерці Альгерда вялікім князем стаў яго сын Ягайла (1377 – 1381, 1382 – 1392). Ён арыштаваў і пасадзіў у вежу свайго дзядзьку (брата Альгерда) Кейстута. Там Кейстута задушылі. (Кейстут быў вялікім князем у 1381 – 1382 гг.) Уладу Ягайлы не прызналі полацкі князь Андрэй (сын Альгерда), Вітаўт (сын Кейстута, у той час – князь у Гродна), які ўцёк ў Прусію да крыжакоў. Полацкі князь Андрэй вымушаны быў пакінуць Полацк. Заключыў саюз з маскоўскім князем Дзмітрыем Іванавічам. У 1380 г. удзельнічаў разам са сваім братам Дзмітрыем Альгердавічам ў Кулікоўскай бітве на баку Масквы. Ягайла выступіў на дапамогу татарам, але не паспеў. Праз некалькі гадоў Андрэй адваяваў Полацк. Пазней перайшоў на службу да Вітаўта.