- •Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі с.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
- •Пәннің оқу-әдісемелік кешені
- •«Тіршілік қауіпсіздігінің негіздері» пәннің оқу-әдісемелік кешені
- •Мазмұны
- •І. Уақытша типтік оқу бағдарламасы
- •Іі. Студенттерге арналған бағдарлама
- •1. Пән туралы мәліметтер
- •Оқу уақытын бөлу
- •3. Постреквизиттер
- •4. Пәннің қысқаша сипаттамасы
- •5. Дәріс сабағының тізбегі
- •7. Практикалық сабағының тізбегі
- •9. Негізгі әдебиеттер
- •Қосымша әдебиеттер
- •10. Курстың саясаты:
- •III. Пәннің оқу-әдістемелік қамтуы
- •IV. Пәннің тапсырмасын тапсыру графигі
- •V. Глоссарий
- •VI. Дәріс конспектілері
- •«Тіршілік қауіпсіздігінің негіздері» курсының мақсаты және мазмұны.
- •Маманды дайындауда курстық негізгі есептері.
- •1. Қазақстан Республикасының Азаматтық қopғaныc және төтенше жағдай саласындағы заңдарының рөлi мен маңызы
- •1.1 Қазақстан Республикасының «Табиғи және тexнoгeндiк сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» заңы
- •1.2 Қазақстан Республикасының «Авариялық -құтқару қызметi және құтқарушылардың мәртебесi туралы» заңы
- •Негiзгi ұғымдар:
- •1.3 Қазақстан Республикасының «Азаматтық қорғаныс туралы» заңы
- •Heгізгi ұғымдар:
- •1.4 Қазақстан Респу6ликасының «Өрт қаyiпсiздiгi туралы» заңы
- •Heгiзгi ұғымдар:
- •1.5 Қазақстан Республикасының «Халықтың радиациялық қаyiпсiздiгi туралы» заңы
- •Негiзгi ұғымдар:
- •1.6 «Төтенше жағдай туралы» Қазақстан Республикасының заңы
- •1.7 «Қаyiптi өндipicтiк объектiлердегi өнepкәciптiк қаyiпсiздiк туралы»Қазақстан Республикасының заңы
- •1.8 «Соғыс жағдайы туралы» Қазақстан Республикасының заңы
- •Негiзгi ұғымдар:
- •1.9 «Терроризмге қарсы күрес туралы» Қазақстан Респу6ликасының 3аңы
- •Негiзгi ұғымдар мен терминдер
- •4. Тқ қамтамасыз еткенде ұйымдастыру және теориялық негіздері.
- •Тж жөнiндегi қр орталық атқарушы органның өкiлеттiгi
- •Төтенше жағдайлар жөнiндегi ведомствоаралық мемлекеттiк комиссия
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Жоғары оқу орындарының Азаматтық корғанысын ұйымдастыру.
- •2. Шаруашылық объектiсi Азаматтық корғанысының ұйымдық құрылымы.
- •3. Ақ құрамалары, оның мақсаты мен құрылу тәртібі.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Төтенше жағдайлардың жіктелуі және пайда болу себептері.
- •Табиғаттағы тосын жағдай.
- •Адамның табиғаттағы өзiнөзi ұстауының кейбiр тәртiптерi.
- •2. Өндірістік авариялар мен апаттардың сипаттамасы.
- •3. Азаматтық қорғаныс жүйесінің құрылымы мен рөлі
- •4. Ядролық зақымдану ошақтарындағы құтқару жұмыстары.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Ядролық қарудың жарылыс ошағы.
- •2. Адамға радиацияның әсері.
- •3. Халықты радиациядан қорғау шаралары.
- •Иондаушы сәулеленудiң негiзгi сипаты.
- •4. Халықты қaтты әсер eтeтiн улы заттардан қорғау шаралары.
- •5. Халықты қәуз бен р3-дан қорғау.
- •7. Химиялық қару. Биологиялық қapy.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •Радиоактивтілік, табиғи радиоактивтілік.
- •Аумақтық радиоактивті ластануы.
- •Адамға сәуле алудың қаупі.
- •Хайуанаттардағы сәулелену ауруы.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Радионуклидтер мен ауылшаруашылық өсімдіктері азық-түлік пен судың ластануы.
- •2. Қатты әсер ететін улы заттар мен улағыш заттар негізгі түрлерінің сипаттамасы.
