81.Жаракаттану барысындагы кан кетуди токтату адистери.

Ок тиген жаралардын ерекшелиги — бул кезде ири кан тамырлары, нервтер, суйек жоне буындар, ишки куыстар (кеуде, иш, бас суйегинин иши, буындар) жараланганда енген (откен) закымданулар болады. Кейде аралас закымданулар болуы мумкин, ягни жаралар закымданудын баска турлеримен (куйик, соулелену ауруы жоне т.б.) кабаттасып келеди. Кез келген жаралану кезинде ор турли аскынулар болуы мумкин. Кан тамырлары жараланса, нотижесинде, миндетти турде кан кету байкалады, ол кейде катты болып, адам омирине кауип тондируи мумкин. Катты кан кету кезинде жедел журек-кан айналым жеткиликсиздиги кушейип, олимге океп согуы ыктимал. Аукымды закымданулар — жаралар, сыну, куйик кезинде зардап шегупги шок деп аталатын ауыр жагдайга тусуи жии кездеседи. Шок оте кушти ауырсыну титиркендиргиштери, кан кету жоне баска да себептерге байланысты нерв жуйесинин козуы нотижесинде пайда болады. Кан кетуден баска орбир жара ушин ен кауиптиси — жарага микробтардын тусуимен байланысты туатын аскынулар мумкиндиги. Микробтар жарага жаралану кезинде (алгашкы инфекция) немесе алгашкы комек, ем корсету кезинде асептика ережелерин бузу (екиншилей кайталанган инфекция) салдарынан туседи. Бир жагдайларда ирин тугызатын ушыну процеси дамуы мумкин (иринтекти микробтар стафилококтар, стрептококтар), ал кейде тилме ушыгуы журеди (калшылдау, дене ыстыгыньщ котерилуи, жара айналасынын кызаруы, онын шеттеринин тегис еместигинин анык байпкалуы). Согылган жоне мылжаланган тиндери бар жараларда жоне топырак пен ластану кезинде газды гангрена тугызатын газды инфекция пайда болуы мумкин (оттек жок жерде дамитын микробтардын кобеюинин, ягни анаэробты инфекциянын кориниси — тиндердщ тез оли еттене бастауы). Жаранын инфекцияга ушырауымен байланысты дамитын тагы бир кауипти ауру — сиреспе (жаранын сиреспе таякшасы бар топыракпен ластануы). Клиникальщ тургыда сиреспе булшык еттердщ тырысьш калуы, тыныс алу мен журек жумысынын бузылуы, шайнау булшык еттердин карысуы, тыныс алу мен киши доретке отырудын киындыгымен сипатталады. Сонгы еки жагдайда гангренага жоне сиреспеге карсы сарысу егу колданылады. Жаралану кезиндеги алгашкы комек корсеткенде, кан кетуди токтату, жараны тангышпен жабу, тыныш калыпта устау ушин дененин закымданган болигин иммобилизациялау (турактандыру) жумыстарын жургизу керек. Канды уакытша токтату — алгашкы медициналык жордем керсету кезиндеги манызды шаралардын бири жоне кан кетудщ турине байланысты онын тосилдери тандалады.

Жаракаттану кезиндеги алгашкы медициналык жордем (АМЖ) корсетудин максаты — кан токтату (уакытша болса да), жараны ластанудан жоне оган микробтардын тусуинен сактау, зардап шегушинин ауруын босендету. Алдымен жаракаты бар дене болиги жаланаштандырылады. Киим не аяккиимди акырын шешеди, кейде оны тигиси бойынша согеди. Екинши жупка туспес ушин жараны саусакпен немесе аспаппен карауга тыйым салынады. Асептика ережелерин катан сактау керек. Кан кетуди токтату мен жарага микробтардын тусуин болдырмау ушин кобине жарага стерильди (асептикалык) тангыш кою аркылы жузеге асады. Мунын алдына жара шетине 2 рет йодтын спиртти еритиндисин жагады, ал ол жок болса, шетин этиль спиртимен, аракпен немесе одеколонмен суртеди. Жара бетиндеги киим жыртындыларын немесе баска денелерди (бос жаткан) еппен жара бетине тигизбей алады. Теренде жаткан баска денелерди алмау керек, ойткени ол кан кетуди кушейтип, жукпа тусируи мумкин. Жараны жууга тыйым салынады. Жарага тангыш коюга жеке тангыш пакеттер (ЖТП) немесе алдын ала дайындалган стерильди тангыштар колайлы. ЖТП резина кыска жоне кагаз кабьщка оралган еки макта — доке жастыкша мен бинт туриндеги стерильди (кейде антисептикалык зат синирилген) тангыш материалдан турады. Жастыкшанын биреуи жалпы бинт бойында козгалады (тангышты бекитуге арналган), ал екиншиси бинттин бос ушына бекитилген. Пакетти пайдалану упгин оуели резина кабыкты, ал содан кейин кагаз кабьщты ашады. Он колмен ораманы, ал сол колмен бинт ушын устап, жастыкшаларды жазады да, жарага кояды. Ок тесип откен жаралар кезинде жастыкшанын бирин жаранын кирер тесигине, ал екинпгисин шыгар тесикке кояды. Жастыкшаларды бинттеп, бинт

уштарын байлайды. ЖТП-ны колдану кезиндеги негизги ереже — тангыштын жарага салынатын ишки бетине кол тигизбеу (сырткы бети кызыл жиппен тигилген). Жаралангандарга жордем корсету кезинде асептикалык тангыштар да колданылуы мумкин, олар ендиристе томендегидей турде шыгарылады: 1)макта-доке жастыкшалары (65 х 43 см) мен оган тигилген турактандыргыш токыма баудан туратын улкен асептикалык тангыштар; 2)макта-доке жастыкшаларынан (56 х 29 см) жоне доке бинтинен (14x7 см) туратын киши асептикалык тащыштар. Катты кан кету кезинде оны уакытша токтату шара-ларын жасау керек. Жумсак тиндердщ аукымды жаралануы, сондай-ак суйектер мен буындар закымдануы кезинде аяк-колды тасымалдау упгин орныктырып бекиту кажет. Катты ауырсынуды азайту ушин, зардап шегушиге промедол (морфин) салады. Егер жараланушы бойынан жаракаттык шок немесе коп кан кету салдарынан жедел кан аздык белгилери сезилсе, кажетти шаралар жасалады. АМЖЖ-дан кейин жараланган адамга сиреспеге карсы алдын ала егу жумысын жасау, антибиотиктер салу жоне омирлик корсеткиштери бойынша шугыл комек корсетиледи.