Қол жеткізу әдістері

Сонымен, тұйықтаушы үзбе мөлшерлері әрбір құрастырушы үзбелер мөлшерлеріне байланысты, тұйықтаушы үзбе дәлдігін тек қажетті әрбір құрастырушы үзбе дәлдігін анықтауды ғана қамтамасыз етеді. Мөлшерлер тізбегін есептеуде құрастыру үрдісінде тура және кері есептерді шешуге тура келеді.

Тура есеп барлық құрастырушы үзбелердің шектік ауытқуларын және дәлдік шектерін белгілі тұйықтаушы үзбе шектік ауытқулары және дәлдік шектерін анықтаумен қорытындылайды.

Кері есеп тұйықтаушы үзбе шектік ауытқуларын және дәлдік шектерін, белгілі барлық құрастырушы үзбелер ауытқуларын әрі дәлдік шектерін анықтаумен қорытындылайды. Ереже ретінде, бұл тура есеп шешімдерін шешкенде, құрастырушы үзбелер шектік ауытқуларын және дәлдік шектерін түзу белгіленгенін тексеру үшін қолданады. Бұл екі есептерде, тұйықтаушы үзбеге қажетті дәлдіктерге қол жеткізу мақсатында, әр түрлі әдістерді қолдануға болады: толық өзара ауыстырымдылықтармен толық емес өзара ауыстырымдылықпен топтастырылған өзара ауыстырымдылықпен қиюластырулармен пригонки реттеумен регулирование.

Мөлшерлер тізбегінде толық өзара ауыстырымдылық қажет болғанда, дәлдік шектерді ең жоғарғы  ең төменгі максимумминимум әдістермен есептейді.

Ең жоғарғы  ең төменгі есептеу әдісі мөлшерлер тізбектері үзбелерінің шектік ауытқуларын және олардың тек қана ең қолайсыз қосылыстарын ескереді.

Мөлшерлер тізбектеріне, бұйымдар бөлігі тұйықтаушы үзбелер дәлдік шек шеттер шегіне шығуы экономикалық тәуекелдікті ақталған жағдайда  ықтималдық әдіспен есептейді.

Ықтималдық есептеу әдісі құрастырушы үзбелер мөлшерлер тізбегінің әр түрлі ықтималдық қосылыс ауытқуларын және мөлшерлер шашырауын есепке алады.

.. Мөлшерлер тізбегін ең жоғарғыға  ең

Төменгіге есептеу әдісі

Құрастырушы үзбелер мөлшерлерінің ең қолайсыз жағдайларында, тұйықтаушы үзбе мөлшерлерін белгіленген шектікте алу үшін толық өзара ауыстырмалықты қамтамасыз ету керек. Бұл қағида ең жоғарғыең төменгі есептеу әдісі негізіне жатады.

Тұйықтаушы үзбенің ең жоғарғыең төменгі мәндерін келесідей жазамыз:



.

Бірінші теңдеуден, екіншіні алып тастап теңдеудің оң жағын таңбаларымен топтастырып, табамыз.

.

Себебі, шектік мөлшерлер айырымы  бұл дәлдік шек, сондықтан былай жазуға болады

немесе

.

яғни, тұйықтаушы үзбе дәлдік шегі, барлық құрастырушы үзбелер дәлдік шек қосындысына тең.

Сонымен, кері есеп шешімдерін шешу теңдеулерін есептеп алдық.

Күрделірек болып  тура есеп саналады, қашан белгілі тұйықтаушы үзбелер ауытқулары және дәлдік щектері арқылы барлық құрастырушы үзбелер ауытқуларын және дәлдік шектерін табу қажет.

Сонымен тұйықтаушы үзбе дәлдік шектері, барлық құрастырушы үзбелер дәлдік шектері қосындысына тең болуы керек, мәселенің негізгі тұйықтаушы үзбе дәлдік шектерін барлық құрастырушы үзбелер арасына таратуға келіп тіреледі. Тура есепті екі тәсілмен шешуге болады: тең дәлдік шектер тәсілімен және бірдей квалитеттер белгілеу тәсілімен.

Тең дәлдік шектер тәсілінде, қашан құрастырушы үзбелер мәндерімен бірбіріне жақын және бірдей дәлдікпен орындалатын болғанда, ТА_ТА_ә...ТA_n1, онда ТА_n1ТA_i, бұдан

,

яғни, қандай да болмасын құрастырушы үзбелердің дәлдік шектері, тұйықтаушы үзбенің дәлдік шектерін, құрастырушы үзбелер санына бөлгенге тең.

