- •Каўрыга п.А., 2004
- •Прадмова
- •Раздзел 1 уводзіны
- •Прадмет вывучэння метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.1. Атмасфера
- •1.2. Надвор’е
- •1.3. Кліматалогія
- •1.4. Кліматаўтварэнне
- •1.5. Народнагаспадарчае значэнне метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.6. Задачы метэаралогіі і кліматалогіі
- •Кліматычныя рэсурсы
- •1.8. Сувязь метэаралогіі з іншымі навукамі Дыферэнцыяцыя дысцыпліны
- •1.9. Асноўныя этапы гісторыі метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.9.1. Даследаванні метэаралогіі і кліматалогіі ў Расіі і ссср
- •Даследаванні метэаралогіі і кліматалогіі на Беларусі
- •Метады даследаванняў у метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.11. Арганізацыя метэаралагічных назіранняў Служба надвор’я
- •Класіфікацыя гідраметэаралагічных станцый
- •Метэаралагічныя элементы і вымяральныя велічыні
- •1.11.1. Метэаралагічныя назіранні ў Рэспубліцы Беларусь
- •Тыпы метэаралагічных станцый Рэспублікі Беларусь (паводле даных Белгідрамета)
- •1.11.2. Міжнароднае супрацоўніцтва ў галіне метэаралогіі
- •Раздзел 2 будова атмасферы і хімічны склад паветра
- •2.1. Будова атмасферы
- •2.2. Хімічны склад паветра
- •Хімічны склад сухога паветра каля зямной паверхні, %
- •Змяненні ўтрымання со2 ў атмасферы
- •Раздзел 3 фізічныя ўласцівасці паветра
- •3.1. Ціск паветра
- •3.2. Тэмпература паветра
- •3.3. Шчыльнасць паветра. Ураўненне стану газаў
- •3.4. Змяненне атмасфернага ціску з вышынёю
- •Змяненне ціску паветра з вышынёю
- •3.5. Асноўнае ўраўненне статыкі атмасферы
- •3.6. Бараметрычная формула
- •3.7. Барычная ступень
- •Барычная ступень (м/гПа) у залежнасці ад ціску і тэмпературы
- •3.8. Адыябатычныя працэсы ў атмасферы
- •Вільгацеадыябатычны градыент пры розных тэмпературах і ціску
- •3.9. Патэнцыяльная тэмпература
- •3.10. Вертыкальнае размеркаванне тэмпературы Тэрмічная стратыфікацыя атмасферы
- •3.11. Змяненні патэнцыяльнай тэмпературы ў залежнасці ад яе вертыкальнага градыента (стратыфікацыі)
- •3.12. Стратыфікацыя і вертыкальная раўнавага насычанага паветра
- •Спектр сонечных электрамагнітных хваляў (паводле б.А. Семенчанка, 2002)
- •4.2. Энергетычная і прыродная асветленасць
- •4.3. Сонечная пастаянная
- •4.4. Прамая сонечная радыяцыя
- •4.5. Паглынанне сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •4.6. Рассеянне сонечнай радыяцыі
- •4.7. Закон аслаблення сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •Табліца 4.2 Залежнасць масы атмасферы ад вышыні Сонца (табліца Бемпарада)
- •Такім чынам, пры праходжанні сонечнымі промнямі m мас колькасць прамой радыяцыі каля паверхні Зямлі складзе
- •4.9. Сумарная радыяцыя
- •4.10. Адбітая і паглынутая сонечная радыяцыя
- •Табліца 4.3 Інтэгральнае альбеда (%) розных тыпаў падсцілаючай паверхні
- •Табліца 4.4 Спектральнае альбеда (%) розных тыпаў падсцілаючай паверхні
- •4.12. Доўгахвалевая радыяцыя зямной паверхні і атмасферы
- •4.13. Цяплічны (парніковы) эфект атмасферы
- •4.14. Радыяцыйны баланс зямной паверхні
- •Табліца 4.5 Залежнасць радыяцыйнага балансу ад вышыні Сонца і альбеда ў яснае надвор’е
- •4.15. Радыяцыйны баланс планеты Зямля
- •4.16. Размеркаванне сонечнай радыяцыі на верхняй мяжы атмасферы
- •Табліца 4.6 Вышыня сонца (º) ў дні летняга і зімовага сонцастаяння і дні раўнадзенстваў на асноўных геаграфічных шыротах
- •Табліца 4.7 Паступленне сонечнай радыяцыі (кВт/м2) ў дні раўнадзенстваў і сонцастаянняў (паводле с.П. Хромава, 2001)
