86.Куйик турлери, зардап шегушиге алгашкы комек корсету адистери.

Куйик — жогары температура, химиялык заттар немесе иондаушы радиациялык осер етуи нотижесинде тиндердин закымдануы. Термиялык куйик— жогары температура (жалын, кызган заттар, ыстык суйыктык, ортегиш жанармай коспары, бу, фосфор), сондай-ак ядролык жарылыстын жарыктык (жылулык) соулелену (жарыктык куюлер) осеринен туындайды. Ен ауыр куйиктер катарына наполм жоне жанган кезде 1100—1200°С температура беретин (ортегиш коспа) кую жатады. Химиялык куйиктер бир катар химиялык заттардын (катты кышкыл, силти, фосфор), ал саулелик кую— иондаушы радиациянын осер етуи кезинде пайда болады. Жумсак тиндердин закымдану терендигине сойкес куйиктердин томендегидей дорежесин аныктайды: 1 -дорежели куйик кезинде теринин кызаруы, исуи жоне ауыруы байкалып, ол 2-3 куннен кейин жазылады. 2-дорежели куйик кезинде кызарган териде ипги молдир немесе лай тусти суйыктыкка толган ор турли колемдеги кулдиректер пайда болады, 5-6 куннен кейин немесе одан да кейинирек жазылады. 3-дорежели куйик кезинде теринин оли еттенуи дамиды, тиндер акуызынын уюы нотижесинде кабыршык (кабык) пайда болады; 4-дорежели куйик кезинде — теренде жаткан тиндер териси олип, каракомирленип, гангренага (аяк-колды) айналады. Куйик дорежеси закымданганнан кейинги бирнеше сагатта немесе бир куннен сон дол аныкталады. Клиникалык тургыдан барлык куйик катты ашып ауырсынуымен сипатталады, бул кейде катты куйик кезиндеги куйиктик шоктын дамуына себеп болуы мумкин. Кен колемди куйикке суйыктыкты коп жогалту плазморея тон, ал бул каннын коюлануына жоне адам агзасынын кургауына океп согады. Дененин 1/3 болигшин, ал балаларда типти 1/4 болигинин куюи зардап шегуши омирине кауипти екени долелденген, ал дененин бетки кабатынын 1/2 болигинин куюи олимге океледи. Сондыктан тек куйик дорежесин гана емес, сонымен бирге куйик ауданын аныктау (мысалы, адам денесинин бетки кабатынын, шамамен, бир пайызына тен алакан келемимен) оте манызды. Ауыр куйиктин жоне онымен кабаттаса журетин жалпы кубылыстардын жиынтыгы куйик ауруы деп аталады. Ол томендегидей кезендерге болинеди: шок, токсемия, сепсис жоне айыгу кезени.

