6.Уйлер мен гимараттардын жер силкинисине бериктиктиптерине карай сипаттама бериниз.

Зилзала турактылыгы жагынан межели дангейдеги уш турли гимараттар мен курылыстар болады: А, Б, В. А турине – шагылган тастан, колдан сазбалшыктан куйылган кирпиштен, сазбалшыктан согылган, ауылдык курылыс орындары жатады; Б турине –жай кирпиштен салынган уйлер, ири блоктардан жане панельдер туринен курастырылган гимараттар, табиги тастан каланган курылымдар жатады. В турине – темир бетонды тиректен орнатылган гимараттар, ыждагаттылыкпен агаштан курастырылган уйлер жатады. /Гимараттар мен курылымдардын закымдану ретин бес дарежели турге боледи: 1.Женил закымдану – жука жаркышактардын пайда болуы, сылактын усак болшектеринин тусуи тек женир жондеуди кажет етеди. 2.Орташа закымдану –кабыргалардагы кишигирим жаркышактардын орын алуы, колемди сылак кабаттарынын тусип , уй шатырынын жабкыштарынын кирауы, тутин муржаларында жаркишектин пайда болуы жане жартылай кулауы орташа жондеуди кажет етеди.3.Ауыр закымдану – кабыргалардагы аумакты жане терен жаркишектердин пайда болуы, тутин муржаларынын бузылуы курдели жондеуди кажет етеди. 4.Кирау (булину)– гимарат кабыргасынын мулде жаркышактанып жарылып барып кулауы, уйдин шатырынын толык кирап опырылып барып ортага тусуи.Мундай жагдайда гимарат жондеуге келмейди. 5.Опырылып кулау – гимараттын толык кираганы, жондеуге келмейди. Зилзала кезиндеги пайда болатын кубылыстарды болжауга мыналар жатады:

7.Казакстан территориясында болган кушти жер силкинистерине сипаттама бериниз.

Казакстан жеринде болган жерсилкинистери туралы алгашкы деректер оте ерте кезден басталады. Алайда гылыми тургыда жерсилкинуин зерттеу (тек кана Казакстанда емес, букил Орта Азия бойынша) ХИХ гасырдын сонгы жылдары мен ХХ гасырдын бастапкы жылдары арасында гана басталды. Бул деректер сол кездеги ири калалар мен елди мекендерде болган кушти силкинистердин жер бетиндеги асери туралы малиметтерден туратын еди (маселен, Верный, Жаркент, Лепси жане т.б. калалар). Мундай деректер мен тарихи малиметтер орыстын белгили галым-геологы жане саяхатшысы И.В. Мушкетовтын атымен тыгыз байланысты. Онын 1887 жылы 9 маусымда Верный каласы манында болган 9-10 баллдык жерсилкиниси туралы жинаган жане сол кездери басып шыгарган енбектери тек кана Орта Азия емес, букил Ресей жеринде сейсмология гылымынын дамуына корнекти улес косып, осы уакытка дейин озинин манызын жойган жок. Казакстан жеринде ен биринши жерсилкинисин тиркейтин сейсмикалык кондыргы Верный каласында 1905 жылы орнатылса, 1914 жылы арнайы сейсмикалык станция ашылган. Дегенмен бул аталган кондыргылардын жумысынан узилиси коп болып, онан алынган маглуматтардын сапасы нашар болды (олардан алынган деректер бугинде сакталмаган). Тек кана 1927 жылдан бастап Турксибстрой баскармасынын колдауымен Алматы каласында сейсмикалык станциянын жумысы жандандырылып, бакылау жумыстары жургизиле бастады. Сонымен, сейсмология саласындагы арнайы зерттеу жумыстары Казакстанда 1927 жылы Алматы каласындагы сейсмикалык станциянын жанадан жумыс истеуинен басталды деп айтуга болады. 1951-1961 жылдар аралыгында жерсилкину купиясын толык зертеу саласында Солтустик Тянь-Шань мен Жонгар таулы аймактарында сейсмикалык байкау жуйесин жетилдиру ушин жанадан Иле (1951ж.), Курметти (1951ж.), Шелек (1951ж.), Фабричная (1953ж.), Талгар (1960ж.), Кызылагаш (1961ж.) сейсмикалык станциялары ашылды. 1969 жылы Казак ССР Гылым Академиясы жанынан Сейсмология болими ал, 1976 жылдан бастап Сейсмология институты ашылып коптеген жана сейсмикалык станциялар иске косылды. Осы кезден бастап Казакстаннын онтустик болиги тугел бакылауга алынды. Дегенмен, али де болса республикамыздын биркатар сейсмикалык аймактары, атап айтканда, Казакстаннын батыс, орталык, солтустик жане шыгыс аймактары сейсмикалык бакылаудан тыс калып отыр. Асиресе кейинги жылдары елимизде орын алып отырган экономикалык дагдарыс сейсмология саласына да оз зиянын тигизип отыр. Мысалы, кезинде иргели гылымды зертеуге арналып ашылган Сейсмология институты казир ЖШС денгейинде калып отыр.