Игнатович Sacyiyalogіya umk

прафесійную дзейнасць. Такая дзейнасць і звязаныя з ёй адносіны накіраваны ў першую чаргу на стварэнне рэчаў і ідэй, задавальняючых грамадскія патрэбнасці. Гэта дзейнасць займае значную частку чалавечага жыцця і носіць калектыўны характар, укладваючыся ў структуру існуючага грамадскага падзелу працы.

У культуры як сацыяльнай сістэме вылучаюць такія яе сацыялізаваныя падсістэмы, як вытворчасць (эканоміка ў цэлым), палітыка, права, філасофія, навука, мастацтва, рэлігія. Кожная з іх прадвызначае пэўную накіраванасць у адносінах да на-

вакольнага свету, асобныя віды дзейнасці і крытэрыі ацэнак яе
якасці і прадуктаў, характэрныя для iх месца і функцыіИў сацы-
	У
яльным жыцці. Спецыялізаваныя падсістэмы культурыКадроз-
Г
ніваюцца не толькі па ўнутранай будове і функцыях, але і ў
Б
іерархічных адносінах. Для кожнай ступені развіцця дадзенага

грамадства характэрна дамінуючае становішча розных спецыя-
лізаваных сфер культуры.	Й

Сацыякультурны прагрэс звязаны з шырокім засваеннем

членамі дадзенага грамадства свайго культурнага акружэння, з
фарміраваннем умення трансфармавацьИ	яго ў жыццёвае ася-
О
роддзе. Пры такім падыходзе Рможна вылучыць дзве найбольш
Т
істотныя галіны даследавання.

Першая тычыцца сацыяльных і асобасных фактараў, якія

падтрымліваюць устойлівыя ўтварэнні ў культуры, сацыякуль-
турных механізмаўИзасваення культурных каштоўнасцей чле-
намі грамадства.З
Другая адносіцца да крыніц культурных змен i патрабуе
	О
вывучэння ўмоў (неабходных і спрыяльных) для нараджэння
новага ў культурыП		, а таксама фактараў, якія спрыяюць ці пера-
шкаджаюць распаўсюджванню культурных інавацый.
Е
Р

Сацыялагічныя даследаванні абедзвюх галін, у першай з якіх адлюстраваны ўстойлівыя, а ў другой дынамічныя тэндэнцыі ў культуры дадзенага грамадства, забяспечваюць сацыялагічныя веды аб меры гарманічнасці і ўсебаковасці развіцця яго членаў. Яны дазваляюць выявіць сувязь паміж развіццём культуры грамадства і яго асобнымі падсістэмамі, сацыяльнымі супольнасцямі і іх элементамі – асобамі, якія разам з агульнымi рысамi маюць шмат адметных.

111

3.Сацыякультурная ўзаемасувязь i ўзаемазалежнасць

Уграмадстве іншы раз ўзнікае тэндэнцыя меркаваць аб другіх культурах з пазіцый перавагі сваёй культуры. Гэтая тэндэнцыя называецца этнацэнтрызмам. Прынцыпы этнацэнтрызму знаходзяць выразнае выяўленне ў дзейнасці місіянераў, якія імкнуцца ператварыць «варвараў» у сваю веру. Этнацэнтрызм звязаны са страхам і непрыяззю да чужых поглядаў і звычаяў.

Этнацэнтрызмам адзначана дзейнасць першых антраполагаў.

Яны былі схільныя параўноўваць усе культуры са сваёй, якую лічылі самай перадавой. На думку амерыканскага сацыёлагаИ Уільяма Самнера, культуру можна зразумець толькіКна аснове аналізу яе ўласных каштоўнасцей, у яе ўласнымУкантэксце. Такі пункт гледжання называецца культурнымГерманіірэлятывізмам.

Культурны рэлятывізм спрыяе разуменнюБтонкіх адрозненняў паміж блізкімі культурамі. Напрыклад, у дзверы ва ўстанове заўсёды шчыльна зачыненыЙ, інакш, лічаць немцы, зніжаецца ўвага да выконваемай працы. У ЗША, наадварот, дзверы кабінетаў звычайна адчыненыИ. Амерыканцы, якія працавалі ў Германіі, часта скардзілісяР, што зачыненыя дзверы выклікалі ў іх адчуванне няветлівасціО акружаючых і пачуццё адчужэння. Зачыненыя дзверы для амерыканцаў маюць зусім іншы сэнс, чым для немцаўТ.