Алгашкы медициналык комек жергиликти жоне жалпы ис-шараларынан турады. Адамга оттын осер етуи кезинде, ен алдымен, быксып жаткан киим калдыктарын сондиру кажет. Денеге жабысып калган иш киимдерди кайшымен киып алып тастайды. Киим жанган жагдайда зардап шегушинщ устине колда бар норсени жауып немесе су куйып, кар лактырып, жалынды оширу кажет. Комек корсеткенде — ауыру сезимин кушейтпей, акьфын орекет ету керек. Жергиликти ис-шаралар — куйик бетине жабысып калган куйген тиндерди алмай-ак кургак асептикалык макта-доке салса, ол кулдиректер жарылуына соктырьш, оган инфекция тусуи жоне ауыру реакциясы кушеюи мумкин. Сондыктан арнайы стандартты куйикке карсы тангыштар кол-данылады. Аяк-колдын аукымды куйиктеринде коликтик жактау салу жоне ауруды жою ушин наркотик егу кажет. Зардап шегуши денесишн едоуир болиги куйген кезде таза, мумкин болса, стерильди жаймага орал, муздаудын алдын алу уттгин денени жылы норсемен кымтайды. Кышкыл жоне силтимен куйген кезде дереу суык судын катты агысымен теридеги химиялык заттарды жуып тастау керек. Осыдан кейин кышкыл осерин силтимен натрий гидрокарбонатынын 2%-дык еритиндиси, бор унтагы, магний тотыгы, сабынды су, ал силти осерин кышкылмен (еиркесу жоне лимон кышкылынын 1-2%-дык еритиндиси) бейтарап-тандырылган дурыс. Напалммен закымданганда, жанып жаткан киим дереу шешилуи тиис. Жанган кшмнин калган боликтерин ауа енип кетпеуинин алдьш алу ушин, дереу кез келген матамен немесе ылгал топыракпен жабу керек. Сондирилген ортегиш коспанын озинен-ози жануынын алдын алу ушин куйген кабатка ылгал тангыш салу керек жоне оны АМЖЖ немесе куйик ауруханасында коспаны териден толык кетирмейинше шешип алмайды. Онеш пен асказаннын химиялык куйиги кезинде алгашкы сагаттарда сактыкпен асказанды жуу керек, зардап шегушиге кустыру максатында коп су ишкизу кажет. Жалпы ис-шаралар аукымды куйиктер кезинде куйиктик шоктан сактандыру жоне шок кубылыстарын азайту ушин кажет. Бул ушин тыныштык, жылыту, наркотиктер беру керек. Егер мумкин болса, коп су ишкизу керек, мысалы, сода-туз еритиндисин (натрий хлоридинин 1 шай касыгын жоне натрий гидрокарбонатынын 1/2 шай касыгын 1 л суга ериту) тоулигине 4-5 литрге дейин беруге болады. Алгашкы медициналык комек корсетилгеннен кейин, зардап шегуши АМЖЖ немесе куйик ауруханасьша жибериледи. Саулемен кую белгилери билинген кезде алгашкы медащинальщ комек корсеткенде, куйген жерге асеиггикалык (кургак немесе жакпамайлы) тангыш салу керек. Осылайша зардап шегушиге алгашкы медициналык комек корсетудин биринши миндети — закымдаушы агент орекетин токтату. Кайталап инфекция тусудин алдын алу ушин куйген кабатка асептикалык тангыш салады. Шоктан сактанудын жоне ауру синдромын азайту ушин шприц-тюбиктен промедол енгизеди, ал куйген аяк-колды колда бар куралдармен иммобилизациялайды. Осыдан кейин куйген адамдарды коликпен тасымалдайтын жерге жеткизеди, бул жерде зардап шегушинин жагдайына сойкес ОПМ эвакуация кезектилиги аныкталады. Жогарыда аталып откендей, тангыш салу ушин омбебап тану пакеттери колданылады, олар мата емес материалдан жасалып, жогары жабыспауын камтамасыз ету ушин алюминий буында усталады. Аукымды жараларда улкен стерильди тангыш пайдаланган жон. Тиндердин закымдалу терендигине байланысты куйикти уш дарежеге боледи: И дареже – теринин кызаруы байкалады; ИИ дареже – теринин кулдиреуи;ИИИ дареже – теринин жане томен орналаскан тиндердин караюы. Куйик ауыру сезимимен жане куйген жердин ашуымен бирге журеди. 

Алгашкы комек: Дереу жедел жардем шакырыныз, егер куйик: * Тыныс алуды киындатса; * Дененин бир болигин гана алмаса;

* Бас, мойын, кол билезиктерин, табан немесе жыныс мушелеринде болса; * Балала немесе кари адамда болса.

Куйик химиялык заттардан, жарылыстан немесе электр тогынын асеринен болса.

Салкындату шагын куйиктер кезинде кулдиреудин алдын алады жане катты куйиктер кезинде тиндердин закымдалуын азайтады.

- Биринши жане екинши дарежели суйиктер кезинде жараны салкын сумен салкындатыныз, тирак музбен емес.

- Оны таза дымкыл сулыкпен жабыныз.

- Исину пайда болганша, зардап шегушинин сакинасын, сагатын жане баска да заттарын шешиниз. 

Тыйым салынады: - Куйген жерге зарарсыздандырылган немесе таза тампон- тангыштардан баска заттарды тигизбениз.

- Мактаны пайдалануга жане куйген жерге жабыскан киимди тартуга, куйик кулдиреулерди ашуга.

- Ушинши дарежели куйик кезинде жараны тазалауга (мундай куйик кезинде зардап шегушини мумкиндигинше жылдам даригерге жеткизиниз).

- кандай да бир кремдерди, мазьди, сепкиштерди, тис пастасын жагуга.