It171it116

It11it1

It11it1

It1it16

Бұндай дәлдік шек қатарларын құрастыру жүйесі белгілі нақтылы мөлшерлермен және дәлдік шекпен квалитеттерді анықтауға жол ашады, демек мөлшерлерді алу күрделілігі белгіленген дәлдік шекте.

Мысалы, иінді білік тұтқасын мойынын мм ажарлайды. Дәлдік шек  мкм құрады, ал  диаметрі үшін дәлдік шек бірлігі , тең  кесте.

Дәлдік шек бірлік санын анықтаймыз

а  IT/  /,  1,

ол ІТ квалитетке сәйкес келеді  кесте.

Квалитеттер бірігетін және бірікпейтін мөлшер деп аталатын дәлдік шектерін, калибрлер дәлдік шектерінен тұрады. Әр түрлі квалитеттерді қолдану сапасына қарай қатаң шектеу жоқ, бірақ көбінесе келесідей квалитеттерді пайдаланады:

ІТ ... ІТ  соңымен өлшенетін өлшем ұзындықтары үшін

ІТ ... ІТ  калибрлер және ерекше нәзік бұйымдар үшін

ІТ ... ІТ  біріктірілетін мөлшерлер үшін

ІТ ... ІТ  біріктірілмейтін мөлшерлер үшін.

Әрбір квалитетке әртүрлі өңдеу тәсілдері арқылы қол жеткізуге болады, бірақ олардың ішінен, қайсының жасалу құнының экономикалық технологиялық үрдістерді ең төменін белгілейдіі. Машина құрылысында ең соңғы өңдеулер үшін көбінесе ІТ, ІТ. квалитеттер кең тараған.

Өңдеу әдістері, орташа экономикалық дәлдіктер алуды қамтамасыз ететін әр түрлі квалитеттер  кестеде келтірілген.

Негізгі ауытқулар қатарлары. Негізгі ауытқулардың дәлдік шек шектері нөлдік сызық арқылы салыстырмалы орналасулары белгіленген, яғни нөлдік сызыққа жақынырақ нақтылы мөлшерге сәйкес. Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖЕСТД тесіктер және біліктер үшін  негізгі ауытқулар белгіленген, әрқайсысы бір немесе екі латын әрпімен белгіленген бас әріппен  тесік үшін және кіші әріппен  білік үшін.

7..-суретте негізгі ауытқулармен анықталатын дәлдік шектердің орналасуы схемалық түрде көрсетілген. Екінші ауытқу дәлдік шек шегі мәнімен байланысты, оны мынандай формулалармен есептейді.

Егер негізгі ауытқу жоғарғы болса, онда төменгі тең:

тесік үшін EJ  ES  IT

кесте

Квалитеттер		Өңдеу әдістері жақша ішінде қол жететін
Біліктікі	Тесіктікі	квалиттер шек шеті көрсетілген
 ... 	 ... 6	Ажарлау жұқалап, домалатып Жылтырату жұқалап, цилиндрлерді хонинговалау .. суперфинштеу анодтымеханикалық ысқылап ажарлау .
6 ... .	. ... 	Үшкірлеу немесе жұқалап қырлау алмазбен, тазалай ... ұңғылау тазалай, жұқалай . керіптарту тазалай, әрілеу ажарлау тазалай дөңгелетіп ажарлау жазықтықты тазалай, жұқалап тесіп өту тазалай ... тесікті шарикпен калибрлеу немесе қырнаудан кейін оправкамен немесе роликпен жаю немесе шарикпен ... жай жылтырату хонинглау жазықтықты, алдын ала және орташа лаппинголалау анодтымеханикалық шала ажарлау ... тазалай декоративті электрлі жылтырату ... электромеханикалық жай өңдеу ... тазалай электромеханикалық қыртысын жазу
 ... 		Жұқалай сүргілеу жұқалай фрезерлеу жұқалай ығысумен подачей көлденең үшкірлеу ... жартылай тазалай ұңғылау , , шойын үшін  жартылай тазалай керіп тарту жұқалай қырып тегістеу слесарлық егелеу ... жартылай дөңгелетіп ажарлау... калибрлау, тесікті шарикпен немесе бұрғылаудан кейін оправкамен.
1	1	Тазалай ұңғыштау ,  / квалитеттің өңдеу әдістерін қараңыз квалиттердің шектік ауытқулары болуы мүмкін/
11	11	Тазалай сүргілеу ... жылдамдықпен тазалай фрезерлеу ... тазалай көлденең беріліспен үшкірлеу ... кондуктор бойынша бұрғылау ... жылдамдықпен үшкірлеу қаптап жиектерін кесу ... кондуктор бойынша бұрғылау ... дөрекілеу қырыптегістеу бірге ерітіу үлгі бойынша құйюқара металлдан ұсақ металлдан ....
1	1	Шала сүргілеу ... тазалай қашау шала фрезерлеу ... жылдамдықпен фрезерлеу ... жартылай тазалай ұзына бой ығысумен үшкірлеу ... кондукторсыз бұрғылау ... қайталап кеңейте бұрғылау ..., жартылай таза қырлау ... бөлшектерді қара металлдан формаға құю ...
1...1.		Автоматты газбен кесу ... арамен және қайшымен кесу ... фрезамен және кескішпен кесу ... шала қашау ,  ұзына бой ығысумен үшкірлеп сыдыру ... көлденең ығысумен үшкірлей сыдыру ,  жартылай тазалай ,  шалалай қырлау ,  қара металлдарды құм формада құю ... құм формаға үлкен дәлдік шектермен түрлітүсті қоспаларды құю ,  қара металлдарды кокилге құю ... штамта ыстықтай қақтау ...