Бұл тәсіл қарапайым, бірақ құрастырушы үзбелердің нақтылы мөлшерінің айырмашылығын, онымен қоса белгіленген дәлдік шек пен мөлшерлердің алынуының технологиялық күрделілігін ескермейді. Сондықтан тең дәлдік шектер тәсілін шамамен есептеу және құрастырушы үзбелерді жасау дәлдігін алдын ала бағалау үшін қолданады.

Барлық үзбелердің белгіленген дәлдіктерін алу күрделілігі бірдей болуы үшін, бір квалитетті дәлдік шектер белгілеу қажет, ал ол үшін тұйықтаушы үзбе дәлдік шектері, әрбір құрастырушы үзбе дәлдік шек бірлігіне пропорционалды болу керек. Үзбе дәлдік шегі ТA_i. Бұл дәлдік шек мәнін мына теңдеуге қойып

бұдан

Сонымен, біздер бір квалиттегі дәлдік шектерд белгілегіміз келеді, дәлдік шек бірлік саны барлық үзбелерде бірдей болуы керек. Одан

Алынған дәлдік шек бірлік саны немесе дәлдік коэффициентімен  -кестеден квалитет табады, сол бойынша барлық үзбелерге дәлдік шектер белгілеу қажет.

Егер коэффициент дәлдігі а бірде бір квалитетке жақын келмесе, күрделі жасалатын үзбелер бөлігіне, жақын өрескел дәлдік шектер квалитетін, ал қалған үзбелерге дәлдіктерін белгілейдіі. Бұндайда мынандай шарт сақталуы керек.

.

Шектік ауытқуларды, бөлшектерді жасаудағы белгілі технологиялық үдерістерге практикалық қолдану ережелеріне сәйкес белгілеу керек. Қапсыратын мөлшерлер беттері үшін тесік диаметрі, ойық ені және т.б. ауытқуды негізгі тесік үшін сияқты белгілейдіі Н, яғни ЕІА. Қапсырылатын беттер мөлшерлері үшін білік диаметрі, шоқы ені және т.б. ауытқуды негізгі білік үшін сияқты белгілейдіі һ, яғни ESA_i. Тесік тереңдігі, кемер уступ ені, центрлер арасы мөлшерлері үшін шектік ауытқуларды тепетең ІТ/ қабылдайды.

Белгіленген ауытқулар келесідей шартты қанағаттандыру керек:

..

Егер бұл шарттар орындалмаса, ауытқуларды түзетеді. Қашан дәлдік шектерді біршама кішірейту керек болса, түзетуді ең жеңіл жасалатын және өлшенетін үзбе арқылы іске асырады. Қашан, түзету арқылы дәлдік шекті біршама ұлғайса оны ең күрделі жасалатын үзбе арқылы іске асырады. Тұйықтаушы үзбенің белгілі дәлдік шектерінде және барлық құрастырушы үзбелердің біреуінен басқа, түзетуші үзбе дәлдік шегі тең болады:

.

Егер осы теңдеумен дәлдік шек теріс таңбамен немесе тым кіші болса, онда бір немесе бірнеше құрастырушы үзбелер үшін дәлірек квалитет қолдану керек.

Түзетуші ұлғайтушы үзбе шектік ауытқуларын келесідей теңдеуден табады:

(10.8)

Түзетуші кішірейтуші үзбе шектік ауытқуларын ұқсас теңдеуден табады:

(10.9)

Мысал. Червякті редуктордың мөлшерлер тізбегінің дәлдік шектерін . сур. Б₁ мм Б_ мм Б_і мм Б_ мм шарты үшін есептейміз. Червяк дөңгелегімен төлке арасы саңылауы , ден , мм шектігінде болуы керек, яғни .

Мөлшерлер тізбектерінің дәлдіктер коэффициентін анықтаймыз

і_Бі  кестеден табылған.

Мөлшерлер тізбегі дәлдіктер коэффициенті бойынша а=.қ, барлық құрастырушы үзбелеріне дәлдік шектер белгілейміз ІТ  кестені қараңыз.

Қапсырылатын мөлшерлер Б_, Б_ және Б_ үшін, ауытқуларды негізгі білік үшін сияқты анықтаймыз:

Б₁_{,} мм Б_і_{,} мм Б_,1 мм.

Түзетуші үзбе ретінде Б_ аламыз, өйткені жай калибрлер оны бақылауға қолдануға қиын. Онда Б_ мөлшер ауытқуын түзетуші ұлғайтушы үзбе үшін сияқты келесідей формуламен есептейміз:

ESБ_EIБ₁+ EIБ_і+EIБ_+ESБ_+ +1 ++ мкм

EIБ_ESБ₁ +ESБ_і +ESБ_+EIБ_+++1+1 мкм.