Культура – цэментИпабудовы грамадскага жыцця і не толькі таму, што яна перадаеццаЗ ад аднаго чалавека да другога ў працэсе сацыялізацыі і кантактаў з іншымі культурамі, але і таму, што яна фарміруеОў людзей пачуццё прыналежнасці да пэўнай групы. ЧленыПадной культурнай групы заўсёды ў большай меры адчуваюцьЕ узаемаразуменне, давяраюць і спачуваюць адзін аднаму, чым робяць гэта ў адносiнах да прадстаўнікоў іншых культурныхР груп. Іх агульныя пачуцці адлюстраваны ў жаргоне, любімых стравах, модзе і інш.

Культура не толькі ўмацоўвае салідарнасць паміж людзьмі,

але і з’яўляецца прычынай канфліктаў унутры груп і паміж імі. Гэта можна праілюстраваць на прыкладзе мовы, галоўнага элемента культуры. З аднаго боку, магчымасць зносін садзейнічае яднанню членаў сацыяльнай групы. Агульная мова аб’ядноўвае людзей. З другога – агульная мова выключае тых, хто не размаўляе на гэтай мове. У ЗША, напрыклад, маецца многа разнавіднасцей англійскай мовы. Акрамя таго, сацыяльныя

112

групы адрозніваюцца паміж сабой своеасаблівасцю жэстыкуляцыі, стылю адзення і культурных каштоўнасцей. Усё гэта можа стаць прычынай канфліктаў паміж групамі.

Можна выдзеліць па меншай меры тры віды канфліктаў, звязаных з развіццём культуры: анамію, культурнае спазненне і чужы ўплыў. Тэрмін «анамія», абазначаючы парушэнне адзінства культуры ў сувязі з адсутнасцю ясна сфармуляваных сацыяльных нормаў, быў упершыню ўведзены Э. Дзюркгеймам яшчэ ў 90-я гг. ХХ ст. У той час анамія была выклікана аслаб-

леннем уплыву на грамадства рэлігіі і палітыкі і павышэннем
		И
ролі гандлёва-прамысловых колаў. Гэта пацягнула за сабой
	К
распад сістэмы маральных каштоўнасцей, якая ў мінулым ад-
У
рознівалiся ўстойлівасцю. Пазней грамадазнаўцы неаднойчы
Г
адзначалі, што рост злачыннасці, павелічэнне колькасці раз-

водаў і іншыя адмоўныя з’явы адбываюцца ў выніку парушэн-

ня адзінства сацыяльных нормаў і культуры, асабліва ў сувязі з
няўстойлівасцю рэлігійных і сямейных каштоўнасцейБ	.

У пачатку ХХ ст. У. Огбарн увёў у навуковы ўжытак паняц-
	И
це культурнага спазнення. КультурнаеЙспазненне адбываецца,
Р
калі перамены ў матэрыяльным жыцці грамадства апярэдж-
О

ваюць трансфармацыю нематэрыяльнай культуры. Гэта вядзе

да неадпаведнасці паміж развіццём матэрыяльнай і нематэрыяльнай культуры. У вынікуТўзнікае мноства нявырашаных сацыяльных праблемИ. Напрыклад, прагрэс у дрэваапрацоўчай прамысловасці звязаныЗ са знішчэннем вялікіх лясных масіваў, але паступова грамадства ўсведамляе жыццёвую неабходнасць апошнiх. АбоОіншы прыклад. Развіццё машыннай прамысловасці прывялоП да значнага росту няшчасных выпадкаў у вытворчасціЕ. Аднак прайшло шмат часу, перш чым было ўведзена заканадаўства, якое прадугледжвала кампенсацыю за вытворчуюРтраўму.