- •3. Қатты әсер ететін улы заттар.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Радиациялық зақымдану кезіндегі алғашқы медициналық көмек, ішінара санитарлық тазалау жүргізу тәртібі.
- •3. Улағыш заттардың жіктелісі.
- •4. Организмнің әртүрлі уз топтарымен зақымдану белгілері.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •Машықтану сабақтар
- •Радиациялық барлау приборлары.
- •2. Дозиметрлік бақылау приборлары.
- •5 Сурет. Ид-1 өлшегіш дозасының жиынтығы
- •Химиялық барлау приборлары.
- •6 Сурет. Әскери химиялық барлау приборы (әхбп)
- •Халықты радиациядан қорғау шаралары.
- •Иондаушы сәулеленудiң негiзгi сипаты.
- •Зақымдану ошағындағы радиациялық ахуалды бағалау.
- •Зақымдану ошағындағы химиялық ахуалды бағалау.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Халықты қорғаудың негізгі принциптері мен әдістері.
- •2. Халықты, қоршаған орта мен ұйымдарды төтенше жағдайлар кезіндегі қорғаудың негізгі принциптері.
- •1. Қорғаныс шараларын өз уақытында жоспарлау және өткізу;
- •2. Қорғаныс шараларын жүргізу сипаты мен көлемін анықтаудағы салыстырмалы көзкарас.
- •3. Қорғаныс әдістері мен құралдарын анықтаудағы кешенді көзқарас (инженерлік шаралар, көшіру шаралары, радиация мен химиядан қорғау шаралары, медициналық шаралар, өрттен қорғау шаралары).
- •4. Қр Қарулы Күштерімен тығыз байланыста қорғаныс шараларын жоспарлау және өткізу.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары.
- •2. Қорғаныс ғимараттарын толтыру және оған келіп-кету тәртібі.
- •3. Бейбіт және соғыс уақытында қорғаныс ғимараттарын күтіп ұстау және пайдалану тәртібі.
- •4. Көшіру және қоныстандыру. Көшіру және қоныстандырудың принциптері және көшіру әдістері.
- •5. Көшіру органдары, олардың құрылымдары мен міндеттері.
- •6. Көшіру шараларын жоспарлау.
- •7. Материалдық құндылықтарды көшіру тәртібі.
- •8. Көшіру шараларын жүргізу.
- •9. Қоныстандыру мен көшіруді қамсыздандыру.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Тыныс алу органдарын қорғау құралдары.
- •Кесте 2 - Газқағардың алдыңғы бөлігін қиыстыру тәртібі
- •Балалар газқағарлары.
- •2 Сурет. Гп-4у газқағары:
- •Қосымша патрондар
- •Оқшаулағыш газқағарлар
- •Өнеркәсіптік газқағарлар.
- •Кесте 3 - Өнеркәсіптік газқағарларының жіктелісі
- •2. Тыныс алу органдарын құрайтын қарапайым құралдары.
- •3 Сурет. Р-2 респираторы:
- •4 Сурет. Шаңнан қорғайтын мата маскасы птм а
- •3. Теріні қорғау құралдары.
- •12. Сурет. Л жеңіл қорғаныс костюмі
- •13. Сурет. Оп жалпы әскери қорғағыш жиынтығы
- •4. Теріні қорғаудың қарапайым құралдары.
- •5. Жеке қорғаныстық медициналық құралдары.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Суды, азық-түлікті, жем мен су көздерін төтенше жағдайда қорғау және залалсыздандыру. Су мен азық-түлік тағамдарын үй жағдайында қорғау.
- •Су көздерін, су ұстағыш скважиналарды, құдықтарды, бұлақтарды, суғару және сумен жабдықтау су көздерін қорғау.
- •Су құбырларын қорғау.
- •Шахталық құдықтарды қорғау.
- •Бұлақтарды қорғау.
- •2. Малға арналған жемді қоймада және дала жағдайында сақтау.
- •4. Малды ветеринарлық тазалау.
- •7 Сурет. Жер сілкінісінен кейінгі құлаған жерлерді тазалау
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •Өте улы заттар таралатын апаттардың түрлері.
- •2. Нерв жүйесін зақымдайтын фосфорорганикалық уландырғыш заттар.
- •Әсері күшті улы заттар (әкуз).