Мөлшерлер тізбегі дұрыс есептелген, қойылған екі шарт та орындалады.

Көбінесе мөлшерлер тізбегіне дәлдік шектері белгілі және оларды өзгертуге болмайтын мөлшерлер енеді. Бұндай үзбелерге ең алдымен жататындар стандартталған бөлшектердің мөлшерлері болттар, гайкалар, ішпектердің сақиналары. Көрсетілген аталған бөлшектердің мөлшерлері, мөлшерлер тізбегіне кіретін, тұйықтаушы үзбе мөлшеріне ықпалдарын тигізеді, сондықтан да құрастырушы үзбелер дәлдік шектерін есептегенде, дәлдік шектері бұрын белгілі болған үзбелерді ескеру қажет.

.-сурет. Вентилятор торабының мөлшерлер тізбегібайланған мөлшерлер тізбегінің мысалы

Көбінесе бөлшектердің белгілі болған мөлшерлері әр түрлі мөлшерлер тізбегіне кіреді. Мысалы, .-суретте вентилятор торабының екі мөлшерлер тізбегі көрсетілген, сондайақ үзбелер Б_Г_, Б_Г_, Б_Г_ және Б_Г_ екі мөлшерлер тізбегіне де кіреді. Бұндай мөлшерлер тізбегін байланысқандар деп атайды. Басқадай параллельді, бірізділікпен последовательно және аралас байланыс тізбектері деп айырады. Мұндай мөлшерлер тізбегінің көрсетілген үзбелерінің біреуінің дәлдік шегін есептеген соң анықталған деп санай, басқа мөлшерлер тізбегін есептегенде оларды бұрын белгілі болған деп есепке аламыз. Еспетеулерді қайталамау үшін, мөлшерлер тізбегенің ең жоғарғы талаптар қойылатын тұйықтаушы үзбе дәлдігінен есептеуді бастаған жөн.

Мөлшерлер тізбегін толық өзара ауыстырмалықпен есептегенде, бұрын белгілі болған дәлдік шектер үзбелерді келесідей есепке алады.

Тұйықтаушы үзбе дәлдік шегі барлық құрастырушы үзбелер дәлдік шектерімен оның ішінде және белгілілерімен бәрінің қосындысына тең. Бұрын белгілі болған үзбелер дәлдік шектерін өзгертуге болмайтын болған соң, тұйықтаушы үзбенің қалған дәлдік шек бөліктерін, басқа қалған үзбелерге бөлу керек. Бұдан шығатын мәселе, бұрын белгілі болған дәлдік шекті мөлшерлер тізбегі дәлдік коэффициентін келесідей формуламен анықтауға болады:

, .

мұнда  белгілі құрастырушы үзбелер дәлдік шектері қосындысы  құрастырушы үзбелердің барлық қалған анықталған дәлдік шектер бірлігінің қосындысы q  дәлдік шектері анықталатын үзбелер саны.

Одан әрі есептеу бұрынғыдай жүргізіледі.

Мөлшерлер тізбегін толық өзара ауыстырмалық әдісімен есептеу ерекшелігі жетістігі, жинастыру үрдісін жеңілдету және оны дәл нормалау мүмкіндігі әрі өндірісті кооперациялау және мамандандырылу үшін ыңғайлы жағдай жасауда. Бұл әдістің кемшіліктеріне жатқызуға болатындар: жоғарғы тізбек дәлдіктер шектерін, технологиялық қиын дәлдіктер орындаудың тым қаттылығынан қолдануға болмайтындығы. Бұл әдіс сипаттамаларынан шығатыны, толық өзара ауыстырымдылықтың қолдану саласын анықтауға болады: дәлдік шектердің алдынала есебі кіші сериялы және арнайы өндірісте дәлдік шек есептері мөлшерлер тізбегінің онша дәл емес есебі.

.. Реттеу және қиюластырумен орын толтыру әдістері

Тұйықтаушы үзбе мөлшеріне керекті дәлдікті, мөлшерлер үзбе тізбегін қажетті шектікте өзгерту және реттеу мөлшерін енгізу арқылы қамтамасыз етуге болады. Бұндай жағдайда барлық құрастырушы үзбелердің мөлшерлер қателіктерін бір үзбе мөлшерін өзгерту арқылы орын толтырушы деп атайды немесе компенсатор дейді. Барлық құрастырушы үзбелерде компенсатор болған шақта қабылданған технологиялық үдеріске шыдайтын мөлшерлер тізбегін ұлғайтылған дәлдік шектермен жасауға болады. Ұлғайтылған дәлдік шектер қосындысы, белгіленген тұйықтаушы үзбеден үлкен болады және бұл артықшылық компенсатормен толтырылуы орын басуы керек. Компенсатор мәні

.