Трэці від культурнага канфлікту, выкліканага панаваннем чужой культуры, назіраўся ў даіндустрыяльных грамадствах, якія падвергліся каланізацыі з боку еўрапейскіх дзяржаў. Згодна з даследаваннямi Б. К. Маліноўскага, мноства процілеглых элементаў культуры тармазілі працэс нацыянальнай інтэграцыі ў гэтых грамадствах. Вывучаючы грамадствы Паўднёвай Афрыкі, Б. К. Маліноўскі выявіў канфлікт паміж дзвюма культурамі, сфарміраванымі ў абсалютна розных умовах.

113

Сацыяльнае жыццё туземцаў да каланізацыі складала адзінае цэлае. На аснове племянной арганізацыі грамадства сфарміравалiся сістэма роднасных сувязей, эканамічны і палітычны ўклад. Культура каланіяльных дзяржаў, галоўным чынам Вялікабрытаніі, узнікла зусім у іншых умовах. I калі еўрапейскія каштоўнасці былі навязаны туземцам, адбывалася не iнтэграцыя культур, а іх ненатуральнае аб’яднанне, якое ўтойвала ў сабе небяспечныя вынікі. Як сцвярджае Б. К. Маліноўскі, гэтая сумесь аказалася няўстойлівай. Ён правільна прадказаў,

што чакаецца доўгая барацьба паміж гэтымі дзвюма культу-
				И
рамі, яна не скончыцца і пасля таго, як калоніі атрымаюць не-
			К
залежнасць, i будзе падтрымлівацца імкненнем афрыканцаў пе-
раадолець напружанасць у сваёй культуры.		У
			той жа час
	Г
Б. К. Маліноўскі верыў, што ў канчатковым выніку перамогуць
заходнія каштоўнасці.

Такім чынам, мадэлі культуры фарміруюцца ў працэсе па-
				Й
стаяннай барацьбы паміж супрацьлеглыміБтэндэнцыямі – да
аб’яднання і раз’яднання.			И
		Р
4. Культура як прадмет сацыялагічнага даследавання
	О
Значнае месца ў агульнай сацыялагічнай тэорыі займае са-
Т
цыялогія культуры. Сацыялогія культуры – гэта галіна сацыя-
И

логіі, якая вывучае сацыяльныя аспекты вытворчасці, захоў-

цей. З У апошні час сацыялогіі культуры надаецца значная ўвага

вання, распаўсюджвання і спажывання культурных каштоўнас-

навукоўцаміПОна постсавецкай прасторы, асабліва ў Расіі. Так, у 90-яЕгг. у Расіі выдадзены чатыры вучэбныя дапаможнікі. Адзін з іх напісаны вядомым сацыёлагам Л. М. Коганам і выдадзеныР ў Екацярынбургу ў 1992 г. У 1996 г. выйшла праца Л. Г. Іоніна «Сацыялогія культуры». Гэтая фундаментальная праца – вынік шматгадовай дзейнасці аўтара. Галоўнай думкай кнігі з’яўляецца палажэнне аб узрастанні ролі культуры ў рэгуляцыі паводзін чалавека, аб напаўненні культурным зместам паўсядзённай рэальнасці, аб ролі культуры ў грамадскім развіцці. У тым жа 1996 г. выйшла другое выданне дапаможніка Б. С. Ерасава «Сацыяльная культуралогія». Кніга прысвечана разгляду праблем культуры ў сучасным кантэксце, што адпавядае задачам сацыялогіі культуры.

114

У1999 г. выдадзены дапаможнік «Сацыялогія культуры», напісаны Л. І. Міхайлавай. Ён грунтуецца на ідэі шматаспектнасці, мнагамернасці культуры, яе ўсёпранікальным характары

іўплыве культуры на грамадскія з’явы і працэсы. Кніга напісана ў кантэксце ўзаемасувязі і ўзаемадзеяння тэарэтычных і эмпірычных дасягненняў у галіне сацыялогіі культуры.