- •4.17. Геаграфічнае размеркаванне сумарнай радыяцыі
- •4.18. Геаграфічнае размеркаванне радыяцыйнага баланса
- •Табліца 4.8 Радыяцыйны баланс у межах прыродных зон (мДж/м2 у год)
- •Табліца 4.9
- •4.19. Цеплавы баланс зямной паверхні
- •Раздзел 5 цеплавы рэжым атмасферы і падсцілаючай паверхні
- •5.1. Віды цеплаабмену атмасферы з навакольным асяроддзем
- •5.2. Цеплавы баланс сістэмы Зямля – атмасфера
- •Баланс сонечнай радыяцыі ў атмасферы і на зямной паверхні
- •Цеплавы баланс зямной паверхні і атмасферы
- •Цеплавы баланс атмасферы
- •5.3. Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў
- •5.4. Распаўсюджванне цяпла на глыбіню глебы
- •Характарыстыка тэмпературы паветра
- •5.6. Гадавая амплітуда тэмпературы паветра і кантынентальнасць клімату
- •5.7. Тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра
- •Сярэднямесячныя тэмпературы паветра
- •5.8. Зменлівасць сярэдніх месячных і гадавых тэмператур
- •Сярэдняя месячная і гадавая тэмпература паветра (оС) і крайнія яе значэнні ў асобныя гады (мс Горкі Магілёўскай вобласці, 1881-1997)
- •5.9. Інверсіі тэмпературы
- •5.10. Геаграфічнае размеркаванне тэмпературы прыземнага слоя атмасферы
- •5.11. Тэмпература шыротных кругоў
- •Сярэднія шыротныя тэмпературы (паводле с.П. Хромава)
- •Сярэдняя тэмпература паветра (оС)
- •Раздзел 6 водны рэжым атмасферы
- •6.1. Выпарэнне і насычэнне вадзяной пары
- •6.2. Уласцівасці пругкасці насычэння
- •Змяненні пругкасці насычэння (е) у залежнасці ад тэмпературы (t)
- •Пругкасць насычэння для лёду Ел і вады Ев пры аднолькавай тэмпературы t °с
- •6.3. Закон выпарэння
- •6.4. Выпаральнасць
- •6.5. Геаграфічнае размеркаванне выпарэння і выпаральнасці
- •6.6. Характарыстыкі вільготнасці паветра
- •6.7. Сутачны і гадавы ход парцыяльнага ціску вадзяной пары
- •6.8. Сутачны і гадавы ход адноснай вільготнасці
- •6.9. Геаграфічнае размеркаванне парцыяльнага ціску вадзяной пары і адноснай вільготнасці
- •6.10. Кандэнсацыя вадзяной пары ў атмасферы
- •6.11. Ядры кандэнсацыі
- •6.12. Воблакі
- •6.13. Мікрафізічны склад (структура) воблакаў
- •6.14. Міжнародная класіфікацыя воблакаў
- •6.15. Генетычная класіфікацыя воблакаў
- •6.16. Геаграфічнае размеркаванне воблачнасці
- •6.18. Туманы--утварэнне і геаграфічнае размеркаванне
- •6.18. Атмасферныя ападкі
- •6.19. Гідраметэаралагічная ацэнка ўвільгатнення тэрыторыі
- •6.20. Водны баланс Зямлі
- •Водны баланс сусветнага акіяну, мацерыкоў і зямнога шара (Мировой водный баланс и водные ресурсы Земли, 1974)
- •6.21. Снегавое покрыва
- •Размеркаванне снегавога покрыва на Браслаўскім узвышшы
- •Характарыстыка снегавога покрыва ў разнастайных умовах Браслаўскага ўзвышша
Сярэдняя тэмпература паветра (оС)
Рэгіён |
студзень |
ліпень |
год |
Амплітуда |
Паўночнае паўшар’е |
+8 |
+22 |
+15 |
14 |
Паўднёвае паўшар’е |
+17 |
+10 |
+14 |
7 |
Зямны шар |
+12 |
+16 |
+14 |
- |
З табл. 5.7 выходзіць, што ў студзені Паўночнае паўшар’е мае сярэднюю тэмпературу +8 оС, а ў ліпені – +22 оС. Тэмпература ж Паўднёвага паўшар’я ў студзені складае +17 оС, а ў ліпені +10 оС. Такім чынам, гадавая амплітуда ў Паўночным паўшар’і дасягае 14, а ў Паўднёвым – толькі 7 оС. Прыведзеныя дадзеныя сведчаць аб тым, што Паўночнае паўшар’е, дзе пераважае паверхня сушы, ў два разы кантынентальней, чым Паўднёвае. Сярэднегадавая тэмпература паветра Зямнога шара атрымоўваецца каля 14 оС.