Компенсатордың нақтылы мөлшері оның ұлғайтушы немесе кішірейтуші болуына байланысты, оны жалпы теңдеуден былай анықтауға болады

.

мұнда K  компенсатордың нақтылы мөлшері.

Егер компенсатор ұлғайтушы үзбе болатын болса, онда теңдеуге ол оң + таңбамен кіреді, ал кішірейтуші болса  сол  таңбамен.

Құрастырушы үзбелер қателіктерін әр түрлі компенсатор үзбе міндетін атқаратын әдістермен түзеуге болады.

Қиюластыру пригонка әдісі  тұйықтаушы үзбенің мөлшерлер тізбегінде, қажетті дәлдігі орын толтырушы үзбеден металлл қабаттан сыпыру арқылы қол жеткізеді. Бұл әдістің кемшіліктері  өзара ауыстырымдылықтың қағидасынан және жинастыру жұмыс көлемін ұлғайтуға қарай кетуде.

Реттеу әдісі метод регулирования  кең тараған әдіс, мөлшерлер тізбегіндегі тұйықтаушы үзбелерді керекті дәлдіктер орын толтыратын үзбелерден металлл қабаты материалын сыпырмайақ қол жеткізеді . сурет.

Компенсатор міндетін арнайы үзбе төсем прокладка, шайба, сақиналар түрінде орындайды. Реттеу сатылар ступеней саны бұндай және басқадай жағдайда келесідей формуламен анықталады

.

мұнда n_к  реттеу сатты саны, яғни төсем саны, шайбы, әртүрлі төлкелер мөлшері, компенсатор болатын.

.а.- сурет. Компенсаторларды қолданудың мысалдары:

а  қозғалтқыштың газ таратқыш механизмінде б  төсемдер жиынтығы түрде в, г, д, е  сынаның ойық біріктірмесі түрінде сәйкестігі, конустық кесілген төлке   компенсатор

Бұл компенсаторларды жасауға арналған дәлдік шектер былай анықталады:

.

мұнда ТА_к  компенсаторды дайындауға арналған дәлдік шегі.

Бұндай жағдайда компенсатордың нақтылы мөлшері және басқадай жағдайда мөлшерлер тізбегінің жалпы теңдеуімен анықтайды клапан қалпақшасын реттеу.

Бұл әдістің кемшілігі, қосымша бөлшектер конструкциясын енгізу, ол әрине, оны қымбаттатады әрі күрделі ендіреді.

.. Топталған өзара ауыстырымдылықтар әдісі

Тегіс диаметриалды сабақтаспаларда, тесік пен біліктің құрастырушы мөлшерлері немесе тұйықтаушы үзбенің саңылау немесе керуіне топталған өзара ауыстырмалық әдістерін қолданғанда, бұның шешімдерін қарапайым мөлшерлер тізбегінен бастаған ыңғайлы.

Машина сенімділігіне және шыдамдылығына қойылатын талаптар конструкторларды босатылған саңылау және керуді өте қатаң шектікте қолдануға мәжбүр етеді. Бұл әкеп өңдеуге өте шамалы дәлдік шектер белгілеуге, ал оны жасауды қиындатуға әрі қолдағы бар жабдықтармен жасауды экономикалық тиімсіз етеді. Мысалы, отын сораптың топливный насос плунжер жұбының сенімді әрі өміршең жұмыс істеуін қамтамасыз етуге болады, егер плунжер мен гильза арасының саңылауы  ден  мкм болса ғана.

S_ЕЖ  S_ЕТ  TD + Td    1  1 + 1

бұдан шығатын, плунжер мен гильзаны өңдеуге дәлдік шек  мкм тең. Сабақтаспа диаметрі , мм болғанда, дәлдік шек бірлік санын табамыз.

Бұл деген плунжер мен гильзаны өңдеу дәлдігі  есе жоғары шы квалитетке қарағанда. Бірдебір қолданып жүрген технологиялық үрдістер бұндай өңдеу дәлдігін қамтамасыз ете алмайды.

Бұндай жағдайда өзара ауыстырмалық топтастырылған әдіске жүгінеміз. Бұның мәні жасалған бөлшектерді нақты мөлшерлеріне қарай топтопқа сорттау одан әрі біліктерден және тесіктерден бір мөлшерлі топты біріктірмелер жинастыру сұрыптап жинастыру. Мысал ретінде ДТ двигателінің піспек және цилиндр гильзасын дәлдік шектер шеті схемасын көрсету, топталған дәлдік шектерді сорттағанда төрт топқа бөлумен.