білік үшін ei  ei  IT

Егер негізгі ауытқу төменгі болса, онда жоғарғы тең:

тесік үшін ES  EJ + IT

білік үшін es  ei + IT

Н әрпімен тесіктің төменгі ауытқуы белгіленеді, нөлге тең, ал = әрпімен біліктің жоғарғы ауытқуы, нөлге тең. Демек, негізгі тесік, тесік жүйесінде Н әрпімен белгіленеді, ал негізгі білік, білік жүйесінде  һ.

.- сурет. Тесіктің негізгі ауытқуларыажәне біліктердіңбИСО

жүйесінде

Тесіктің негізгі ауытқуы, ереже сияқты мәні бойынша өзі аттас біліктің негізгі ауытқуына тең, таңбасымен қарамақарсы, яғни нөлдік сызық бойынша тепетең симметрич.. Бұл тесік жүйесінде және білік жүйесінде бірдей қондырулар алуға мүмкіндік береді.

А дан Н дейін а дан = дейін ауытқулар дәлдік шек шектерін саңылаумен қондырулар құрау үшін арналған

J ден N дейін j ден n дейін өтпелі қондыруларға

Р дан ZC дейін р дан zc дейін керумен болған қондыруларда.

Тесіктер және біліктер үшін J_s және j_s әріптерімен белгіленгендерге дәлдік шек шектерін нөлдік сызық бойынша қатаң түрде тепетең орналастырады және шектік ауытқулар мәндері бойынша тең, таңбасы бойынша қарамақарсы.

ESes+IT/ EJeiIT/

Негізінен білік және тесіктің дәлдік шек шектерінің қандай да болмасын квалитеттерінің қалай да үйлесуі рұқсат етіледі, өз кезегінде ол оның қажеті болмаса да әр түрлі үлкен қондырулар жинауға мүмкіндік береді.

МЕСТ  де дәлдік шегі шектерінің негізгі жинағы набор белгіленген, негізгі ауытқулардың және квалитеттердің кейбір үйлесімділігі сияқты, тесіктің  дәлдік шегі шетін және біліктің  дәлдік шегі шетін қосатын. Қосымша жинақ біліктің  дәлдік шегі шеттерінен, тесіктің  дәлдік шегі шеттерінен, қайсылары ұнамсыз сандар қатарынан болып қосымшада в приложении берілетін. Оны тек техникалық және экономикалық дәлелдеген жағдайда ғана қолданады.

Бірақ, практикалық түрде қолданғанша негізгі жинақ әжептәуір үлкен дәлдік шегі шеттер мәнін береді. Сондықтан да МЕСТ әғің.өүә негізгі жинақ дәлдік шегі шеттерінен жіңішке қатар ұнамдырақ қолдану үшін бөлінген олар кестелерде әріппен белгіленіп рамка ішіне алынған, технологиялық жабдықтарды және бұйымдарды ең жоғарғы түрде ықшамдау дәрежесін көтеруге мүмкіндік береді.

Негізгіден немесе қосымша жинақтың қандайынан болмасын дәлдік шегі шетін қолдануға рұқсат етіледі. Бірақ, көптеген дәлелденбеген қондырулар және дәлдік шегі көпқырлығын тойтаруға әрі экономикалық көрсеткіштерді көтеру үшін келесідей дәлдік шегі шеттерін таңдау тәртібі белгіленген:

 бірінші кезеңде ұнамды дәлдік шегі шеттерін қолдануды

 егер де конструктивтік және технологиялық талаптарды ұнамды дәлдік шегі шеттері арқылы қамтамасыз ету қолдан келмесе, онда негізгі жинақ дәлдік шегі шеттерін қолдану керек

 кейбір техникалық дәлелденген жағдайларда, егер негізгі жинақ дәлдік шегі шеттерін қолданғанда бұйымдарға қойылған талаптар қамтамасыз етілмесе, онда қосымша дәлдік шегі шеттерін қолдануға рұқсат етіледі.