Упершым дзесяцігоддзі ХХІ ст. у РФ убачылі свет шэраг вучэбных дапаможнікаў па сацыялогіі культуры. У капітальнай працы А. І. Шэндрыка «Сацыялогія культуры» (2005) падра-

бязна разглядаюцца розныя пункты гледжання на трактоўку тых ці іншых сацыялагічных праблем культуры, грунтоўнаИразглядаюцца пытанні ўзнікнення і фарміравання сацыялагічнагаК падыходу да аналізу культуры. Заслугоўваюць увагіУвучэбныя дапаможнікі Ю. Ф. Ірхіна (2006), Ф. І. МінюшаваГ (2009) і іншых аўтараў. Б

УБеларусі абагульняючых выданняў, прысвечаных аналізу сацыялогіі культуры, пакуль няма, хоцьЙгэтыя праблемы распрацоўваюцца шэрагам аўтараў, перш за ўсё ў рамках агульнага курса сацыялогіі. НапрыкладИ, акадэмік Я. М. Бабосаў разглядае гэтыя праблемы ў вучэбнымРкомплексе па сацыялогіі. У яго вучэбным дапаможнікуО«Прыкладная сацыялогія» асобная глава называецца «Сацыялогія культуры», у вучэбным дапаможніку «Практыкум паТсацыялогіі» (2003) таксама ёсць асобная глава «КультураИ, яе роля ў развіцці чалавека і грамадства». У вучэбным дапаможнікуЗ П. Р. Ігнатовіча «Сацыялогія» (2001) выдзелена глава «Культура і грамадства». Сёння ў рамках культуралагічнагаОі сацыялагічнага падыходаў да аналізу культуры працуюцьПмногія беларускія даследчыкі: Я. М. Бабосаў, Э. К. ДарашэвічЕ, . Р. Ігнатовіч, С. В. Лапіна, У. Ф. Мартынаў, І. В. Марозаў, А. У. Марозаў, В. У. Пазнякоў, Р. Ф. Шаура, В. П. ПракапцоваР, В. І. Русецкая, А. І. Смолік, І. Я. Шыршоў і інш.

Упрацах гэтых даследчыкаў адзначаліся некалькі падыходаў да трактоўкі сацыялогіі культуры. Прадметам сацыялагічнага даследавання культуры могуць быць, па-першае, уся сістэма культуры як адзінае цэлае або любы з яе відаў; па-другое

– кожны з элементаў сацыядынамікі культуры, культурнай камунікацыі, узяты ў суадносінах з іншымі элементамі культуры або ў суадносінах з іншымі сістэмамі грамадства.

Пры вывучэнні прадмета даследавання сацыялогіі культуры выдзяляюць некалькі прынцыповых палажэнняў.

115

Па-першае, заслугоўвае ўвагі пазіцыя даследчыкаў, якія ацэньваюць культуру як важнейшую сістэмную якасць духоўнай сферы грамадства. У гэтым выпадку суадносіны паняццяў грамадства і культуры разглядаюцца не як суадносіны цэлага і часткі, а як суадносіны цэлага і яго якасці.

Па-другое, культура заўсёды звязана з творчай дзейнасцю, у сваім матэрыяльным і духоўным увасабленні аказваецца неад’емнай характарыстыкай чалавечага розуму і сведчыць аб ступені яго пераўтваральнай сілы пры вырашэнні надзённых праблем.

Па-трэцяе, для сацыялогіі культуру важна разглядаць як су-
купнасць матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей. ПрыИтакім
		У
падыходзе не адбываецца замены каштоўнасці рэччуКці патрэб-
	Г
насцю, выключна штодзённым разуменнем каштоўнасцей за-
Б
мест сістэмнай, упарадкаванай іх трактоўкі.

Па-чацвёртае, пры вызначэнні культуры трэба мець на ўвазе эстэтычны кампанент як спецыфічнае праяўленне каштоўнас-

ных адносін чалавека да свету і сферы дзейнасці людзей.
		Й
Па-пятае, сацыялогія культуры зыходзіць з таго, што куль-
тура ўяўляе сабой сферу самарэалізацыіИ			індывіда як суб’екта
сацыякультурнага працэсу.	Р
Выступаючы ў якасці адной з формаў праяўлення сутнасных
О
Т