.-сурет. ДТдвигателінің піспек және цилиндр гильзасы сабақ таспа дәлдік шек шегі сұлбасы сұрыптай құрастыру үшін.

Сұлбадан көрініп тұрғандай бірдей мөлшерлі бір аттас топтарда, техникалық жағдайға сәйкес келетін әр топта саңылау , дан , дейін болады. Егер бұл бөлшектер сұрыптап құрастыруға ілікпегенде поршеньгильза сабақтаспасында саңылау өңдеуге белгіленген дәлдік шегі , тен , аралығында болатын еді, яғни техникалық жағдай бұл сабақтаспаны жинастыруға сәйкес келмеген болар еді. Сабақтаспа саңылаумен , ... , болғанда цилиндр қабырғасында тырналған әрі двигатель істен шыққан болар еді, ал сабақтаспа саңылаумен ,..., мм төменденген техникалық ресурста болатын еді.

Сонымен сұрыптап құрастыру өңдеуге берілген дәлдік шектің өзінде де сабақтаспалардың дәлдігін әжептәуір жоғарылатып тастайды. Сұрыптап құрастыруда мөлшерлер топтары саны ұлғайған сайын ең жоғарғы саңылаулар немесе керулер кішірейеді, ал ең төменгілері  ұлғаяды, яғни керекті қондыру тұрақтандырылады стабильн.. Қозғалмалы сабақтаспаларды көпшілігінде немесе барлығында жұмыс істеудің алдында ең төменгі босатылған мөлшерге жақын әрқайсысында саңылау болуына тырысу керек. Бұл сабақтаспада ең жоғарғы техникалық ресурс қамтамасыз етеді.

Қозғалмайтын біріктірмелерде бастапқы керулердің кішіреюі сабақтаспаның сенімділігін төмендетеді, өйткені ең жоғарғы күшсалмақ әсерінен бөлшектердің ұзына бой жылжуы немесе бұралып кету тесік пен біліктің қауіп болады.

Топталған өзара ауыстырымдылық әдісі бөлшектер сабақтаспасында квалитет жоғарылатпайақ, қажетті тұрақталған саңылау немесе керуді қамтамасыз етеді. Бұл сұрыптап құрастырудың ең негізгі артықшылығы. Сұрыптап құрастыруда TDTd бұл деген болуы керек. Онда топтық дәлдік шекті келесі теңдеуден табуға болады

бұдан

Мысалға, сабақтаспа үшін золотник және таратқыштық тұлға тесігіне келесідей шектікте саңылау белгіленген  6 мкм нан   мкм дейін. Онда топтық дәлдік шек

мкм.

Бөлшектерді сорттау топ саны

немесе , .

Біздің мысалымыздағы таратқыштың распределительтұлға тесігін өңдеуге арналған технологиялық дәлдік шек Т_D мкм, топтық дәлдік шек мкм таратқыштың диаметрі мм. Онда қажетті топ саны

Сорттауға түсетін бөлшекті жасауға стандартты қондыру алынған болса, топ саны .. сурет келесідей байланыстан анықталуы мүмкін

,

одан

. .

Мысалға, ДТ тракторы двигателінің піспек  цилиндр гильзасы сабақтаспасы үшін қажетті топ саны

Сұрыптап құрастыруды қозғалмайтын сабақтаспаларда қолдану, тұрақты керудің арқасында олардың сенімділігін көтереді.

Тым күрделі сызықтық мөлшерлер тізбегінде, жасалып шыққан бөлшектерді, мөлшелер тобына сорттаудың арқасында және бір аттас топтардан бөлшектерді құрастырумен, тұйықтаушы үзбе конструкцияларына қосымша бөлшек енгізбейақ қажетті дәлдікті қамтамасыз етуге болады.

Топтастырылған өзара ауыстырмалықтың ерекшеліктері жоғарғы дәлдіктегі сабақтаспалар алуға мүмкіндігі барлығы, қашан қолда бар технологиялық жабдықтармен экономика жағынан тиімсіз, әрі қолдан келмейтін жағдайда. Сұрыптап құрастыруды қолданғанда сорттауға, таңба салуға және бөлшектерді сақтауға қосымша шығынды қажет етеді, өзара ауыстырмалық бір ғана мөлшерлер шек тобымен шектеледі, әрі бітпеген өндіріс ұлғаяды.

