- •Каўрыга п.А., 2004
- •Прадмова
- •Раздзел 1 уводзіны
- •Прадмет вывучэння метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.1. Атмасфера
- •1.2. Надвор’е
- •1.3. Кліматалогія
- •1.4. Кліматаўтварэнне
- •1.5. Народнагаспадарчае значэнне метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.6. Задачы метэаралогіі і кліматалогіі
- •Кліматычныя рэсурсы
- •1.8. Сувязь метэаралогіі з іншымі навукамі Дыферэнцыяцыя дысцыпліны
- •1.9. Асноўныя этапы гісторыі метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.9.1. Даследаванні метэаралогіі і кліматалогіі ў Расіі і ссср
- •Даследаванні метэаралогіі і кліматалогіі на Беларусі
- •Метады даследаванняў у метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.11. Арганізацыя метэаралагічных назіранняў Служба надвор’я
- •Класіфікацыя гідраметэаралагічных станцый
- •Метэаралагічныя элементы і вымяральныя велічыні
- •1.11.1. Метэаралагічныя назіранні ў Рэспубліцы Беларусь
- •Тыпы метэаралагічных станцый Рэспублікі Беларусь (паводле даных Белгідрамета)
- •1.11.2. Міжнароднае супрацоўніцтва ў галіне метэаралогіі
- •Раздзел 2 будова атмасферы і хімічны склад паветра
- •2.1. Будова атмасферы
- •2.2. Хімічны склад паветра
- •Хімічны склад сухога паветра каля зямной паверхні, %
- •Змяненні ўтрымання со2 ў атмасферы
- •Раздзел 3 фізічныя ўласцівасці паветра
- •3.1. Ціск паветра
- •3.2. Тэмпература паветра
- •3.3. Шчыльнасць паветра. Ураўненне стану газаў
- •3.4. Змяненне атмасфернага ціску з вышынёю
- •Змяненне ціску паветра з вышынёю
- •3.5. Асноўнае ўраўненне статыкі атмасферы
- •3.6. Бараметрычная формула
- •3.7. Барычная ступень
- •Барычная ступень (м/гПа) у залежнасці ад ціску і тэмпературы
- •3.8. Адыябатычныя працэсы ў атмасферы
- •Вільгацеадыябатычны градыент пры розных тэмпературах і ціску
- •3.9. Патэнцыяльная тэмпература
- •3.10. Вертыкальнае размеркаванне тэмпературы Тэрмічная стратыфікацыя атмасферы
- •3.11. Змяненні патэнцыяльнай тэмпературы ў залежнасці ад яе вертыкальнага градыента (стратыфікацыі)
- •3.12. Стратыфікацыя і вертыкальная раўнавага насычанага паветра
- •Спектр сонечных электрамагнітных хваляў (паводле б.А. Семенчанка, 2002)
- •4.2. Энергетычная і прыродная асветленасць
- •4.3. Сонечная пастаянная
- •4.4. Прамая сонечная радыяцыя
- •4.5. Паглынанне сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •4.6. Рассеянне сонечнай радыяцыі
- •4.7. Закон аслаблення сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •Табліца 4.2 Залежнасць масы атмасферы ад вышыні Сонца (табліца Бемпарада)
- •Такім чынам, пры праходжанні сонечнымі промнямі m мас колькасць прамой радыяцыі каля паверхні Зямлі складзе
- •4.9. Сумарная радыяцыя
- •4.10. Адбітая і паглынутая сонечная радыяцыя
- •Табліца 4.3 Інтэгральнае альбеда (%) розных тыпаў падсцілаючай паверхні
- •Табліца 4.4 Спектральнае альбеда (%) розных тыпаў падсцілаючай паверхні
- •4.12. Доўгахвалевая радыяцыя зямной паверхні і атмасферы
- •4.13. Цяплічны (парніковы) эфект атмасферы
- •4.14. Радыяцыйны баланс зямной паверхні
- •Табліца 4.5 Залежнасць радыяцыйнага балансу ад вышыні Сонца і альбеда ў яснае надвор’е
- •4.15. Радыяцыйны баланс планеты Зямля