Бұндай кезектілікте калибрлер және мөлшерлік құралдарға арналған арнайы мамандандырылған өндірісте ең алдымен ұнамды дәлдік шегі шеттерін қолданып, ал қосымшаларды қолданбайтын болады. Стандартпен қарастырылмаған дәлдік шегі шеттерін арнайы деп санайды. Оларды тек қана техникалық және экономикалық дәлелденген жағдайда ғана қодануға рұқсат етіледі. Арнайы дәлдік шегі шеттерін қолдану үшін негіз болатын, басқадай өнім түрлеріне сәйкес стандарттар болулары мүмкін мысалы, шайқалу подшипниктері, мктериалдар мысалы, пластмассадан жасалған бұйымдар немесе өңдеу тәсілдері. Мүмкіндігінше арнайы дәлдік шегі шеттері ретінде қолдануға болатындарды, негізгі ауытқулардан және МЕСТ  дәлдік шегі шеттерінен алуға болады ІІ және ІІІ қосымшаны қараңыз.

Тесіктің және біліктің негізгі дәлдік шегі шеттер жинағы ІV және V қосымшада келтірілген. Қондыруларды тесік жүйесінде немесе білік жүйесінде белгілеу ұсынылады.

Температуралық шара режим. Қондырулар және дәлдік шегі шеттер жүйесі келесідей жағдайларға сүйеніп жетілген разработан, бөлшектерді белгілі бір температурада бақылауға болады. ҚДБЖ СЭВ белгілеген бақылаудағы бөлшектердің температуралары бірдей болулары керек, °С тең.

Калибрлерді бақылағанда тексергенде, әмбебапты өлшеу құралдарын қайта аттестациялағанда, үлкен диаметрлерді өлшегенде әрі бөлшектер материалдары және өлшеуіш құралдар жасалған материалдар бірбірінен сызықтық коэффициент ұлғаюлары айырмашылығы болғанда температуралық шараны тәртіпті сақтаған ерекше маңызды. Сондықтан да лабораторияларда температура ±°С деңгейінде ұсталуы керек. Цехтарда тұрақты температурада ұстап тұру күрделі болғандықтан, дәл өлшеулерді жүргізгенде түзетулер жүргізу керек.

ll_t_  _t_,

l  өлшенетін мөлшер _ бөлшек материалының сызықтық ұлғаю коэффициенті _өлшейтін құралдың сызықтық ұлғаю коэффициенті t_=°Сt_  қарапайым температурамен және бөлшек температуралары арасының айырымы t_=20°Сt_  қарапайым температурамен және құрал температура арасының айырымы.

.. Сызбада қондыруларды, квалитеттерді және

шектік ауытқуларды белгілеу

Нөлдік сызық бойынша дәлдік шегі шеттері орналасуы және оның мәндері негізгі ауытқулардан және квалитеттерден байланысты болады. Дәлдік шегі шеттерін шартты түрде белгілеу латын әріптерімен құрастырылады бір немесе екі әріппен  негізгі ауытқу және квалитет нөмірі. Дәлдік шег шеті қашан болмасын нақтылы мөлшерден кейін көрсетіледі. Мысалы,  Н,  р7.

Біріктірмелер қондырулары нақтылы мөлшерден кейін тесіктің дәлдік шегі шеттері және біліктікі белгіленеді, былай тесіктен бастап:  , немесе  Н7/g6 немесе  Н7  g6.

Сызықтық мөлшерлердің шектік ауытқулары сызбада үш тәсілдің бірімен көрсетілуі мүмкін:

дәлдік шегі шеттерін шартты түрде белгілеумен, мысалы Н7, е

 шектік ауытқулардың сандық мәндерімен, мысалы ^+,1 

 дәлдік шегі шеттерінің шектік ауытқуларының сандық мәндерін жақша ішінде көрсетумен шартты түрде белгілеу, мысалы, Н7^+,1 .

ҚДБЖ енгізу кезеңінде екінші және үшінші тәсілдерді кеңінен қолдануды қолдайды.

Жалпы жазбаларда көрсетілмеген ауытқуларды салыстырмалы төмен дәлдіктермен  квалитеттен кейін және әрі өрескелдеу былай көрсету керек.

. ”Мөлшерлердің көрсетілмеген шектік ауытқулары: тесіктер Н, біліктер һ, қалғандары ”.

. ”Мөлшерлердің көрсетілмеген шектіктік ауытқулары: диаметрлер Н, һ, қалғандарынікі ”.

Бірінші мысалда Н ауытқуы барлық ішкі мөлшерлер элементтеріне жатады қапсыратын  біріктірмелерде, ал һ ауытқуы барлық сыртқы мөлшерлер қапсырылатын  біріктірмелерде элементтеріне. Екінші мысалды Н ауытқуы тек қана дөңгелек тесік диаметрлеріне, һ ауытқуы дөңгелек білік диаметрлеріне жатады.

Жалпы белгілеу жазудан тепетең ауытқуларға арналған  біліктік, тереңдік, центрлер аралығы үшін.