69.Радиациялык жагдайдыаныктау жане багалауадистеринин тусиниктемеси

Радиациялык бакылауга мыналар жатады:

- сауле коздерiнiн, катты жане суйык радиоактивтi калдыктардын атмосферага тусуi туралы радиациялык сипаттама;

- технологиялык удерiс салдарынан жумыс орындарында, коршаган ортада калыптаскан радиациялык факторлар;

- ластанган аймактагы жане гимараттардагы жогаргы денгейдегi табиги сауле соккысына ушырататын радиациялык факторлар;

- осы ережелердин кушi журетiн барлык саулеленуге ушырайтын осы саладагы жумысшылар мен халыктын саулелену денгейiн аныктау.

Жасалатын бакылаудын негiзгi параметрi мыналар:

- жылдык салдарлы жане балама дозаларды

-жылдык тусiмiне бага беру ушiн радионуклидтердiн адам организiмiне тусуiн, жиналуын аныктау;

-ауадагы, судагы, тагам онiмдерiндегi, курлыс материалдарындагы жане т.б. радионуклидтердiн колемдi жане меншiктi белсендiлiгiн;

-адам терiсiнiн, киiмнiн, аяк киiмнiн, жумыс орындарынын радиоактивтi ластануын;

- сырткы сауле козiнен алынатын дозаны жане дозанын куатын;

- болшектер мен фотондар агысынын тыгыздыгы.

Олшенген шамадан калыпты шамага ауысу радиациялык бакылау жургизу туралы адистемелик нускаулармен аныкталады.

Барлык бакылау параметрлерине жедел бакылау жургiзу ушiн бакылау денгейлерi белгiленедi. Бул денгейлердiн маныздылыгын аныкталады: бакылау жургiзгенде негiзгi шектi дозалар денгейнiн шамадан артпауы жане сауле соккысына урыну денгейiн барынша томендетуге кепiлдiги болуы керек.

Мундай бакылау жургiзген кезде онтайландыру устанымдарынын талаптарын есте устап, барлык сауле коздерiнен алынган сауле соккысы, кажет коргану денгейи, сауле соккысын арi карай томендету шаралары есептеледi. Бакылау барысында аныкталган жогаргы денгей, жогарылау себебин аныктау ушiн жумыс жургiзуге далел болады.

70.Атом электростанциясындагыапаттардын себеби жане асер етуи

АЭС-теги электр куаты ядролык энергиядан ондириледи. Сонымен энергиянын уш туринин озара бир-бирине айналуы жузеге асады, ягни ядролык энергия жылу энергиясына, жылу – механикалык, ал механикалык энергия электр энергиясына айналады. Станса тиисти технологиялык кондыргылар орнатылган гимараттар кешени болып саналады. АЭС жумысынын как ортасында ядролык реактор тур. Ауыр элементтер ядроларынын (уран немесе плутоний изотоптары) энергия боле отырып болшектенетин бакылаудагы тизбекти реакциясы осы реакторда жургизиледи. Болинген энергия суды жылытумен катар оны буга айналдырады, оз кезегинде бу алып турбиналарды козгалыска келтиреди де ол электр ондире бастайды. АЭС ешнарсе жакпайтындыктан кислород шыгындамайды, жанганда пайда болатын лас онимдерди ауа кабатына шыгармайды, ен бастысы органикалык отындар – тас комир, газ, мунай жане баска да пайдалы казбалар корын унемдейди. АЭС жумыс истеуи ушин аз гана ядролык отын жеткиликти. Соган карамастан стансанын куаты мыкты, ал ондирилетин оним барынша арзан.АЭС те апаттардын шыгу себеби

кауипсиз пайдаланудын белгиленген шегинен артып кететиндей жане/немесе кызметкерлердин руксат етилген шектен асып кететиндей дарежеде, мысалы:

-         реактордын белсенди аймагындагы болинудин тизбекти ядролык реакциясын баскарудын жане бакылаудын бузылуынан;

-         ЖБЭЛ-терди кайта жуктеу, тасымалдау жане сактау кезиндеги сыншылдыктын пайда болуынан;

-         ЖБЭЛ-терден жылубурудын бузылуынан жане баска да себептерге катысты ЖБЭЛ-дин закымдануына байланысты туындаган апат.

ЖБЭЛ (жылуболгиш элемент) гетерогенды реактордын белсенди аймагындагы негизги курылмалы элемент, сол туринде реакторга отын жуктеледи. ЖБЭЛ-терде U-235, Pu-239 немесе U-233 ауыр ядроларынын озин-ози колдайтын болину реакциялары жургенде энергия болину коса журип, жылу энергиясы жылу тасыгышка солардан отеди. ЖБЭЛ-тер отын озегинен, кабыгынан жане акыргы детальдардан турады. ЖБЭЛ турлери реактордын типине жане кызметине, жылутасымалдагыштын параметрлерине карай аныкталады. ЖБЭЛ отыннан жылутасымалдагышка жылудын сенимди жетуин камтамасыз етуге тиис.