- •Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
- •«Экономикалық теория» кафедрасы
- •Астана 2012
- •Мазмұны
- •1. «Экономикалық теория негіздері» пәні бойынша
- •Факультеттің барлық бакалавриаттарына арналған силлабус
- •4. Оқу пәндерінің деректемелері:
- •5. Оқу тәртібінің мінездемесі
- •5.3. Пәнді оқытудың міндеттері:
- •6. Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі.
- •6.1 Негізгі әдебиеттер
- •6.2 Қосымша әдебиеттер
- •7. Оқуды бақылау мен оның нәтижелік бағасы
- •8. Оқу пәніне қойылатын талап
- •2. Глоссарий
- •3.Оқу пәнінің тақырыптары бойынша дәріс конспектісі және дәрісті оқыту бойынша әдістемелік нұсқаулар;
- •1. Кіріспе дәріс. Экономикалық теорияның пәні және әдісі
- •Экономикалық теорияның даму кезеңдері төмендегідей бөлінеді.
- •Қорытынды
- •2. Шолу дәрісі. Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы
- •Қорытынды
- •3. Ақпараттық дәріс. Экономикалық институттар: меншік және кәсіпкерлік. Экономикалық жүйенің типтері және оның даму заңдылықтары
- •Қорытынды
- •4. Дәріс. Қоғамдық шаруашылықтың формалары. Тауарлық өндіріс. Ақша.
- •Қорытынды
- •5. Кеңестік дәріс. Нарық: түрлері, құрылымы, моделдері. Сұраныс және ұсыныс.
- •Нарықтық жүйенің негізгі белгілірі мыналар:
- •Артықшылығы
- •Кемшіліктері
- •Құрылымы жағынан нарықты мынадый критерилерге бөлуге болады:
- •Нарықтың құрылымдық түрлеріне байланысты. Тауарлар мен қызметтер нарығы
- •Қаржы нарығы
- •Қорытынды
- •Мәселелік дәріс. Бәсеке және монополия.
- •Қорытынды
- •Ақпараттық дәріс. Капитал (қорларының) айналымы және толық айналымы.
- •1. Инвестициялар былай бөлінеді:
- •Қорытынды
- •Қорытынды
- •9. Кеңестік дәріс. Өндіріс факторларының нарығы және факторлық табыстар.
- •Еңбек нарығы
- •Жер нарығы
- •Қоғамда табыстар біркелкі бөлінбейді, табыстың біркелкі бөлінбеуі деңгейі графикте Лоренц қисығымен көрсетіледі.
- •Қорытынды
- •10. Мәселелік дәріс. Ұлттық экономика жүйе ретінде.
- •Қорытынды
- •1. Ақпараттық дәріс. Экономикалық өсу және экономикалық тепе-теңдік
- •«Қазақстан –2030» стратегиясы»
- •Ұзақ мерзімді жеті басымдық:
- •Қорытынды
- •12. Аналитикалық дәріс. Экономикалық цикл. Жұмыссыздық және инфляция.
- •Тоқырау фазасының сипаттамасы:
- •Жандану фазасының сипаттамасы:
- •Өрлеу фазасының сипаттамасы:
- •Мемлекеттің дағдарысқа қарсы қолданылатын құралдары
- •Экономикалық циклдардың типтері
- •Қорытынды
- •13. Дәріс. Мемлекеттік реттеу: мәні, мақсаты, құралдары.
- •Қорытынды
- •14. Аналитикалық дәріс. Мемлекеттің әлеуметік және аймақтық саясаты
- •Қорытынды
- •15. Кеңестік дәріс. Халықаралық экономикалық қатынастар. Сыртқы экономикалық қызметті реттеу
- •Қорытынды
- •Оқу курсы мен тақырыпқа арналған міндетті және қосымша әдебиет пен дереккөздер тізімі
- •Әдістемелік нұсқаулар
- •1 «Экономикалық ресурс» категориясы деп ненi түсiнемiз:
- •1. Тест
- •2) Экономикалық жүйелердің негізгі элементтерін анықтап кестені толтырыңыз:
- •3) Айналым шеңберіндегі мемлекеттің ролін анықтаңыз:
- •2. Төмендегiлердiң қайсысы жетiлген бәсекеге тән емес?
- •1. Тұтынушылар өз қаржысын алдымен қай нарықта жұмсайды:
- •1. Аталған жауаптардың қайсысы «еңбек» санатын сипаттайды?
- •1. Экономикалық өсуді төменгі тұжырымдардың қайсысы көрсетеді:
- •2. Экономикалық өсудің негізгі факторларына қайсыларын жатқызуға болады:
- •3. Экономикалық өсудің экстесивті факторы:
- •4. Төмендегі құбылыстардың қайсысы экономикалық өсуге сай келмейді:
- •2.Инфляция түрлерi:
- •Бақылау сұрақтары
- •6. Білім алушының еңбек көлемі көрсетілген өзіндік жұмысы үшін тапсырмалар
- •Эканомикалық циклдардағы реттеудегі мемлекеттерді анықтау.
