84.Кол-аяк суйегинин сыну турлери жане алгашкы медициналыккомек корсету ережелери.

Суйек тутастыгынын бузылуы — сыну деп аталады. Бул механикалык куш осеринен болып, жумсак тиндердин закымдануымен сипатталады. Сыныктын жабык жане ашык турлери бар. Ашык сыныктарда сынган жерде жара болады. Бул оте кауипти, ойткени жарага инфекция тусу катери жогары. Егер сынык еки жарыкшакты болса, онда ол: 1)Жабык (бейбит уакытта — теринин закымдануынсыз); 2)толык (суйектин букил тутастыгынын болиги бузылуы),толык емес (суйек шыбыгынын белгили бир болиги бузылуы) болып болинеди. Сынык белгилери:

—сынган жердин катты ауруы (шугыл, сол жердин ауруы);

— аяк-кол функцияларыньщ бузылуы — толык сыну кезинде анык, ал толык емес сыну кезинде жоне шаншылган немесе аяк-кол суйегинин бири сынуы кезинде онша билинбейди;

—аяк-кол суйектеринщ кыскаруы (тексеру немесе олшеу кезинде);

аяк-кол суйектери формасынын езгеруи (деформация-майысу);

закымданган жердеги калыпсыз козгалыстын болуы (силалап кору кезинде);

кейде сыкырлау немесе суйек сыкырлауы (сыныктардын кажалуы — колмен сезуге немесе естуге болады);

кейде дене кызуыньщ котерилуи (алгапгкы кундери —38°С-ка дейин);

бас суйеги, кабырга, омыртка мен жамбас суйектери сынган кезде бас пен омыртка кемиги, окпе, куык, тик ишек жоне баскаларынын закымдану белгилери айкындалады.

Толык сынык турлери:

келденен сыну сызыгы — суйек узындыгына келденен келеди (тутикти суйектерде, кыска суйектерде — билек, балтыр,табан суйектери, тизе тобыгы, окше суйеги жане т.б.);

кигаш сыну сызыгы — суйек узьшдыгына колденен (аяк-колдын узын суйектеринде жии кездеседи);

бойлык сыну сызыгы — суйек узындыгьша параллель (кобине саусак суйектеринде немесе аяк-кол узын суйектеринин буын уштарында);

буранда торизди сыну сызыгы — буранда торизди сызык туринде (узын суйектердин буралган кезинде — кобинесе аяк, иык суйектеринде);

аралас сыну (сызыктарынын бирнешеуи Т—торизди,Ш—торизди, сына торизди жоне т. б.) сызыгы. Кобинесе ишки жоне буын айналасы суйектеринин сынуы;

шаншылган суйек сыныгы — баска суйекке енип ("шаншылып") кетеди. Суйек тутастыгынын бузылуы саныбойынша жекеленген жоне коптеген, жарыкшакты болады (суйектин уш жоне одан да коп сынуы, кобинесе ок тиген жараларда).

Сынык кезинде зардап шегушини толык тыныш калыпка келтиру керек. Бул шоктын пайда болу себептерин азайтады, жумсак тиндер мен тамырлардын суйек сыныктарымен закымдануынын алдын алу кажет. Егер сыныктар ашык болса, онда алдымен кан кетуди токтатып, жарага тангыш салады. Киим мен аяккиим шешиледи немесе тигисинен согиледи. Жаракаттык уыттану туралы тусиник (жумсак тиндердиц узак уакыт бойы шаншылып калу синдромы) жане онын белгилери

Ашык жане жабык сыныктар кезинде алгашкы медициналык жордем корсетудин (АМЖК) жалпы ережелери

АМЖК кезинде сыныктардын аскынып кетпеуине (жаракатты шок, кансырау жоне т.б.) коп конил болинеди. Ен алдымен, шок немесе артериядан кан кету кезинде (аз уакытка жгут салынады) жордем корсетиледи. Улкен тутикти суйектердин (жамбас жоне т.б.) сынуы кезинде зардап шегушиге шоктын алдын алу жоне ауыру сезимин азайту ушин ауыруды басатын дорилер (промедол, морфин жоне т.б.) енгизиледи. Морфинди кабырга, жамбас жоне т.б. сынуы кезинде колдануга болады.

Закымданган кол-аякты иммобилизациялау керек (уакытша бекиткиш тангыш немесе кол-аяктын, дене боликтеринин козгалысы мен тыныштыгын камтамасыз ететин тасымалдагыш жактаулар салынады). Олар:

ауыру сезимин (шоктын алдын алу) азайтуга ;

жаракаттык булинудин (жумсак тиндер мен ишки органдар) пайда болуына жол бермеуге;

ашык сынык кезинде жара жущиасы пайда болуы мен дамуынын каупин азайтуга;

4) сынык суйектеринин битип кетуи ушин колайлы жагдайлар жасауга комектеседи.