сіл чалавека, паказчыкам узроўню і меры прагрэсу грамадства,

яго сацыяльных супольнасцей, культура ўяўляе сабой адзінства
розных формаў індывідуальнайИ			, групавой і грамадскай свядо-
		О
масці і практычнайЗдзейнасці, накіраваных на матэрыяльнае ці
духоўнае ўвасабленне ідэй, поглядаў, каштоўнасных арыента-
цый.	Е
У сувязіПз тым, што культура з’яўляецца ўвасабленнем лю-
Р

бой грамадскай дзейнасці, можна гаварыць аб асаблівых спосабах яе праяўлення. Гэта звязана з разуменнем культуры, папершае, як меры грамадскага прагрэсу, па-другое, як ступені ўвасаблення гуманітарных мэт, па-трэцяе, як асобай формы злучэння духоўнага багацця, назапашанага папярэднім развіццём чалавецтва, i духоўных каштоўнасцей сучаснага грамадства.

Даследуючы культуру, сацыёлагі зыходзяць з таго, што яе назначэнне шматграннае. Таму сацыялогія культуры разглядае каналы, задавальняючыя патрэбы людзей у далучэнні да эстэ-

116

тычных каштоўнасцей, а таксама вывучае, як фарміруюцца густы, як адбываецца ўспрыманне навакольнай рэчаіснасці.

Развіццё даследаванняў культуры востра паставіла пытанне аб сувязі яе з творчай дзейнасцю – працоўнай, палітычнай, сацыяльнай. Па прычыне пераасэнсавання ролі і месца матэрыяльнай культуры ўзнікла неабходнасць вывучыць такую з’яву, як тэхнічная культура, без якой немагчыма тэхналагічная рэвалюцыя.

Актуальнымі з’яўляюцца праблемы ўзаемадзеяння сусветнай і нацыянальных культур.

У задачу сацыялогіі культуры ўваходзіць вывучэнне куль-
турнай дзейнасці і культурнага ўзроўню тых ці іншых сацыяльИ		-
	У
ных груп, патрэбнасцей і інтарэсаў суб’ектаў у сферыКкульту-
Г
ры, асаблівасцей функцыянавання сацыякультурных інстыту-
Б
таў як у сферы вытворчасці, так і ўжывання культуры; стану

і дзейнасці кадраў культуры; планавання і прагназавання развіцця культуры, яе сацыяльных інстытутаў і ўстаноў.

Такім чынам, сацыялогія культуры вывучае: 1) месца і ролю
Й
культуры ў грамадстве, 2) культурны ўзровень і культурную
дзейнасць сацыяльных супольнасцейИ, 3) культурную творчасць
грамадзян, 4) стан і функцыянаваннеР	сацыяльных інстытутаў
і ўстаноў культуры, 5) наяўнасць і дзейнасць кадраў культуры,
О
Т

6) дзейнасць людзей у вольны час, 7) планаванне і прагназаван-

не развіцця культуры, яе інстытутаў і ўстаноў, 8) грамадскую
думку, мастацкую Икрытыку, якая выражае адносіны грамад-
		О
скасці да культурнагаЗжыцця, і інш.
	П
	5. Культурная палітыка Рэспублікі Беларусь
Е
Р

Сусветная практыка і айчынны вопыт сведчаць аб выключнай ролі рэгулявання культурнага жыцця ў любой краіне.

Асабліва гэта тычыцца пераломных момантаў грамадскага развіцця. Адразу трэба зазначыць: пытанне гэта не такое простае, як можа паказацца на першы погляд. Большасць даследчыкаў прытрымліваюцца пазіцыі, што рэгуляванне, кіраванне працэсамі ў сферы культуры носіць аб’ектыўны і заканамерны характар. Аднак ёсць і іншы погляд. Ён распаўсюджаны перш за ўсё сярод дзеячаў, творцаў культуры, якія часам зусім катэгарычна адмаўляюць магчымасць «умяшання» дзяржавы або

117

іншых «старонніх» інстытутаў у такую тонкую і далікатную справу, як культурная творчасць. Яны вядуць барацьбу супраць бюракратычных ці ідэйных абмежаванняў, за свабоду мастака ад усяго, што скоўвае яго творчасць.

Сцвярджаецца, што па прычыне асаблівай ролі творчага пачатку культуры яна звязана з індывідуальнай дзейнасцю пісьменнікаў, музыкантаў, мастакоў, якая не ўкладваецца ў межы рэгламентацыі. Такой жа пазіцыі прытрымліваюцца і некаторыя культуролагі.

