1 Кесте

t^o C	r кг/м^3	t^o C	r кг/м^3	t^o C	r кг/м^3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	999,841 999,900 999,941 999,965 999,973 999,965 999,941 999,902 999,849 999,781 999,700	11 12 13 14 15 16 17 18 19 20	999,605 999,498 999,377 999,244 999,099 998,043 998,774 998,595 998,405 998,203	21 22 23 24 25 26 27 28 29 30	997,922 997,770 997,538 997,296 997,044 996,783 996,512 996,232 995,944 995,646

2 кесте

Әр түрлі температурадағы және қалыпты қысымдағы құрғақ ауаның тығыздығы

t^o C	l0 кг/м^3	t^o C	l кг/м^3	t^o C	l0 кг/м^3
0	1,293
1		12		24
4		14		30
6		16		40
8		18

1. Таразы табақшасы ілгішіне жіңішке жіпті бекітіңіз де, таразыларды тепе-теңдікке келтіріңіз. Жіптерге кішкентай денелерді (шариктерді) іліңіз де, ереже бойынша өлшеп, әр түрлі салмақты кірлердің массаларын табыңыз.

2. Осы шарды стақандағы суға батып тұратындай етіп ілу керек, бірақ ол стақан қабырғасына да, оның түбіне де тимейтін болсын. Сондай-ақ, шариктің үстіңгі бетінде ауа түйіршіктері болмау керек. Қайтадан таразыларды тепе-теңдікке келтіріп, әр түрлі салмақты кірлер массасын М табыңыз. Осылардың массасын біле отырып, шариктің тығыздығын табыңыз. Су тығыздығының мәнін кестеден алу керек.

3. Осы өлшеуді 5 рет қайталап, оның орташа мәні мен орташа квадраттық қатесін табыңыз.

мұндағы ₀- ауа қысымы.

Жаттығу №3 Сұйық тығыздығын анықтау

Шарикті суы бар стақаннан алыңыз да, жақсылып сүртіп құрғатыңыз. Содан кейін жіпке ілінген шарикті қайтадан зерттелетін сұйық ішіне батырыңыз. Шарик ыдыс қабырғаларымен жанаспау керек. Сұйық бетінде ауа көпіршіктерінің болмауын қадағалаңыз. Таразыны қайтадан теңестіріп кірлер массасын М өлшеңіз. Кірлер массасын біле отырып, шарик тығыздығын есептеңіз. Су тығыздығының мәнін кестеден алыңыз.

1. Штангенциркульмен шарик диаметрін өлшеп, оның өлшенген массасын біле отырып, тығыздығын анықтау керек. Өлшеуді 5 рет қайталап, орташа мәнін табыңыз.

2. Алынған нәтижелерді салыстырыңыз.

3. Жіптегі шарикті майы немесе глицерині бар стаканға салу керек. Таразыны тепе-теңдікке келтіріп, әр түрлі салмақты кірлер массасын табыңыз. Ауада және сұйықтықта әр түрлі салмақты кірлер (тастар) массасын біле отырып, сұйықтың тығыздығын табу керек. Өлшеуді 5 рет қайталаңыз.

Бақылау сұрақтары:

1. Тура және жанама өлшеу дегеніміз не ?

2. Қандай қателік түрлері бар?

3. Нониус дегеніміз не ?

4. Өлшеу дәлдігін қалай анықтаймыз?

5. Заттың тығыздығы деген не?

6. Тығыздық қандай өлшем бірлікпен өлшенеді?

7. Архимед заңын жазыңыз. Итергіш күш дегеніміз не? Кері итергіш күш түсірілетін нүкте қайда орналасқан?

№ 3 зертханалық жұмыс

Серпімділік модулін анықтау Жұмыстың мақсаты: Созылу және сығылу деформациясы кезінде кернеу мен деформация арасындағы тәуелділікті алу үшін болаттың Юнг модулін анықтау.

Құрал-жабдықтар: Рамалардан, сызғыштан, массалары белгілі дискілерден, микрометрлерден тұратын созылу деформациясын өлшейтін құрал, сызықты орын ауыстыратын индикаторлардан тұратын ФЗПА қондырғысы, штангенциркуль.