Егер ашык сынык болса, онда жактауларды салмас бурын жараны ендеп, стерильди тащыш салу керек. Жарага жукпа туспеу ушин, суйек сыныктарын тузетуге болмайды.

Закымданган ошакта стандартты жактаулардан баска жасанды (колда бар) жактаулар (агаштан, шыбыктан, агаш кабыгынан, кабыкшадан, сабан байламынан, картон кагаздан, колшатырдан, куректен, сунги пышактан, мылтыктан жасалган) колдануы мумкин.

АМЖК колдануындагы турли стандартты жактауларды пайдалану керек: металдан жасалган (мысалы, Крамер сатылы жактаулары) агаштан жасалган (Дитерихс типти жактаулар), кейде пластмастан жасалган (кол-аякты ыстык суга тусиргеннен сон оларды реттейтин).

Жактаулар — алдын ала макта немесе баска матамен оралады; жактаудын бир болигин киим устинен (согыс немесе кыс кезинде) салады, онын астында жарага салынатын стерильди тангыштар калады.

Дененин ашык жерлерин де мактамен орауга болады. Мактамен оралган жактау устинги жагынан дакели бинтпен бекитиледи, оны кол-аяк формасы мен колеми бойынша бугил салу керек (ол утттин озине немесе баска сау адамга салып кору кажет). Дайын жактауды бекиту (бугилип, мактамен оралган) докели бинтти ал ол колда болмаган кезинде — ушкил орамалды, орамалды, ишки киим етегин, жип-арканды, бау-белдикти нолданумен жузеге асырылады. Бул кезде кол-аяк физиологиялык жагдайга келтириледи. Аяктын сынуы кезинде жантау (тасымалдагыш) аяктын тузетилген жагдайында салынады.

Жактауды салудын негизги ережелери: суйектин сынуы кезинде кем дегенде сынган жерге жакын жатнан еки буьш оралатындай етил жактауды салу керек (ягни сынактан биик жоне томен).

Мысалы:

балтыр суйектеринин сыну кезинде — тизе жоне аяк басы-балтыр буындарын орап алу;

иык суйегинин сынуы кезинде — иык, шынтак жоне кори жилик билезик буындарын орап алу;

жамбас суйегинин сынуы кезинде — жамбас, тизе жоне аяк басы, балтыр буындарын орап алу.

Кол немесе аяк басы саусактарынын уштарын (егер олар закымданбаса) тангыштан бос калдырады (кол-аяктын кан айналымьш тексеру ушин);

Колды иммобилизациялау ушин сым томир Ишмпгс* сатылы жактаулар (Крамер), фанер жоне картоп жнк таулар, ушкил орамалмен байлау жоне т.б. колданмлнды; аяк ушин — Дитерихс арнайы тасымалдагыш жактаулпрып (агаш) немесе бирнеше улкен сатылы Крамер жактауы колданылады.

Кол сынганда: жактау салу кезинде келеси ережелерди сактау керек:

закымданган колды созуга болмайды;

ашык жара мен катты кан кету кезинде, алдымен,тангыш пен жгут салынады, сосын колдын еки жагынан жактау койылады;

еки жактау да сынык орнынан томен жоне жогары орналаскан буындарды камтуы керек;

—жактауды салар алдында жумсак мата немесе мактамен орау кажет.Тасымалдагыш жактауды салу кезинде колды белгили бир жагдайга кояды:

кол иык буьшында бираз алга берилил, тик бурыштап шынтакта бугиледи;

коп жагдайда алакан ишке карай кысылады;

кол коспасы бираз сыртка карай бугилил, саусактар жартылай бугиледи, ол утигин аурудьщ алаканына бинт немесе докеге оралган тыгыз макта туйиншеги салынады. Зардап шегуши оны саусактарымен кысып алады.

Стандартты сым темирли жактауларды (Крамер) пайдаланган дурыс, ал олар колда болмаган жагдайда — фанер, картон немесе баска жактаулар колданылады, ен болмаганда — закымданган колды ушкил орамалмен асып кою керек (кол коспасы мен билек сынуы кезивде) немесе оны денеге бинтпен орап тастайды (иык сынган кезде).

Иык сынган кезде жактауды бугилген колдын сырт жагьша салады: саусак тубинен бастап, козгалмайтын кодцын иык буынына дейин. Жактаудын узындыгы келмеген жагдайда оньщ уштарына фанер тактайшаны бинтпен орау аркылы узартуга болады.

Билек суйектер сьшган кезде жактаушаны тикелей билекке салады, ал бинтпен оралган билекти ушкил орамалмен асып кояды.

Кол коспасы мен саусак суйектеринин сынуы кезинде жактаушаны алаканынын бетине салып, мыктап бинтпен орайды, ал колды ушкил орамалмен асып кояды.