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •Халықты жер сiлкiнiсi қаyпiнен және ол болған уақытта қopғay.
- •2. Сейсмика жағрафиясы, аса күштi жер сiлкiнiсi.
- •Жер сiлкiнiсiн болжау. Жер сiлкiнiсi болған жағдайда адам өмірін сақтay мен шығынды азайту шаралары.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •1. Жарақаттану және сәтсіз оқиға болғанда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Жарақат кезіндегі организмнің жалпы реакциясы.
- •Талықсу.
- •Коллапс.
- •Естен тану.
- •2. Жарақаттану кезіндегі алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Жарақат.
- •8 Сурет. Жараға бинтпен таңғыш қою
- •9 Сурет. Қанның күре тамырдан ағуы 10 сурет. Қанның көк тамырдан ағуы
- •11 Сурет. Күре тамырдан қысатын дағдылы жерлер
- •12 Сурет. Күре тамырды саусақпен қысу
- •13 Сурет. Аяқ қол буындарын бүгу арқылы қанды тоқтату
- •16 Сурет. Қолға бұрау қойып қанды тоқтату 17 сурет. Ақолдың жабық сынығы,
- •Сүйектің сынуы, буынның шығуы, дененің сыдырылуы, тілінуі және сіңірдің созылу
- •18 Сурет. Зардап шегушіні шинамен тасымалдау кезінде басын тиянақтау
- •19 Сурет. Білек сүйегі сынған кезде шина қою
- •20 Сурет. Сан мен сирақ сынған кезде иммобилизациялау сынықтары болады
- •Күйіктер
- •22 Сурет. Саусақтың үшінің күюі 1,2 және 3,4 дәрежелер
- •Оқиға орнында алғашқы көмек көрсету тәртібі.
- •23 Сурет. Тері жамылғыларының тұтастығын бұзбай
- •1,2Дәрежелі күйік кезінде көмек көрсету Үсік шалу.
- •Күннің өтуі және ыстық тию.
- •Улы заттармен улану.
- •Электр тоғымен жарақаттану.
- •Суға бату, тұншығу және иіс тию.
- •Зардап шеккендерді тасымалдау және жараға
- •26 Сурет. Жеке таңғыш пакеті
- •27 Сурет. Кеуде клеткасы жараланғанда зақымданушыны тасымалдау
- •Кеуде клеткалары мен ішті бинтпен орау.
- •32 Сурет. Кеудеге спиральды және масақ 33 сурет. Иық буынына таңғыш қою
- •Қолға және дененің төменгі жағына таңғыш қою тәртібі.
- •Негізгі әдебиеттер.
- •Қосымша әдебиеттер.
- •VIII. Тест сұрақтары
- •«Тіршілік қауіпсіздігінің негіздері» пәнінен оқу-әдістемелік кешен
- •010011, Астана қ., Жеңіс даңғылы, 62а
4. Қр Қарулы Күштерімен тығыз байланыста қорғаныс шараларын жоспарлау және өткізу.
АҚ алдында тұрған міндеттерді табысты орындауда ҚР қарулы Күштерімен тығыз байланыстың үлкен маңызы бар.
Республика басқару органдарында әзірленетін өзара іс-қимыл жоспарларының мазмұнына ҚР қарулы Күштерімен тығыз байланыс бойынша негізгі мәселелер еңгізілген:
- даярлық дабылдары бойынша АҚ және ТЖ органдары гарнизондарының хабарлау және осы органдардан олар орындаған шаралар туралы кері ақпарат алу тәртібі;
- коменданттық қызметті ұйымдастыру және әскерлердің, жұмылдыру ресурсының қозғалысы мен халықты көшірудің негізгі бағыттарындағы қозғалысты реттеу;
- гарнизон әскерлерін, жергілікті қорғаныс объектілерін, көшірілген халықты қауіпсіз аймаққа орналастыру аудандарын анықтау;
- зақымдау ошақтарында және зілзала, ірі авария мен апат кезінде барлауды ұйымдастыру мен құтқару және басқа шұғыл жұмыстарды жүргізу мәселелерін келісу. АҚ мүддесі үшін, барлау жүргізу үшін әскери басшылық ұшақтар, әскери бөлімдердің барлау құрылымдарын және техниканы бөлуі мүмкін;
- радиациялық және химиялық қадағалау мен лабораториялық бақылаудың бірыңғай жүйесін белгілеу;
- көлік, медицина, инженерлік, материалдық-техникалық құралдармен өзара көмек көрсету жөніндегі шаралар;
- санитарлық-эпидемиялық ахуал туралы ақпарат;
- халықты көшіруде басқару үшін байланыс және хабарлау құралдарын бірлесіп пайдалану.