Қатты дене деформациясы деп дене пішінінің немесе оның бөліктерінің өлшемдері мен пішінінің өзгерісін айтады. Деформация жылулық ұлғаю кезінде магниттік немесе электрлік өрістер, сыртқы механикалық күш әсерінен болуы мүмкін. Серпімді деформация деп дене пішінінің сыртқы күш әсер етпегенде қайтып орнына келуін, ал серпімсіз деформация деп сыртқы күш әсер етіп болған соң дененің қайтып қалпына келмеуін айтады. Шын мәнінде абсолют серпімді дене болмайды, бірақ кейбір жағдайларда қалдық деформацияны ескермеуге де болады. Деформация белгілі бір шектен аспайынша қатты денені жоғары дәлдікте серпімді деуге болады. Ол серпімділік шегі деп аталады.

Қатты дене деформациясы кезінде дененің ішкі жағында серпімділік деп аталатын күштер пайда болады. Серпімділік

s=dF/dS

мұндағы – dF – dS алаңшасына әсер ететін серпімділк күші. Егер dF күші алаңға перпендикуляр бағытталған болса, онда кернеу біркелкі деп аталады, егер күш алаңға параллель болса, онда кернеу жанама деп аталады.

Деформацияның қарапайым түрі дененің созылуы немесе сығылуы болып табылады. Оське бағытталған сыртқы күш әсерінен болатын біртекті өткізгіштің созылу деформациясын қарастырайық. Осындай деформация кезінде пайда болатын кернеу нормаль және біртекті болып табылады, яғни өткізгіштің барлық қимасы бойынша олардың мәндері бірдей болады. Сондықтан,

s=F/S.

Біртекті созылу (сығылу) деформациясы кезінде F ішкі күш шамасы сырттан түсірілген күшке тең.

Өткізгіштің бастапқы ұзындығы l_о, ал деформациядан кейінгі ұзындығы l болсын, сонда өткізгіштің ұзаруы Dl = l – l₀ -ге тең болады. e=Dl/l_о шамасы созылудың салыстырмалы деформациясы деп аталады.

Тәжірибелік жолмен анықталғандай, біртекті деформация кезінде серпімді деформацияланған денеде пайда болатын кернеу салыстырмалы деформацияның шамасына тура пропорционал:

s = Ee

Бұл өрнек Гук заңы деп аталады. Гук заңы тек аз деформация кезінде, яғни оның шамасы серпімділік шегінен артпаған кезде орындалады. Пластикалық деформация кезінде Гук заңы қолданылмайды.

Пропорционалдық коэффициенті Е серпімділік модуль немесе Юнг модулі деп аталады. Юнг модулі қатты дененің ең маңызды механикалық сипаттамасы болып келеді және сыртқы механикалық әсерлерге кедергі бола алатын қабілеттілігін анықтайды. Дененің созылуын немесе сығылуын өлшеу арқылы, майысу деформациясын өлшегенде Юнг модулін тікелей өлшеуге болады.

Cурет 4

Қондырғы (4 сурет) негізден 1, екі тік бағаннан 2, жоғарғы 3 және төменгі 4 бағандарды қосатын тіректерден тұрады. Зерттелетін сым жоғарғы тірекке бекітіледі де, ол төменгі тірек тесігі арқылы өтеді. Сымға екі горизонталь А және В алаңдары қатты етіп бекітілген. Өткізгішті созған кезде алаңшалар онымен бірге орын ауыстырады. Тіректерге сызықты ауысатын индикаторлар бекітіліп қойылған, олардың 6 мен 7 стержендері А және В алаңшаға тіреледі. Сым деформациясы кезінде А және В алаңдарының орын ауыстыруын индикаторлар көрсетеді, сондықтан олардың көрсеткіштерінің айырмасы АВ сымының ұзаруына тең, яғни ол жұмыс істеу бөлігі болып табылады. Екі индикаторды қолдану өткізгішті бекіткен жерлерінің деформациясын өлшеу нәтижесінен алып тастауға мүмкіндік береді. Өткізгіштің жоғары жағына платформа 8 бекітілген, ол массасы белгілі дискілермен толтырылады. Осы құралға өткізгіш ұзындығын анықтайтын мм-лік сызғыш бекітілген.