94.Кене энцефалити, коргану жолдары, алгашкы комек корсету.

Кене энцефалити (encephalиtиs acarиnarum) – кене аркылы тарайтын, ми кабынуын жане орталык жуйке кабынуын тудырып, орталык жуйке жуйесин катты закымдайтын, жедел отетин жукпалы ауру. Кейде Кене энцефалитин табиги-ошакты тайгалык энцефалит, коктемги-жаздык энцефалит деп те атайды. Кене энцефалитинин вирусын Ресей галымдары Л.А. Зильбер, Е.Н. Левкович, т.б. Шыгыс Сибирде ауруга шалдыккан адамдардын канынан тапкан (1937). Бул индет, негизинен, иксод кенелери (Jxodes persulcatus) мекендейтин орман-тогайлы жерлерде, Казакстанда Алтай, Каратау, Кунгей Алатауы боктериндеги орманды аймактарда кездеседи. Жугу салдары.Кенеге вирус ауру жануарлардын канын сорганда жугады. Кан сорып, тойынган кене 20 – 30 есе улкейип кетеди. Вирус кененин денесине жайылып узак сакталады, типти урпактан урпакка берилип отырады. Сондыктан осындай кенелер жайлайтын жерде Кене энцефалитинин туракты табиги ошагы пайда болады. Елди мекендерде ири кара мал, ешки, кой жане ит кенеден жуккан Кене энцефалитин таратады. Адамга орманды жерде жумыс жасаганда, жемис-жидек, саныраукулак жинаганда, агаш кесип отын дайындаганда, кайнамаган сут ишкенде, кене шакканда жугады. Бул ауру коктем, жаз айларында (мамыр – шилде), кей жерлерде тамыз – кыркуйекте тарайды. Себеби, осы мезгилдерде кенелер урыктанып, тез кобейеди де, олардын белсендилиги артады. Вирустар кене организминде кобейип, шакканда адамга жугып, лимфоциттерде, бауыр мен кок бауыр клеткаларында, тамырдын ишки кабатында осип-онип, мига жетеди. Вирус жулынды, мишыкты жане бас мидын жумсак кабатын закымдайды. Кене энцефалитинен алдын ала сактану жолдары

кенени, масаны жане турли кемирушилерди жою; бул ушин олардын мекенин ДДТ жане гексахлоран препараттарымен улау кажет; орманда жумыс истеген кезде адам жии-жии киимин, денесин тексерип отыру керек; егер денеге жабыскан кене табылса, оны бирден жулып тастамай, осимдик майын тамызып тусиреди. Кенени жабык ыдыска салып, тексеру ушин вирусологиялык лабораторияга тапсыру кажет. Кене шакты деп куманданган жагдайда тез даригерге каралып, арнайы кан сарысуын (сыворотка) немесе гамма-глобулин еккизу керек. Кене энцефалитимен ауырган наукасты емдеу ушин, канына уротропинди глюкоза жибериледи, пирамидон, турли антибиотиктер, ауру орши туссе, глюкокортикоидты гормондар бериледи.

Кене энцефалити ауруынын алдын - алу шаралары ^. Кене энцефалити- табиги ошактык, вирустiк жукпалы ауру. Кене энцефалитiнiн вирусы адамнын орталык жуйке жуйесiн, миы мен жулынын закымдайтын сал, ягни параличке шалдыктыратын кауiптi ауру. Казакстан Республикасында кене энцефалитiнiн табиги ошактары- Алматы  жане Шыгыс Казакстан облыстары. Шыгыс Казакстан облысынын Зырян, Катонкарагай, Улан, Глубокое, Шемонаиха, аудандары мен Риддер, Оскемен калалары кене энцефалити аурушандыгы бойынша эндемиялык, ягни колайсыз аймактар болып табылады. Кене энцефалитi вирусын иксодес кенелерi жуктырады. Вирус кан аркылы адамнын орталык нерв жуйесi: ми мен жулынга таралады Алматы каласы, Алматы облысынын таулы аймагы мен онын маны кене энцефалити ауруынын табиги ошагы болып табылады. Кене энцефалити коктемги-жазгы кезенде пайда болып, орталык нерв жуйесинин закымдалуымен жане закымдалган кенелер шакканнан кейин немесе аурумен закымдалуга бейим ешки мен койдын шики сутин ишкеннен сон дамиды. Закымдалу кезимен аурудын биринши белгилеринин пайда болуы 3 куннен 15 кунге созылады. Аурудын белгилери: температура жогарылайды,булшык еттер ауырады,журек айниды,ауру адам куса бастайды. Ауыр жагдайларда дененин жогары боликтери,йык пен мойыннын салдануы мумкин,бул оз кезегинде мугедектикке акелип согады. Кенелердин белсенди турде шыга бастау мен шагуы ерте коктемнен басталып куздин сонына дейин жалгасады. Алайда олардын кобеюи сауир- маусым айларында байкалады жане ауа райына байланысты болып келеди. Шагатын жане кан соратындар ургашы кенелер жане олар вирусты оз урпактарына калдырушылар. Кенелер бастын шаш болигин, мойын,колтыктын астын, шаптарын дененин кез-келген болигин ауыртпай шагады.Табигатта кенелердин 8% кене энцефалити вирусымен закымдалган, алайда сырткы тури аркылы оларды ажырату мумкин емес, ауруды алдын алудагы ен бастысы олардын шагуына жол бермеу. Бул ушин келеси сактандыру шараларын билу манызды: спорт, жумыс кииминизди мукият тексериниз, бастын шаш болигин жабыныз, жумыс кииминиз бен денениздин ашык боликтерин кезен бойынша карап шыгыныз, дененизде ормелеп бара жаткан кенелерди алып тастаныз ( алайда оларды сыгып олтирмениз ).Жумыс аякталган сон немесе уйге келгенде дененизди мукият тексериниз. Денеге жабысып калган кенени майлы затпен жагып оны искек (пинцет) немесе мыкты жиппен кене денеси мен адам денеси арасында илгек койып, жиптин сонын кайырып бир уакытта оны алып тастаныз. Тистеген жерди кез-келген зарарсыздандыргыш затпен тазаланыз.Егер кенени оз кушинизбен ала алмасаныз, онда тургылыкты мекен-жайыныз бойынша травпунктиге каралыныз. Сол жерде алдын алу максатында кенеге карсы иммуноглобулин егеди, ошактарда жумыс истейтин адамдар алдын ала арнайы екпемен егилуи тиис.