- •7. Семинарлық сабақ жоспары
- •Экономикалық теорияның орны мен ролі, пәні және әдіс- тәсілдері.
- •Дискуссия тақырыбы : «Экономикалық мектептер және қазіргі кездегі экономикалық теория»
- •Экономикалық институттар: меншік және кәсіпкерлік. Экономикалық жүйелер типтері мен олардың даму заңдылықтары.
- •Қоғамдық шаруашылықтың формалары. Тауарлық өндіріс. Ақша.
- •Бәсеке және монополия.
- •Экономикалық сөздік жасау қажет;
- •Капитал (қорларының) айналымы және толық айналымы.
- •Өндіріс факторларының нарығы және факторлық табыстар
- •Ұлттық экономика жүйе ретінде Сабақтың мақсаты
- •Экономикалық өсу және экономикалық цикл
- •Талдау сұрақтары
- •Жұмыссыздық пен инфляция экономикалық тұрақсыздықтың көрінісі ретінде
- •Талдау сұрақтары
- •Пәннің оқытылуы бойынша әдістемелік ұсынысы
- •Еңбек көлемі көрсетілген білім алушының өздік жұмысы үшін тапсырмалар және олардың орындалуы бойынша әдістемелік нұсқау
- •Ағымдық, аралық және қорытынды бақылауға арналған материалдар
- •Ағымдық, аралық және қорытынды бақылауға арналған материалдар және олардың орындалуы бойынша әдістемелік нұсқау;
- •8. Оқу материалын жақсы ұғыну мен қабылдауға арналған оқу пәні бойынша иллюстрациялық материал және олармен жұмыс істеу бойынша әдістемелік нұсқау
- •9.Пәнді оқуға қажетті қосымша материалдар жинағын көрсететін хрестоматия немесе қосымша
- •10.Оқу пәндерінің бағдарламалық және мультимедиялық материалдары
2. Төмендегiлердiң қайсысы жетiлген бәсекеге тән емес?
А) фирма өнiмiне сұраныс қисығы горизанталь;
Ә) өндiрушiлердiң көп мөлшерi;
С) бағаға зор бақылау;
Д) бағалық емес бәсекенiң болмауы;
Е) нарықта жалғыз өндiрушiнiң болуы.
3. "Нағыз бәсекелес фирма" деген ұғым мыналарды білдіреді:
А) рынок бағасының қалыптасуына ешқандай ықпал етпсйтін фирма;
Ә) бәсекелестік күресте көздеген бағасын қойғызуға қол жеткізeтін фирма;
С) рынокты жаулап алу үшін бәсекелестіктің кез келген әдісін қолданатын фирма;
Д) нарықтық бағаның қалыптасуына ықпал ететін фирма.
Е) барлық жауаптар дұрыс емес.
4. Жетілген және мoнonoлиcтiк бәсекедегі рыноктар қандай ортақ белгіге ие:
А) бөлшектерге бөлінген тауарларды шығарады;
Ә) рынокта кептеген сатып алушылар мен сатушылар әрекет етеді;
С) бipтeкri тауарлар шығарады;
Д) әр фирманың нарықтық әрекеті оның бәсекелестерінің реакциясына байланысты болады;
Е) мақсат - өсу.
5. Трестке қарсы заңның тұңғыш авторы:
А) Дж.М.Кейнс;
Ә) А. Смит;
С) Д. Рикардо;
Д) Шерман;
Е) Дж. Милль.
6. Таза монополия:
А) жалғыз сатушы;
Ә) монополияның өнімі өте сирек кездеседі, оған ұқсас жоқ;
С) таза монополист бағаны өзі белгілейді;
Д) салаға енуге жол жоқ;
Е) жоғарыда аталғандардын бәpi дұрыс.
7. Олигополия ... бар нарықтық құрылым.
А) бiр ғана сатып алушысы;
Ә) бiр тектi өнiм өндiретiн бәсекелес фирмалары;
С) сараланған өнiм өндiретiн көп фирмалары;
Д) азғантай ғана бәсекелес фирмалары;
Е) бiрнеше сатып алушысы.
8. Квазимонополияға қандай белгi тән:
А) квазимонополия – сұраныс жағындағы монополия;
Ә) бiрнеше iрi кәсiпорындар мен шағын фирмалары;
С) бiр ғана өндiрушi мен бiр сатып алушының болуы;
Д) А) және Ә) жауаптары.
2. Төмендегі мысалдарға талдау жасай отырып, еліміздегі монополиядан айыру қандай нәтижелерге алып келгендігін көрсету керек.