Бөлшектерді әмбебапты станоктарда өңдегенде, әділдік шек шеттерінің бөлшекке таралуына, жұмыскердің жарамсыз брак істеуден қорқу психологиялық факторы ықпал етеді. Соның нәтижесінде таралу орталығы, білік үшін оң, ал тесік үшін теріс жаққа жылжиды .. сурет.

Бітпеген өнімдер бұндай жағдайда әжептәуір ұлғаяды, өйткені бір аттас мөлшерлер топтарында білік саны және тесік саны бірбіріне ұқсамайды.

.- сурет. Сұрыптап құрастыруды қолданудың мөлшерлер таралу ортасының тиіміділігне тигізетін ықпалы.

.. Жазықтық және кеңістік мөлшерлер тізбегін есептеудің ерекшеліктері

Жазықтық мөлшерлер тізбегін есептеу, барлық мөлшерлерді бір бағытта, тұйықтаушы үзбе бағытына жобалау жолымен сызықтық мөлшер тізбегін есептеуіне келтіреді. Мысалға, иінді біліктен таратушы білікке берілетін тісті берілісі дұрыс жұмыс істеуі үшін, центрлер аралық қашықтық М_ белгілі дәлдік шек шегінде ұстау керек .-сурет. Мөлшер М_, бірбірімен қырын бұрышпен орналасқан және жазық мөлшерлер тізбегін құрастыратын М_, М_ және М_ мөлшерлерімен байланысты. Бұны сызықтық мөлшерлер тізбегіне келтіру үшін, барлық мөлшерлерді тұйықтаушы үзбе бағытына жобалайды. Онда мөлшерлер тізбегі теңдеуін келесідей жазуға болады

М_cos _M_ + cos _M_  cos ₁M₁

әрі мөлшерлер тізбегін есептегенде M_i cos _i  үзбелердің нақтылы мөлшері қызметін атқарады.

.-сурет. Жазықтық мөлшерлер тізбегі.

Кеңістік мөлшерлер тізбегін есептеу, алдымен жазықтық мөлшерлер тізбегіне үш өзара перпендикулярлы жазықтықтарда жобалау жолымен есептеп келтіріледі, ал сызықтық мөлшерлер тізбегіне есептеу, барлық мөлшерлерді тұйықтаушы үзбе бағытына жобалаумен келтіріледі.

Сызықтық және жазықтық мөлшерлер тізбегін жалпы түрде, әрбір құрастырушы үзбенің «берілістер қатынасын» қолдаумен есептейді.

Жоғарыда келтірілген мысалда берілістер қатынасы жазық мөлшерлер тізбегінде

₁ cos ₁ _ә+cos _ _і + cos _

Кеңістік мөлшерлер тізбегін, жайшылықтағы мөлшерлер тізбегін есептеу әдісі сияқты «берілістер қатынасын» қолдану арқылы есептейді.

.. Өстердң орналасуының дәлдік шектерін есептеу

Бөлшектерде көпшілігінде тесік кіндіктерінің өзара орналасуы механизмдердің дұрыс жұмыс атқаруын және топтарды құрастырудың өзара ауыстырымдылығы жағдайын анықтайды. Мысалға, берілістер қорабы тұлға тесіктерінің центрлер ара қашықтығы, тісті берлістер жұмысының сапасын анықтайды және онымен қоса оларға деген дәлдік шек тісті тістеспелердің атқаратын жұмыс талаптарына қарай есептелулері керек. Косилка, жатка  кескіш аппараттары жоғары сапада кесу үшін өте дәл бекітілулері керек  сегменттер, пальцелер. Жоғарыда келтірілген қай жағдайға болмасын, тесіктер кіндігінің өзара орналасу дәлдік талаптары, кинематикалық қосақтың параның дұрыс жұмыс атқару жағдайынан барып анықталады.

Машина құрылысында бөлшектерді болттардың, штифтердің, шпилкелердің, тойтарма заклепкалардың көмегімен бекіту тәсілдері кеңінен тараған. Ондай бөлшектерге жататындар: әр түрлі фланецтер, крышкалар, май картерінің поддоны, цилиндрлер блогы, блок қалпақшалары және т.б. Бұл біріктірмелерде тесіктің кіндіктер өзара орналасуы тек қана жинастырудағы өзара ауыстырымдылықты қамтамасыз ету керек.

Бөлшектердің және әртүрлі тораптардың кіндіктер орналасу дәлдік шектерін есептеудң жалпы қағидасы бірдей және мөлшерлер тізбегін есептеу жеке жағдай болған соң, қос бөлшектің бірбіріне бекітілу әдісін есептеуді типтік мысалдарда қарастырған тиімді.