Зімовыя тэмпературы паміж Паўночным і Паўднёвым паўшар’ямі адрозніваюцца толькі на 2 оС, а летнія – на 5 оС. Гэта тлумачыцца тым, што акіяны ў Паўночным паўшар’і цяплей, чым у Паўднёвым. Гэтыя абставіны павялічваюць розніцу летніх тэмператур і змяншаюць адрозненні зімовых тэмператур паміж адным і другім паўшар’ем.
5.11.1. Ізанамалы тэмпературы паветра. Для выяўлення ўздзеяння мацерыкоў і акіянаў на тэмпературу паветра вызначаюць тэмпературныя анамаліі. Пад тэмпературнымі анамаліямі разумеецца рознасць паміж фактычнай тэмпературай, якая назіраецца ў дадзеным месцы, і сярэдняй тэмпературай шыротнага круга. Калі тэмпература ў дадзеным месцы вышэй тэмпературы ўсяго шыротнага круга, то тэмпературная анамалія лічыцца дадатнай, калі ніжэй, то – адмоўнай.
Атрымаўшы гарызантальнае поле тэмпературных анамалій, будуюць карты тэрмаізанамал для студзеня і ліпеня (рыс. 5.10, 5.11). Тэрмаізанамаламі называюцца лініі на карце, якія злучаюць кропкі з аднольковымі анамаліямі тэмпературы.
На студзеньскай карце тэмпературных анамалій (рыс. 5.10) бачна, што зімой у Паўночным паўшар’і мацерыкі анамальна халодныя, а акіяны анамальна цёплыя. У Паўднёвым паўшар’і сітуацыя складваецца наадварот – анамальна цёплымі аказваюцца мацерыкі (акрамя Антарктыды) у параўнанні з акіянамі.
Самыя вялікія адмоўныя анамаліі характэрны для якуцкага полюса холаду, дзе яны дасягаюць -24 оС, а над Паўночнай Амерыкай, з-за меншых памераў мацерыка, усяго -8 оС. У гэты час у Паўночнай Атлантыцы дадатныя анамаліі тэмпературы складаюць 20 оС, што абумоўлена магутным ацяпляльным уздзеяннем Гальфстрыма. Найбольшы кантраст тэмпературных анамалій паміж мацерыкамі і акіянамі зімой у Паўночным паўшар’і прыходзіцца на 60о шыраты, дзе ён складае 44 оС. На поўнач і на поўдзень ад гэтай шыраты кантраст анамальнасці тэмпературы нівеліруецца. Пры гэтым халодныя марскія цячэнні ствараюць на заходніх узбярэжжах мацерыкоў вобласці адмоўных анамалій тэмпературы. На ўсходніх узбярэжжах, дзе дзейнічаюць цёплыя цячэнні, узнікаюць вобласці дадатных анамалій.
У ліпені сітуацыя ў размеркаванні анамалій тэмператур змяняецца супрацьлегла студзеньскай. У гэты час у Паўночным паўшар’і мацерыкі выступаюць вобласцямі анамальна цёплымі, а акіяны – анамальна халоднымі. У зімовым Паўднёвым паўшар’і над мацерыкамі назіраецца адмоўныя анамаліі, а над акіянамі – дадатныя (рыс. 5.11).
Звяртае на сябе ўвагу той факт, што ў ліпені адрозненні температурных анамалій паміж акіянамі і мацерыкамі значна менш, чым у студзені. Экстрэмальныя значэнні ліпеньскіх анамалій тэмпературы складаюць толькі 8 оС, а студзеньскіх – -44 оС.