Бақылау сұрақтары:

1. Неге иу деформациясын бақылай отырып, осы берілген жұмыста созылудың бір жақты деформациясын білдіретін Юнг модулін анықтауға болады?

2. Қандай деформациялар серпімді және пластикалық деп аталады?

3. Деформацияның негізгі түрін анықтаңыз.

4. Бір жақты созылу деформация жағдайы және сығу деформациясы үшін серпімді деформациялық энергия тығыздығының өрнегін жазыңыз.

5. Серпімді гистерезистің пайда болуы немен түсіндіріледі? Гистерезис ауданы қандай рөл атқарады?

6. Деформацияның негізгі түрлері үшін Гук заңын жазыңыз? Оның атын және деформацияның әр түрлерінің белгіленуін жазыңыз.

7. Пуассон коэффициенті нені білдіреді?

8. Серпімді деформациядан кейін пайда болатын құбылысты түсіндіріңіз?

Қатты денелердің серпімді қасиеттері

Кестедегі 1. Серпімділік модулі Е (Н/м²)

2. Ығысу модулі N (Н/м²)

3. Пуассон коэффициенті

4. Серпімділік шегі R_c (Н/м²)

5. Дыбыс жылдамдығы  (м/с) 18⁰С- та

	Е *10^12(Н/м^2)	N*10^12(Н/м^2)		Rc (Н/м^2)	 (м/с)
Алюминий	61,8-73,6	22,6-26,5	0,33	49	5000
Қола	104	45,1	0,31	98,1	-
Ағаш	4-176,6	-	-	-	3000-4000
Железо кованное	196,2-215,8	68,7-83,4	0,28	196,2	5100
Болат	-	78,5	0,28	196,2-147	5100
Инвентарь	137,3	55	-	-490	-
Сұр шойын	73,6	49	0,23-0,27	-	-
Алтын	66,7-93,2	25,5-38,3	0,41	-	2100
Кварц пловисный	58,9	-	-	-	-
Латунь	78,8-98,1	26,5-36,3	0,3-0,4	До 127,5	3200
Мыс	98,1-127,5	38,3-47	0,34	4,9-1,96	3500
Никель	196,2-216	76,5	0,3	88,3	4900
Қалайы	39,2-54	16,7	0,33	-	2600
Қорғасын	14,7-16,7	-	0,43	-	2800
Күміс	68,7-78,5	-	0,37	147	2700-5000
Шыны	49-78,5	-	0,12	-	6000
Цинк	78,5-127,5	-	0,2-0,3	-	3700

2. Түзу сызықты қозғалыс

Жалпы жағдайда кез келген дене қозғалысы үш өлшемді кеңістікте жүреді, сондықтан қозғалыс траекториясы және барлық қалған қозғалыс параметрлері де үш өлшемді сипатқа ие. Бірақ координаттар жүйесін қолдану қозғалысты түзу сызықты қозғалыс сипаты бар, координат құраушыларына жіктеуге әкелдіреді, яғни қозғалысты түзу сызықты қозғалыстардың векторлық қосындысы түрінде көрсетуге болады. Сондықтан, түзу сызықты қозғалыстардың қасиеті мен сипаттамаларын оқып білу, кез келген қозғалыстың қасиеттері мен сипаттамаларын оқып білуге мүмкіндік береді.

Қозғалыстың барлық заңдарының негізінде қозғалысты жасауға және жоғалтуға болмайды деген тұжырымдаушы принцип бар. Бұл тек бір денеден екінші денеге беріле алады. Осындайда қозғалыс мөлшерінің өлшемі қызметін импульс атқаратын болады. Импульс дене массасының оның жылдамдығына көбейтіндісіне тең.

Қозғалысты жасауға және жоғалтуға болмайды деген принциптің өзі импульстің сақталу заңы түрінде тұжырымдалады. Дененің кинетикалық энергиясын және онымен байланысқан энергияның сақталу заңын анықтауға болады:

Бірақ энергияның және импульстың сақталу заңдарының арасында айырмашылық болады. Энергия қозғалыстың басқа түрлерінің энергиясына айнала алады. Мысалы, кинетикалық энергия потенциалдық, жылулық, электрлік және т.б. энергияларға, ал импульс тек дене жылдамдығының өзгеруіне, немесе күштің оның әсер ету уақытына көбейтіндісіне айналады. Күш денелердің әсерлесу өлшемін береді.

Қозғалыстың негізгі кинематикалық параметрлері жол (траектория), жылдамдық және үдеу. Жылдамдық – дененің уақыт бірлігінде өтетін жолы. Басқаша айтқанда, жылдамдық жолдан уақыт бойынша алынған туындысы:

уақыт бірлігіндегі жылдамдықтың өзгеруі үдеу деп аталады. Осыған сәйкес, үдеу – жылдамдықтан уақыт бойынша алынған туынды, немесе жолдан уақыт бойынша алынған екінші туынды. Жол кез келген уақыт мезгілінде радиус-вектормен сипатталатындықтан, жылдамдық пен үдеу де векторлық шамалар болып келеді.

Негізінде жоғарғы ретті туындыларды да алуға болады, бірақ механикалық қозғалыс тұрғысынан қaрағанда екеуі де жеткілікті. Жылдамдық қозғалыс мөлшерін сипаттайды, ал үдеу - қозғалыс мөлшерінің өзгеру жылдамдығы.

Импульстың сақталу заңына сәйкес үдеу мен жылдамдық Ньютонның екінші заңынан белгілі төменгі қатынаспен байланысады:

.