Жұмыстың орындалу тәртібі

1. Таразыда үш немесе бес оқтың массасын өлшеп, бір оқтың массасының орташа мәнін табыңыз.

2. Цилиндрге оқ атылуды жүзеге асырыңыз және көлденең ығысу S шамасын өлшеңіз. Оқтың қозғалыс троекториясы цилиндр осі арқылы өтетін тік жазықтықта жатуын тексеріңіз және оқ пластилинге тірелуі тиіс. Тәжірибені 3-5 рет қайталаңыз.

3. S-тің ығысуының орташа мәнін есептеңіз.

4. Оқтың жылдамдығын есептеңіз (М=2,1кг,ℓ =2,04м; g=9,81м/с²).

5. Кестеге берілген өлшеу мен есептеу нәтижелерін жазыңыз.

М (кг)	ℓ (м)	mорт (м)	Sорт (мм)	S (мм)	∆Sорт (мм)	∆S (мм)	V (м/с)
				1 2 3 4 5

6. Оқтың жылдамдығын өлшеген кезде абсолют және салыстырмалы қателіктерді табыңыз.

Бақылау сұрақтары

1. Оқ жылдамдығын анықтауда кинематикалық тәсіл неге негізделген?

2. Дискілер арасындағы оқтың ұшу уақыты қалай өлшенеді?

3. Жиілікті өлшейтін стробоскоптық әдіс неден тұрады?

4. Оқтың ұшу жылдамдығын кинематикалық әдіспен анықтаған кезде қандай шамаларды өлшеу керек?

5. Оқ жылдамдығын анықтаған кезде, өлшеу қателігін қандай шама жібереді? Қателікті кеміту үшін қандай шаралар қолдану керек?

6. Энергия мен импульстің сақталу заңдарын формула түрінде жазыңыз.

7. Оқтың кинетикалық энергиясы серпімсіз соққы кезінде маятниктің потенциалдық энергиясына толығымен ауысады деп есептеуге бола ма?

8. Абсолют және салыстырмалы қателіктердің формуласын жазыңыз. Қандай шаманы өлшеу үлкен қателік жібереді? Неліктен?

9. «Маятник- оқ» жүйесін неге тұйық деп қарастыруға болады?

10. Оқ жылдамдығын динамикалық тәсілмен анықтау қандай заңдарға негізделген?

11. Қандай соққы абсолют серпімсіз деп аталады?

12. Серпімсіз соққы нәтижесінде энергияның кемуі неге тәуелді?

№ 5. Зертханалық жұмыс

Еркін түсу заңдары

Жұмыстың мақсаты: Еркін түсу үдеуін анықтау, бірқалыпты үдемелі қозғалыс кезінде жолдың уақытқа тәуелділігінің дұрыстығын тексеру.

Құрал-жабдықтар:қондырғы, секундомер, шариктер.

Тартылыс күшін Жер бетінен үлкен емес арақашықтықта тұрақты деп есептеуге болады. Сондықтан еркін түскен дене тартылыс өрісінде бірқалыпты үдемелі қозғалады.

Аз биіктіктен диаметрі 2-3см темір шариктің түсуін еркін түсу деп есептеуге және ауа кедергісін ескермеуге болады. Сондықтан шардың түсуі бірқалыпты үдемелі қозғалыс заңы бойынша мынаған тең:

(1)

мұндағы, Н- шардың түсу биіктігі, t - шардың түсу уақыты,

осыдан

(2)

М

ЛМ

Денелердің еркін түсуін зерттейтін 11-суреттегі қондырғы шкаласы бар тік ұстағыш бекітпеден тұрады. Тік баған бойында екі бекітпе бар. Жоғарғысына электр магниті бекітілген, ол металл шарикті ұстап тұрады, ал төменгі жағында контактілік шарикті ұстап алғыш қалта бар. Электрлік сызба 12- суретте көрсетілген. П₁ және П₂ қосқыштары тұйық болғандықтан,

Сурет 11

электр магниті М және R₁ кедергі арқылы ток жүреді. П₁-ді электромагниттен ажыратамыз да, секундомерді қосамыз. Өлшеу алдында секундомер нөлге тураланып қойылып, П₁ және П₂ қосқыштары қосылады. М магнитіне болат

шарды жақындатып, П₁-ді сөндіреді және шар түскеннен кейін оның түсу уақытын секундомер арқылы есептеп, жазып алады.

Сурет 12

Жаттығу № 1

Анықталған арақашықтық үшін еркін түсу үдеуін анықтаңыз. (Н=100см). Өлшеу нәтижелері мен шыққан мәндерді кестеге толтырыңыз.

1- кесте

№ Тәжірибе	Түсу уақыты	Орташа уақыт t (c)	∆t (с)	∆tорт (с)	g (м/с^2)	g (м/с^2)	ε %
1 2 3 4 5

№ 2- тапсырма

Болат шардың арақашықтыққа тәуелді түсу уақытын өлшеңіз және абцисса осі бойынша t² жатқызып, ал ордината осіне Н- түсу биіктігін жатқызу арқылы график салыңыз. Егер өлшеу өте мұқият өткізілген болса, онда тәжірибеден алынған нүктелер графикте координат басынан өтетін тік сызық бойында жатады. Осы сызық арқылы тангенс бұрышын анықтаңыз да, еркін түсу үдеуін табыңыз және бірінші тапсырмада алынған оның мәндерімен салыстырыңыз. Нәтижелерін екінші кестеге жазыңыз.

2 -кесте

H (см)	t (с)	t^2орт (с)^2	tорт (с)	H (см)	t (с)	tорт (с)	tорт (с)^2
50	1 2 3			80	1 2 3
60	1 2 3			90	1 2 3
70	1 2 3			100	1 2 3