Орналасудың дәлдік шегі  бұл орналасу ауытқуының босатылған мәнін шектейтін шек. Берілген жазықтықта және кеңістік саласының ішінде, кіндік орналасудың дәлдік шек шеті болатын нормаланған участок болуға тиісті. Дәлдік шек ені немесе диаметрі, дәлдік шек мәнімен, ал оның орналасуы, базасымен салыстырғанда кіндіктің нақтылы орналасуымен анықталады.

Тесіктерді өңдегенде кіндіктердің ойөрімділік жағдайынан орналасуынан кейбір өзгерістер жылжулар болады. Бұл өзгерістер кондукторларды қолданғанда азаяды, бірақ мүлдем жойылмайды. Бөлшектерді бекіткен уақытта кіндіктердің жылжуы тесік пен болттар арасындағы саңылаумен толтырылады. Демек, бөлшектердің кіндік орналасуы дәлдік шектерін есептеу есебі, бірбіріне бекітілгендердің центрлер аралықтары дәлдік шектері мен және олардың саңылау аралық байланысын іздеп табудан тұрады.

Сонымен, көп жағдайда бекіту үшін стандартталған болттарды, шпилкелерді және т.б. қолданады және одан әрі, олардың мөлшерлері және тесік мөлшерлері солар үшін әбден анықталған, ал кіндіктің орналасу дәлдік шек мәндері, саңылау мәндері бойынша жеңілдікпен белгілеуге болады.

Екі бөлшектің бірбірімен бекітілуінің кейбір нұсқаулары варианттары үшін, кіндіктер орналасу дәлдік шегін есептеу әдісін қарастырамыз.

Есептеу үшін негіз болатындар: тесік пен болттың ара саңылауы белгілі болған жағдайда дәлдік шек мәні кіндіктің нақтылы орналасуынан тәуелді болмаған жағдайда бөлшектер бірбірімен салыстырғанда өзара жылжуы және айналуы мүмкін болғанда. Есептеуді толық өзара ауыстырмалық әдісімен жүргіземіз.

 нұсқа вариант бөлшектердің тегіс болттар көмегімен бірігуі А типі. Ең ыңғайсыз жағдайды қарастырамыз, қашан бір бөлшектегі тесіктердің кіндік арасы ең жоғарғы, ал басқа бөлшектің тесіктерінің кіндік арасы ең төменгі. Бұндай жағдайда да тесіктің жылжу орнын толтыратын компенсировать тесік пен болт арасындағы ең төменгі саңылау жеткілікті болуы керек. Болт ені тесікке де қисаймай кіруі керек .. сурет.

L_1ЕЖ L_ЕТl­₁+l_+l_+l_

L_ЕЖ L_1ЕТl₁+l_+l_+l_

мұнда l₁l_l_l_  тесік кіндігі эксцентритеті, болт кіндігіне қатысты.

Теңдеудің оң жақ және сол жақтарын қосып әрі оларды топтастырып аламыз

L_1ЕЖ L_1ЕТ+  L_ЕЖ L_ЕТе

немесе

ТLl TLl

.- сурет. Екі бөлшектің тегіс болт көмегімен біріктірілуі.

Біз қабылдаған жағдайда е  S_ЕТ, яғни еS_ЕТ/, және былай жазуға болады

TL   S_ЕТ .

Кіндіктердің орналасу дәлдік шектері тепетең орналастырылып беріледі. Сонымен, бір бөлшектің екіншіге кіндік орналасу ауытқуы TL/ тең болуы керек.

 нұсқа вариант  екі бөлшекті штифтер көмегімен біріктіру, екеуінің біріне тығыздалуымен Б типі. Бұндай жағдайда екі бөлшектің де тесіктер кіндігі орналасуының қателіктері тек қана бір бөлшектің тесік пен штиф арасындағы саңылауы орын толтыруымен компенсировать. Басқа бөлшекке тығыздалғанда, тесік жылжуы, штиф кіндігі және штифтің дәлдендіруі жүргізіледі .- сурет.

.- сурет. Біреуіне тығыздалған екі бөлшекті штифтер көмегімен біріктіру.

Демек, кіндіктер орналасуының орнын толтыру қателіктері мүмкіндіктері қысқарады және оларға деген дәлдік шектер қатаңдау болуы керек .. сурет, бұл жағдайда

L_1ЕЖ L_ЕТе­

L_ЕЖ L_1ЕТе­,

одан, теңдеуді қосып, аламыз

L_1ЕЖ L_1ЕТ+  L_ЕЖ L_ЕТе

немесе

ТLe TLe,

енің мәні орнына ең кіші саңылауды қойып, соның нәтижесінде, аламыз

TL  S_ЕТ. .