1-ші мысал. Қарағанды облыстық "Жеміс-көкөніс сауда бірлестігін монополиядан айыру. Оның кұрамында - 6 жеміс-көкөніс базасы бар (83 бөлшек сауда көкөніс дүкендері бар) облыстық сауда бірлестігі болатын. Ол жеміс-жидек және көкөніс өнімдерін сатып алып, сақтап және облыс халқына сататын. Жаппай жекешелендіру бағытына сай аталған бірлестіктің құрылтайлық құжаттарын қараған Қарағандының антимонополиялық комитеті оның құрылымдық базаларының технологиялык, жағынан өзара байланысты еместіктерін анықтаған. Сондықтан, облыстағы қалалар халқын жеміс-жидек және көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ететін бәсекелестікті тудыру үшін, Қарағанды антимонополиялық комитеті осы сауда бірлестікпен заңды тұлғалық, құқықтары бар тәуелсіз 6 акционерлік компания құрып, дербестендіру туралы шешім қабылдап, олардың қолдарына тиісті қағаздарын берген. Сондай-ақ көкөніс бөлшек саудасы да ішінapa монополиядан айырылған. Ассоциацияның 83 дүкенінің 42-ci уақталып, шағын жекешелендіру түрінде ендірілген. Ол мынандай нәтиже берді:
жеміс-жидектер мен көкөністерді тарату және бөлшек сауда деңгейіндегі бәсекелестік басталды;
жсміс-жидектер мен көк-өністердің жеткілікті бола бастады;
тұтынушылардың таңдап алуларына мүмкіндік туды;
жеміс-жидектер мен көкөністер бағалары төмендей бастады;
жеміс-көкөніс базаларында халықтың жұмыспен қамтылу жағы жақсарды;
акционерлік қоғамдардың қаржылық жағдайлары жақсарды.
2-ші мысал. "Қарағанды нан өнімдері өндірістік бірлестігін (ӨБ) монополиясыздандыру. Бірлестік 17 кәсіпорыннан, астық қабылдау пункттерінен (АҚП), элеваторлардан және тарату базаларынан тұратын. Комитет ӨБ-тің құрылтайлық құжаттарын және монополиядан айыру жоспарларын қарап, осы ААҚ (ашық акционерлік қоғамды) уақтату мақсатында заңды тұлғалық мәртебесімен 17 АҚ құру туралы (бәсекелестікті дамыту туралы заң негізінде) тиісті қағазын берді. Нәтижесінде:
құрылған АҚ-ньң шаруашылық қызметтерінің түрлері кеңейді. Кейбір АҚП өсімдіктер майларын шығаруды ұйымдастырды;
облыс халқының жұмыспен мол қамтылуды мүмкін етті;
құрылған АҚ-ның қаржы жағдайын жақсарта түсті.
жеміс-жидектер мен көк-өністерді бөлшек саудамен сататын дүкендер мен тасымалдайтын автокөлік өндірістік бірлестігі құрылды.
құрылған АҚ-дың қаржылық жағдайлары жақсарды.
3-ші мысал. Қарағандының автоөнеркәcіптiк және (ОБ) монополиядан айыру. Бірлестік дербес жеті кәсіпорын және автоөнеркәcіптік кешеннен тұратын. Комитет монополиядан айыру жоспарын қарап, 7 АҚ-ның құрылуына ықпал eттi. Сондай-ақ автокәсіпорынды акцияландыру үдерісі үстінде жекеменшік секторын дамытуды да назарға ала отырып, комитет шағын жекешелендіруді тездете жүргізу үшін, автокөлік ресурстарының (барлығының 20 пайызын) бөліну қажеттілігі туралы жазба түрде шешім шығарған. Бұл жекеменшік секторын және автокөлік аясындағы бәсекелестіктікті дамытуға ықпал еткен.
4-ші мысал. Қарағанды облыстық «Агроөнеркәсіпэнерго» кәсіпорнын монополиядан айыру. Бұл кәсіпорын ауыл шаруашылығы тұтынушыларының электр жабдықтарына техникалық қызмет көрсететін 5 аудандық кәсіпорыннан тұратын ААҚ (ашық акционерлік қоғам) еді. Қарағанды облысындағы АСМК (антимонополиялык саясат жөніндегі мемлекеттік комитет) акциялау жөнінде құрылтайлық құжаттарды қарап, «Агроөнеркәсіпэнергодан» 5 Акционерлік қоғам құру туралы шешім шығарып берген. Қол жеткізілген негізгі оң нәтиже мынау:
• аудандық "Агроөнеркәсіпэнерго" өзінің шаруашылық қызметінде толық тәуелсіздікке ие болды;
қызмет түрлерін көбейтті;
осы саладағы рынокты дамыту үшін алғы шарттар жасалынды.
Қандай шынайы себеп болмасын (ал пайдакүнемдік жүйенің тез ыдырауы, cірә, оған қаншалықты барлық қалған факторлар саны сондайлық шамада ықпал еткен), жалпы құқық соты монополияға барған сайын жауыға түсті. 19-шы ғасырдың заңдары осы үpдісті жалғастырды және көптеген алпауыттардың өмір сүруінің заңдық негізін өзгертті. Осы мысалдармен қатар соңғы кездегі баспасөз материалдарын пайдалана отырып монополиялық іс-әрекеттер (мысалы «Петроказахстан») жөніндегі басқа мысалдарды келтіру керек.
7-тақырып. Капитал (қорларының) айналымы және толық айналымы.
Тест сұрақтарына жауап беріңіз: