37. Утварэнне форм дзеепрыметнікаў незалежнага стану прошлага часу і асаблівасці іх ужывання.

Ад дзеепрым.зак.трывання нельга утварыць дзеепрым.цяп.часу, зн.можна ўтварыць толькі дзеепрым.пр.часу (вымыты дажджамі горад). Ад пераходных дзеепрым.нельга ўтварыць дзеепрым.залежнага стану, значыць ад неперахлдных дзеясл.утвар.дзеепрым.незалежнага стану (спарахнелы пень).

Некаторыя формы дзеепрым.утвараюцца ад перах.дзеясловаў незак.трыв.

Дзеепрым.пр.часу незалежнага стану.

Звычайна ўтвар. суфіксальным спосабам ад асновы інфінітыва (асн.пр.часу) ад неперах. дзеясловаў. Для ўтварэння дзеепрым.незал.стану пр.часу выкарыст.сцфіксы:л, уш, ш= па-за нормай . У сучаснай бел.мове перавага аддаецца тым дзеепрым., якія ўтвар.з дапамогай суфікса -л-. (пасівець, пасівеў – аснова пасіве = пасіве+л+ы/ыя валасы). Форма з суф. -ушы- (пасіве+ушы+ыя) – адхіленне ад нормы, бо Н.с адз.л.м.р.дзеепрым.супадае з формай дзеепрыслоўя зак.трывання =пасівелы чалавек/пасівеўшы ад гора– падоб.атрыбут.формы з’яўл.амонімамі, а суф. -л- і –уш- - нінамічныя. Такая ж сітуацыя складаецца і з суф. –ш- (вырасці – вырас+ш+ы). Формы дзеепрым.з суш. –ш- практычна вышла з ужывання. Такім чынам у беларускай мове перавага аддаецца дзепрым.незал.стану, пр.ч.з суф. –л-.

38. Утварэнне форм дзеепрыметнікаў залежнага стану прошлага часу і асаблівасці іх ужывання.

Дзеепрым.пр.часу.зал.стану.

Утвар.ад перах.дзеясл. асновы інфін. (асн.пр.часу)+ суф.-н-, -ен-, -ан-, -т- +канчатак (Паказаць,паказаў – аснова паказа + н+ы = паказаны). Суфікс –н- далуч.да асновы на –а/-я (засеяць – аснова засея + н+ы, завеяць – завеяны і г.д.). відавочна, што –н- далуч.да цэлай асновы на –а/-я. суфіксы –ен, ан далуч.да асновы на ыць/іць, пры гэтым адбываецца усячэнне канцавога галоснага асновы, а таксама чаргаванне канцавога зычнага асновы (м/мл, б/бл, п/пл) – накармі(ць) + накормленае. Суфікс –т- дадаецца да чыст.асновы: пакінуць – пакінутыя мясціны. Гэтыя дзеепрым. Найбольш ужывальныя ў мове.

39. Ужыванне форм дзеепрыметнікаў незал./зал. Стану ц. Часу і асаблівасці іх ужывання.

Дзеепрым. зал.і незал.стану цяп.часу.

Утвар.асновы цяп.часу + суф.-уч, -юч (1 спр) + канчатак, ач, яч (2 спр.).

Названыя дзеепрым.зах.пераважна ў навуковым стылі ў складзе тэрмінал.словазлучэннях (рыць – рыюць – асновы ры +юч+ ыя). Такім чынам дзеепрым.цяп.часу выйшлі з ужытку, бо з’яўл.амонімамі да дзеепрысл.

40. Дзеепрыслоўе як атрыбутыўная форма дзеяслова.

Дзеепрыслоўе – дзяслоўная форма, якая абазначае дзеянне як прымету прыметы, г.зн.дзеепрысл.уласцівы зн-нні і дзеялова, і прыслоўя (едучы, засунуўшы).

Дзеепрыслоў мае значэнне дзеяння, якое мае дадатк.значэнне (не асноўнае, бо асн.дзеянне ў сказе выконвае дзеяслоў-выказнік) – падсілкаваўшыся, пакідаючы за сабой…і г.д. З прысл.дзеепрысл. збліж.таксама здольнасцю прымыкаць да дзеяслова і хар-ць яго, г.зн.дзеепрысл.у сказе павінна адносіцца да таго ж суб’екта, што і дзяслоў-выказнік (дзейнік), які мае значэнне асноўнага дзеяння (некалькі разоў ён кружыў і кружыў вакол пусткі, блудзячы, як у лесе.)

Для дзеяслова-выказніка “кружыў” суб’ект дзеяння “я”. да гэтага ж суб’екта адносіцца і дзеепрыслоўе “блудзячы”. Такую сітуацыю можна перавесці наступным чынам: я кружыў і блукаў. Дзеепрысл.стан.аднародным членам да дзеяс.-выказніка. Такая сіт.з’яўл.стандартнай і сведчыць аб правільнасці пабудовы сказа.

Калі ж суб’ект прысл.не супадае з суб’ектам выказніка, або калідзеепрысл.адносіцца да безасабовай канстр., такое уж-нне лічыцца адхіленнем ад нормы. Што тычыцца безасаб.канструкцый, то ўжыванне дзеепрысл.ці дзеепрысл.звароту магчыма там, дзе ёсць спал-нні тыпу трэба, магчыма, нельга. У мове маст.літ.усё ж сустрак.адхіленні ад літ.нормы і іх трэба разглядаць як адлюстр.асобных дыял. Рыс. Дзеепрыслоўі як і інфінітыў - дзеяслоўная форма, якая не змяняецца. Дзеепрысл.супрастаяць спраг.формы на той аснове, што спраг.формы – формы прэдыкатыўныя. Дзеепрыслоўная форма атрыбут., бо выступ.у функцыі акалічнасці. Марфалагічна (спецыяльны суфікс) у дзеепрысл.не выраж.час, таму яны не могуць абазначаць час дзеяння, аднак яны перадаюць адносіны да часу, які абазн.выказнікам адначасова ці такое, якое адбыв.да асн.ці пасля асн.дзеяння (на вуліцах крычалі дзеці бегучы ў школу).

Тое, што дзеяння як прымета прыметы перадаецца формай,якая не выражае часу, спрыяе пераходу дзеепрыслоўя ў прыслоўе (некалькі хвілін чалавек стаяў нерухаючыся = нерухома).

Лічыцца, што формы на –ушы, -шы значна радзей трацяць дзеясл.прыметы, чым на учы, ючы, ачы, ячы.