Сонымен, егер тегіс штифтер екі бөлшектің біреуіне тығыздалса, онда кіндіктің орналасу дәлдік шегі  есе аз берілуі керек.

Осындай жолдармен кіндіктің орналасу дәлдік шектері басқа нұсқаларда варианттарда осылай анықталуы мүмкін. Бірақ ­­­екеуімен бекітпейді, бір қатарда орналасқан, тесіктің үлкен санымен ереже тәртіп ретінде. Кіндіктер орналасуына дәлдік шегі мәндері бұл жағдайда қатардағы тесіктер санынан және кіндіктер орналасуының мөлшерлерін қою тәсілімен байланысты.

.- сурет. Мөлшерлерді қою:

а  «тізбектеп» жоғарыда «сатылы» төменгі бқұрастырылған комбиниров. тәсіл базалық тесік.

.- суретте мөлшерлерді қоюдың екі тәсілі көрсетілген «тізбектелген» цепочкой және «сатылы» лесенкой. «Тізбектелген» мөлшерді қою тәсілі үшін себебі 

TL₁+L_+ ... +L_n1 TL₁+TL_+ ... +TL_n1

Онымен қоса бөлшектерді таза жылтыр болттармен біріктіргенде, екі тесіктің қайсысына болмасын кіндіктер орналасуының дәлдік шегі TLS_ЕТ тең болуы керек. Бұдан, былай жазуға болады

TL₁+TL_+ ... +TL_n1S_ЕТ

немесе

n1 TL_iS_ЕТ

одан

.

мұнда n  бір қатарға орналасқан тесік саны.

Мөлшерлерді «сатылы» қою тәсілімен қойғанда, екі тесіктің қайсысының болмасын кіндіктер орналасуының дәлдік шегі, базалық тесіктен, былай болады:





Сонымен бөлшектерді тазажылтыр болттармен біріктіргенде TL=әS_ЕТ қандай да болмасын екі тесік үшін

одан

L_{i сат}S_ЕТ .

Демек, мөлшерлерді тізбекпен қойғанда кіндіктер орналасуына дәлдік шегі тесіктер санына пропорциональды кішіреюі керек. Мөлшерлерді «сатылы» қойғанда дәлдік шегін қатаңдатпайды.

Бірақ, центрлер арасы қашықтығы ұлғайған сайын, бұндай дәлдік шегіне технологиялық түрде сыю қиын, кейбір жағдайда үлкен центрлер арасын өлшеу қиын болады. Осыған байланысты мөлшерлерді құрастырылған центрлер аралығы қашықтығын қатарға қоюға тырысады .. сурет. Бұл жағдайда мөлшерлерді «сатылы» қояды, қашан мөлшерлер технологиялық қарапайым өлшенеді және оған шыдайды. Соңынан ең соңғы тесікті базалық есебінде қабылдайды және одан бастап мөлшерлерді сатылы етп қояды.

Мөлшерлерді құрастырулықпен қойғанда, дәлдік шегін «тізбекпен» қанша мөлшер қойылса, сонша рет тежейді қатаңдатады. Онда

.

мұнда n  «тізбекпен» қойылған, мөлшерлердің топ саны.

Жоғарыда қарастырылған саңылаулар мен дәлдік шегінің кіндіктер орналасуына практикалық қолданулар түзетуленулері керек, өйткені тесіктердің кіндіктерінің нақтылы орналасуынан жылжуының орнын толтыру үшін, тек қана саңылаудың бір бөлігін ғана қолдануға болады.

Саңылаудың басқа бөлігі жинастыруда және реттеуде бөлшектердің өзара қосылу жағдайын жеңілдету үшін қажет, оған қоса басқадай қателіктерін қосылатын беттер орналасуының орнын толтыру және бекітетін бөлшектер үшін, мысалы тесіктер кіндігінің перпендикулярлықтан ауытқуы тірелетін жазықтықтан, бекітілетін бөлшектер беттерінің кіндіктіліктен ауытқуы.

Осы қағидалы жағдайлардың негізінде МЕСТ  жетілдірілген «Дәлдік шегі, бекітілетін бөлшектердің тесіктерінің кіндік орналасулары үшін» және әдістемелік нұсқау тесік кіндігінің нақтылы орналасуынан шектің жылжу таңдаумен, стандарттарға қосымша ретінде. Бекітілетін бөлшектердің өтетін саңылауын білген соң, кесте бойынша тесіктердің нақтылы орналасуының шектік жылжуын немесе тесік кіндіктеріне координация жасайтын мөлшерлердің шектік ауытқуын таңдайды.

.. Машиналарды жөндеуде мөлшерлерге