- •4.16. Размеркаванне сонечнай радыяцыі на верхняй мяжы атмасферы
- •Табліца 4.6 Вышыня сонца (º) ў дні летняга і зімовага сонцастаяння і дні раўнадзенстваў на асноўных геаграфічных шыротах
- •Табліца 4.7 Паступленне сонечнай радыяцыі (кВт/м2) ў дні раўнадзенстваў і сонцастаянняў (паводле с.П. Хромава, 2001)
- •4.17. Геаграфічнае размеркаванне сумарнай радыяцыі
- •4.18. Геаграфічнае размеркаванне радыяцыйнага баланса
- •Табліца 4.8 Радыяцыйны баланс у межах прыродных зон (мДж/м2 у год)
- •Табліца 4.9
- •4.19. Цеплавы баланс зямной паверхні
- •Раздзел 5 цеплавы рэжым атмасферы і падсцілаючай паверхні
- •5.1. Віды цеплаабмену атмасферы з навакольным асяроддзем
- •5.2. Цеплавы баланс сістэмы Зямля – атмасфера
- •Баланс сонечнай радыяцыі ў атмасферы і на зямной паверхні
- •Цеплавы баланс зямной паверхні і атмасферы
- •Цеплавы баланс атмасферы
- •5.3. Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў
- •5.4. Распаўсюджванне цяпла на глыбіню глебы
- •Характарыстыка тэмпературы паветра
- •5.6. Гадавая амплітуда тэмпературы паветра і кантынентальнасць клімату
- •5.7. Тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра
- •Сярэднямесячныя тэмпературы паветра
- •5.8. Зменлівасць сярэдніх месячных і гадавых тэмператур
- •Сярэдняя месячная і гадавая тэмпература паветра (оС) і крайнія яе значэнні ў асобныя гады (мс Горкі Магілёўскай вобласці, 1881-1997)
- •5.9. Інверсіі тэмпературы
- •5.10. Геаграфічнае размеркаванне тэмпературы прыземнага слоя атмасферы
- •5.11. Тэмпература шыротных кругоў
- •Сярэднія шыротныя тэмпературы (паводле с.П. Хромава)
- •Сярэдняя тэмпература паветра (оС)
- •Раздзел 6 водны рэжым атмасферы
- •6.1. Выпарэнне і насычэнне вадзяной пары
- •6.2. Уласцівасці пругкасці насычэння
- •Змяненні пругкасці насычэння (е) у залежнасці ад тэмпературы (t)
- •Пругкасць насычэння для лёду Ел і вады Ев пры аднолькавай тэмпературы t °с
- •6.3. Закон выпарэння
- •6.4. Выпаральнасць
- •6.5. Геаграфічнае размеркаванне выпарэння і выпаральнасці
- •6.6. Характарыстыкі вільготнасці паветра
- •6.7. Сутачны і гадавы ход парцыяльнага ціску вадзяной пары
- •6.8. Сутачны і гадавы ход адноснай вільготнасці
- •6.9. Геаграфічнае размеркаванне парцыяльнага ціску вадзяной пары і адноснай вільготнасці
- •6.10. Кандэнсацыя вадзяной пары ў атмасферы
- •6.11. Ядры кандэнсацыі
- •6.12. Воблакі
- •6.13. Мікрафізічны склад (структура) воблакаў
- •6.14. Міжнародная класіфікацыя воблакаў
- •6.15. Генетычная класіфікацыя воблакаў
- •6.16. Геаграфічнае размеркаванне воблачнасці
- •6.18. Туманы--утварэнне і геаграфічнае размеркаванне
- •6.18. Атмасферныя ападкі
- •6.19. Гідраметэаралагічная ацэнка ўвільгатнення тэрыторыі
- •6.20. Водны баланс Зямлі
- •Водны баланс сусветнага акіяну, мацерыкоў і зямнога шара (Мировой водный баланс и водные ресурсы Земли, 1974)
- •6.21. Снегавое покрыва
- •Размеркаванне снегавога покрыва на Браслаўскім узвышшы
- •Характарыстыка снегавога покрыва ў разнастайных умовах Браслаўскага ўзвышша
5.7. Тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра
У залежнасці ад велічыні гадавой амплітуды на Зямлі вылучаюць чатыры тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра: экватарыяльны, трапічны, умераны і палярны.