Әскери басқару органдарының бүкіл басшы құрамының тиісті мемлекеттік және шаруашылық органдарымен, АҚ және ТЖ органдарымен және қызметтерімен келісімді жұмысы арқылы ғана қысқа мерзімде АҚ жүйесінің бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ұйымшылдықпен көшуі, өзіне жүктелген міндетті орындауы үшін тұрақты даярлығына қол жеткізуге болады.
3. Халықты қорғаудың негізгі әдістері.
Халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан және төтенше жағдайлар кезінде қорғауды ұйымдастыру мен іске асыруда, халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан және төтенше жағдайларда құрбандыққа ұшырауын болдырмауға немесе азайтуға бағытталған қорғаныс шараларын іске асыру әдістерінің рөлі ерекше.
Халықты қорғаудың негізгі әдістері мыналар:
- қорғаныс ғимараттарына жасыру;
- халықты таратып және көшіру қоныстандыру;
- жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдану;
- дер кезінде хабарлауды ұйымдастыру;
- азық-түлікті, суды, мал мен өсімдікті радиоактивтік, улағыш, қатты әсер ететін улы заттармен және бактериалдық құралдармен зақымданудан қорғау;
- радиациялық, химиялық, бактериологиялық барлау мен дозиметрлік және лабораториялық бақылауды ұйымдастыру;
- өрттен қорғау, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы және сақтандыру шараларын жүргізу;
- зақымдау аймақтарындағы ұйымдарда жұмыс пен халықтың өзін-өзі ұстау режимдерін сақтау;
- адамдарды, техниканы киім мен аяқ-киімді, санитарлық тазалауды және аумақ пен ғимаратты залалсыздандыруды жүргізу.
Қорғаныс ғимараттарына жасыру– халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан, әсіресе жау шабуылы қауіпі жағдайында қорғаудың негізгі және ең сенімді әдісі.
Бұл әдіс ахуалдын ықтимал сипаты мен халықтың әртүрлі санаттарын қорғау талаптарына жауап беретін қорғаныс ғимараттары жүйесін қолдануды қарастырады.
Адамдарды радиациядан қорғайтын панаханада жасыру тек жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдануды қамтамасыз еткенде ғана сенімді бола алады.
Таратып қоныстандыру және көшіру категорияланған қалалардың халқың, яғни жау шабуы құралдары әсерінің қауіпі нақты төнген халықтың бөлігін қорғау үшін жүргізіледі. Бұл әдісте ықтимал зақымдану ошақтарынан адамдарды уақытында алып кету және оларға жеке қорғаныс құралдарын кигізіп радиациядан қорғайтын панаханада жасыру жолымен қауіпсіз аймақтарға орналастыруды қарастырады.
Көшіру шаралары халықты төтенше жағдайлар, осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуы салдарынан қорғаудың негізгі әдісі болып табылады.
Таратып қоныстандыру мен көшіру туралы шешімді ҚР үкіметі қабылдайды және орталық, жергілікті атқарушы органдар, ұйымдар іске асырады.
Бейбіт және соғыс уақытында төтенше жағдайлар осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылу қауіпі кезінде халықтың бір бөлігін дер кезінде көшіру (ішінара көшіру) жүргізілуі мүмкін. Халықты ішінара көшіру туралы шешімді жергілікті атқарушы органдар қабылдайды. Көшіру шараларын жоспарлау мен өткізу Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқарушы бекіткен «Көшіру шараларын ұйымдастыру мен өткізу жөніндегі нұсқаулыққа» сәйкес жүргізіледі.
Жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдану осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдағыш факторларының ықпалын әлсірете алады. Жеке қорғаныс құралдары радиоактивтік, улағыш, қатты әсер ететін улы заттармен және бактериалдық құралдармен зақымданудан қорғауға арналған. Медициналық қорғаныс құралдары қазіргі қарудың зақымдағыш факторларының ықпалын ескертуге немесе әлсіретуге арналған. Оларға радиациядан қорғайтын препараттар, антидоттар және АИ-2 жеке дәрі-дәрмек қобдишасындағы өзге бактериядан қорғау құралдары мен жеке химиядан қорғау пакеті жатады.