Тым не менш вядома, што існавалі і існуюць розныя інсты-

туты, рэгулюючыя культурнае жыццё. Аб гэтым сведчыць і
шэраг арганізацый, дзеючых у рамках Арганізацыі Аб’Ияднаных
	У
Нацый. Перш за ўсё гэта ЮНЕСКА. Па яе ініцыятывеК ААН
Г
было аб’яўлена аб сусветным дзесяцігоддзі культуры (1988–
Б
1997). Галоўная мэта гэтай акцыі заключалася ў тым, каб асэн-

саваць шляхі забеспячэння людзей культурнымі каштоўнасцямі, вызначыць іх месца ў эканамічным і тэхнічным развіцці.

ААН звярнула ўвагу на неабходнасць уліку культурнага аспек-
Й
ту ва ўсіх сацыяльна-эканамічных і тэхнічных праектах развіц-
ця, ва ўзбагачэннi культурнай самабытнасціИ		народаў у развіццi
міжнароднага культурнага супрацоўніцтваР	.
Трэба сказаць, што сфера культуры, па-першае, разумеецца
О
Т
ў шырокім і вузкім сэнсе. Па-другое, структура па лініі дзяр-

жаўнага і галіновага падпарадкавання, а значыць, упраўлення і
кіравання на сёння недастатковаИ	адпрацавана. У выніку ў краі-
не існуе некалькіЗміністэрстваў і ведамстваў, якія маюць непа-
срэднае дачыненне да сферы культуры. Гэта, безумоўна, перш
О
за ўсё Міністэрства культуры. Але гэта і Міністэрства адука-
цыі, у пэўнайП меры Міністэрства спорту і турызму, сістэма

тэлерадыёкамунікацыйРЕ і інш. Сфера культуры, безумоўна, у значнай ступені залежыць ад дзейнасці міністэрстваў фінансаў, эканомікі, працы і інш.

Канешне, Міністэрства культуры адыгрывае рашаючую ролю, і пры аналізе дадзенай праблемы трэба зыходзіць перш за ўсё з гэтай пасылкі. Пералічаныя акалічнасці ўжо самі па сабе з’яўляюцца важным аргументам на карысць аб’ектыўнай і заканамернай неабходнасці кіравання сферай культуры.

У развіцці культурнага працэсу ўзнікаюць сітуацыі паміж тэндэнцыямі да цэнтралізацыі культурнай дзейнасці з боку

118

дзяржавы і яе дэмакратызацыяй, якой патрабуюць няўрадавыя арганізацыі. Але ўмяшанне ўрадавых органаў у работу культурных арганізацый і груп часта проста неабходна, бо без дзяржаўнай падтрымкі яны не могуць вытрымаць тых ці іншых цяжкасцей, не толькі фінансавых, але і прававых, i палітычных, і інш. Разам з тым умяшанне можа стварыць пагрозу залежнасці культурнай дзейнасці ад улады, ад кіруючых колаў, што прыводзіць да дэфармацыі культурнага жыцця.

Гісторыя дае шмат прыкладаў, калі дзяржава і царква, з аднаго боку, былі галоўнымі інстытутамі, што падтрымлівалі

навуку, літаратуру, мастацтва, а з другога – яны ж забаранялі
тыя кірункі або адмаўлялі ў пратэжыраванні і апякунствеИтым
		У	ўрон
творцам, якія пярэчылі «грамадскім нормам» ці наносіліК
дзяржаве або царкве.	Г
	Б
На больш позніх этапах функцыі рэгуляцыі ў сферы куль-

туры пачынаюць падпарадкоўвацца рынку. Але прававыя прынцыпы нязменна карэкціравалі рыначнуюЙ стыхію. У дапаў-

ненне сфарміраваліся іншыя органы, інстытуты і формы рэгу-

ляцыі культурнай жыццядзейнасці: фонды, спонсарства, мецэ-
нацтва, патранаж, розныя прэміі, устанаўленнеИ			званняў, аргані-
зацыя акадэмій і інш.	О
	Т	Р
Дзяржава – гэта	асобы сацыяльны інстытут, які аказвае