Экватарыяльны тып гадавога ходу тэмпературы характарызуецца вельмі нязначнымі яе змяненнямі. Тут вылучаюцца два невялікія максімумы, якія прыходзяцца на перыяд пасля вяснавога і асенняга раўнадзенстваў, а таксама – два невялікія мінімумы – пасля зімовага і летняга сонцастаянняў. Амплітуды экватарыяльнага тыпа гадавога ходу тэмпературы невялікія, таму што мала змяняецца вышыня сонца і ёю абумоўленае – паступленне радыяцыі на працягу года. Над акіянамі амплітуды складаюць 0,5-1 оС, а над мацерыкамі – 3-5 оС.
Трапічны тып. Амплітуды гадавога ходу з ростам шыраты павялічваюцца ў сувязі з павялічэннем змяненняў вышыні сонца на працягу года. У трапічным тыпе гадавога ходу вылучаецца адзін максімум і адзін мінімум, якія наступаюць адпаведна пасля летняга і зімовага сонцастаянняў. Сярэдняя амплітуда гадавога хода ў трапічным поясе над мацерыкамі складае 10-20 оС, а над акіянамі – 5-10 оС (рыс. 5.2). Характэрна, што ў гэтым поясе размяшчаюцца трапічныя мусоны, якія паніжаюць тэмпературу паветра летам. Пагэтаму максімум тэмпературы ў мусонных вобласцях назіраецца перад пачаткам летніх дажджоў: травень, чэрвень.
Тып умеранага пояса. Экстрэмальныя значэнні тэмператур прыходзяцца на перыяды пасля сонцастаяняў: максімумы пасля летняга, а мінімумы пасля зімовага сонцастаяння. У Паўночным паўшар’і над мацерыкамі максімальная тэмпература назіраецца ў ліпені, а мінімальная – у студзені. Як ужо гаварылася, над акіянамі максімальныя і мінімальныя тэмпературы зпазняюцца прыкладна на месяц.
Ва ўмераным поясе гадавыя амплітуды паступова павялічваюцца з шыратой. Над акіянамі амплітуды складаюць 10-15 оС, над кантынентамі – 40-50 оС, а ў паўночна-усходняй Азіі пераўзыходзяць 60 оС. Гадавыя амплітуды узрастаюць таксама памеры аддалення ад узбярэжжа акіяну ў сярэдзіну мацерыка (табл. 5.4). Прыведзеныя данныя сведчаць яшчэ і аб тым, што ў гэтым жа напрамку паніжаецца сярэдняя гадавая тэмпература, а гэта значыць, узрастае кантынентальнасць клімату.
Табліца 5.4
Сярэднямесячныя тэмпературы паветра
|
Горад |
І |
ІІ |
ІІІ |
IV |
V |
VI |
VII |
VIII |
IX |
X |
XI |
XII |
Год |
Амплітуда |
|
Лондан |
+5 |
+5 |
+6 |
+8 |
+12 |
+15 |
+17 |
+16 |
+14 |
+10 |
+6 |
+5 |
+10 |
12 |
|
Мінск |
-7 |
-6 |
-2 |
+6 |
+13 |
+16 |
+18 |
+16 |
+12 |
+6 |
0 |
-4 |
+6 |
25 |
|
Іркуцк |
-20 |
-18 |
-10 |
0 |
+8 |
+14 |
+17 |
+15 |
+8 |
0 |
-11 |
-18 |
-1 |
37 |
Палярны тып. У гэтым тыпе гадавога ходу тэмпературы яе мінімум прыходзіцца на перыяд паяўлення Сонца над гарызонтам пасля палярнай ночы. Максімум тэмпературы назіраецца ў ліпені ў паўночным паўшар’і і ў студзені ў паўднёвым. Амплітуды тэмпературы над кантынентамі складаюць 30-40 оС, а над акіянамі – каля 20 оС.