Халықты қорғау республика Азаматтық қорғаныстының басты міндеттері болып табылады, өйткені адамдар – ең жоғары құндылық және олардың қауіпсіздігін қамсыздандыру – бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайларды ескерту мен іс-әрекеттер бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жүйесі барлық шараларының басты мақсаты.
Бақылау сұрақтары:
Халықты қорғаудың негізгі принциптері мен әдістері қандай?
Халықты, қоршаған орта мен ұйымдарды төтенше жағдайлар кезіндегі қорғаудың негізгі принциптері?
Қорғаныс шараларын жоспарлау және өткізу кезінде қандай шараларды қамтуы керек?
Қорғаныс шараларын жүргізу сипаты мен көлемін анықтау?
Қорғаныс әдістері мен құралдарын анықтаудағы кешенді көзқарас?
Инженерлік шаралар ол қандай шаралар?
Көшіру шаралары қандай?
Радиация мен химиядан қорғау шаралары қандай шараларды қамту керек?
Медициналық шаралар дегеніміз не?
Өрттен қорғау шаралары?
ҚР Қарулы Күштерімен тығыз байланыста қорғаныс шараларын қалай жоспарлайды және өткізеді?
Халықты қорғаудың негізгі әдістері қандай?
Тест сұрақтары:
Инженерлік шаралар?
А) халықты қорғаныс ғимаратына жасыру, жау шабылуы жағдайында оны қорғаудың ең негізгі әдісі болып табылады
В) көшіру шараларын дер кезінде жүргізу ТЖ жағдайында халықты алып кетуге, сондай-ақ оны қарсылас жақ осы заманғы зақымдау құралдарын қолданған жағдайда зақымданудан сақтауға мүмкіндік береді
С) халықты радиация мен химиядан қорғау шаралары әдетте бірыңғай АҚ шараларының кешені ретінде қарастырылады
Д) халықты ТЖ мен осы заманғы зақымдау құралдарынанқорғау бойынша медициналық шаралар халықты иондаушы сәулелерден, улағыш, қатты әсер ететін улы заттардан және бактериалдық құралдармен зақымданудан ескерту немесе дәрежесін төмендету мақсатында жүргізіледі
Е) қорғау мақсатында жүргізілетін техникалық және ұйымдық шаралардың кешені
2. Көшіру шаралары?
А) көшіру шараларын дер кезінде жүргізу ТЖ жағдайында халықты алып кетуге, сондай-ақ оны қарсылас жақ осы заманғы зақымдау құралдарын қолданған жағдайда зақымданудан сақтауға мүмкіндік береді
В) халықты қорғаныс ғимаратына жасыру, жау шабылуы жағдайында оны қорғаудың ең негізгі әдісі болып табылады
С) халықты радиация мен химиядан қорғау шаралары әдетте бірыңғай АҚ шараларының кешені ретінде қарастырылады
Д) халықты ТЖ мен осы заманғы зақымдау құралдарынанқорғау бойынша медициналық шаралар халықты иондаушы сәулелерден, улағыш, қатты әсер ететін улы заттардан және бактериалдық құралдармен зақымданудан ескерту немесе дәрежесін төмендету мақсатында жүргізіледі
Е) қорғау мақсатында жүргізілетін техникалық және ұйымдық шаралардың кешені
3. жердегі, ғимараттағы радиация дозасының қуатын, судың және азық-түліктің улы затпен ластануын анықтау үшін қандай прибор қолданылады?
А) «Мастер-1», «Сосна», «Белла»
В) «ИД-1»
С) «ДП-22В»
Д) «ДП-24»
Е) «АГП-1»
4. Радиациялық барлау приборлары?
А) ДП-5В, ИМД-5, ИМД-21
В) ВПХР, ППХР, ҚӘУЗ
С)ДП-22В, ДП-24
Д) ВПХР, ДП-22В
Е) ҚӘУЗ, ППХР
5. Химиялық барлау приборлары?
А) ВПХР, ППХР, ҚӘУЗ
В) ВПХР, ДП-22В
С) ДП-5В, ИМД-5, ИМД-21
Д) ДП-22В, ДП-24
Е) ДП-5В, ДП-24