жавы не супадаюцьИпрама з дынамікай культуры, у кожным грамадстве дзяржаваЗў тым ці іншым аб’ёме падтрымлівае сферу культуры Ояк праз бюджэтнае фінансаванне, так і спецыяльным заканадаўствам або спецыяльнай палітыкай. Але ажыц-

ўплыў на культуру. І хаця ні сутнасць, ні дынаміка, ні лёс дзяр-

цяўленнеПпрынцыпаў плюралізацыі і дэмакратызацыі і іншыя фактарыЕпрыводзяць да таго, што падтрымка з боку дзяржавы непазбежнаР абмежавана. Таму культура ў значнай ступені функцыянуе ва ўзаемадзеянні з іншымі сферамі дзейнасці і рэгуляцыі, перш за ўсё з гаспадарчай сферай, рынкам, у тым ліку і рынкам культуры.

Такім чынам, дзяржава з’яўляецца тым сацыяльным інстытутам, тым органам, які фарміруе і праводзіць у жыццё палітыку ў галіне культуры.

Культурная палітыка ў Рэспубліцы Беларусь у працэсе трансфармацыі грамадства выклікае глыбокія змены ва ўнутраным свеце чалавека, яго сацыякультурных пазіцый, каштоў-

119

насных арыентацый. Яна суправаждаецца разбурэннем былой парадыгмы каштоўнасцей, калі многія з іх ва ўспрыманні значнай колькасці людзей мяняюць знак плюс на знак мінус. Прыярытэтнае значэнне пачынае набываць этнічная і рэлігійная ідэнтыфікацыя асобы.

Кожны народ праз успрыманне і пераўтварэнне культурнай спадчыны сусветнай супольнасці выпрацоўвае для сябе аптымальную сістэму каштоўнасцей, стварае выхаваўчы ідэал, які адпавядае яго менталітэту, яго традыцыйным уяўленням аб дасканалай асобе. Народны ідэал увасабляе ў сабе ўсё багацце

гістарычнай спадчыны этнасу, яго адметны менталітэт.
Культурная палітыка ў нашай краіне будуецца наИаснове
	У
Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, артыкул 51 якойКдэкларуе
Г
правы грамадзян на ўдзел у культурным жыцці.
Б
Галоўнай задачай культурнай палітыкі павінен стаць пад`ём

нацыянальнай самасвядомасці беларускай нацыі, стварэнне ў краіне такіх умоў, пры якіх мог бы свабодна праяўляцца яе

нацыянальны характар. Гэта, у сваю чаргу, дазволіць прадстаў-
		Й
нікам іншых этнасаў, пражываючых на тэрыторыі Беларусі,
плённа развіваць самабытнасць сваіхИкультур, праяўляць свае
нацыянальныя асаблівасці.	Р
Але права чалавека свабодна ўдзельнічаць у культурным
О
жыцці самога па сабе недастаткова. Культурную дзейнасць па-
Т
трэбна стымуляваць. Сусветная супольнасць усвядоміла, што
культурнае развіццёИпавінна стаць клопатам і абавязкам сучас-
най дзяржавы і ўсіхЗіншых інстытутаў, якія прымаюць рашэнні
аб стратэгіях, праграмах і праектах грамадскага развіцця.
О
Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь абвяшчае, што права бе-
ларускагаПнарода карыстацца культурай забяспечваецца агуль-

найРдаступнасцюЕ каштоўнасцей айчыннай і сусветнай культуры, што знаходзяцца ў дзяржаўных і грамадскіх фондах, развіццём сеткі культурна-асветных устаноў. Канстытуцыяй гарантуецца свабода мастацкай, навуковай, тэхнічнай творчасці і выкладання ў навучальных установах. Дзяржава садзейнічае развіццю культуры, навуковых і тэхнічных даследаванняў на карысць агульных інтарэсаў.

Права грамадзян у галіне культуры павінна забяспечвацца праз культурную палітыку ў грамадстве. Палітыка ў галіне культуры – гэта сістэма юрыдычна-прававых, эканамічных, са-

120