Игнатович Sacyiyalogіya umk

скія арганізацыі і плыні); тыя, што дзейнічаюць у духоўнай сферы (школы, установы вышэйшай адукацыі, мастацкія ўстановы).

Па характары арганізацыі адрозніваюць фармальныя і нефармальныя інстытуты. Дзейнасць фармальных інстытутаў заснавана на строга ўстаноўленых прадпісаннях (правы, устаў, інструкцыі). Фармальныя інстытуты ажыццяўляюць кіраўніцкія і кантрольныя функцыі.

У нефармальных інстытутах адсутнічаюць дакладна вызначаныя, замацаваныя ў заканадаўчых актах і нарматыўных даку-

6.Сацыяльныя арганізацыі – мэтавая супольнасцьУКИ, іерархічнае злучэнне элементаў якой абумоўліваеццаГдасягненнем сумесных мэт. Сацыяльная арганізацыя ўяўляеБаб’яднанне людзей, гарманізацыю іх намаганняў на дасягненне пэўнай мэты, якая не можа быць дасягнута нікім з іхЙпаасобку, хаця і важная для кожнага.

7.Сацыяльны кантроль – механізмИсамарэгуляцыі ў сацыяльных сістэмах (групах, калектывахР , арганізацыях, грамадстве

ўцэлым) дзейнасці і паводзінОсацыяльных груп і індывідаў, ажыццяўляемы праз нарматыўнае (маральнае, прававое, адміністрацыйнае і інш.) рэгуляваннеТ . Сацыяльны кантроль забяспечвае падтрымку прынятымИ у грамадстве сацыяльным нормам, правілам. УЗшырокім сэнсе сацыяльны кантроль уключае ўсе віды кантролю, што існуюць у грамадстве. У вузкім сэнсе пад сацыяльнымОкантролем разумеецца кантроль сілай грамадскай думкіП, галоснасці вынікаў і ацэнак дзейнасці і паводзін людзейЕ. Важная форма сацыяльнага кантролю – маральны самакантроль. Яго поспех вызначаецца ступенню захавання кожнымРчленам грамадства сацыяльных нормаў, фарміраваннем перакананняў чалавека, гэта значыць эфектыўнасцю працэсу сацыялізацыі. Элементамі сацыяльнага кантролю з’яўляюцца прывычкі, звычаі, санкцыі.

3.Сацыяльныя працэсыментах прадпісанні. Сацыяльны кантроль у такіх інстытутах

Сацыяльны працэс (ад лац. processus – цячэнне, рух) – паслядоўная змена стану ці рух элементаў сацыяльнай сістэмы, любога сацыяльнага аб’екта. Сацыяльныя працэсы здзяйсняюцца

131

пад уплывам як унутраных, так і знешніх умоў, валодаюць устойлівым парадкам узаемадзеяння складаючых iх кампанентаў, працягласцю ў часе і накіраванасцю да таго ці іншага стану сацыяльнага аб’екта. Асноўнай крыніцай развіцця сацыяльных працэсаў служаць супярэчнасці ўнутры сацыяльных сістэм.

Класіфікацыя сацыяльных працэсаў можа мець розныя асновы, якія характарызуюць змест дзейнасці, яе працягласць, узровень агульнасці, ролі і функцыі арганізаванай сістэмы. Найбольш агульным з’яўляецца дзяленне сацыяльных працэсаў на працэсы ўзнаўлення і развіцця. Першыя накіраваны на пад-

трымку існуючых адносін, другія – на іх якасныя змены. У
		И
адпаведнасці з узроўнем сістэмы, у якой яны працякаюць, ад-
	К
розніваюцца: 1) унутрыасобасныя працэсы (напрыклад, сама-
У
адукацыя); 2) працэсы міжасобасныя, якія характарызуюць ад-
Г
носіны паміж двума індывідамі; 3) працэсы паміж індывідамі
і групай; 4) унутрыгрупавыя, якія змяняюцьБарганізацыю і ўнут-

раную структуру супольнасці; 5) працэсы міжгрупавыя, што
	И	; 6) працэсы, якія
характарызуюць адносіны паміж групаміЙ
Р
ахопліваюць грамадства ў цэлым.
О
Усе сацыяльныя працэсы звычайна дзеляць на працэсы

ўзаемнага збліжэння людзей і працэсы, што раз’ядноўваюць
	Т
людзей. Сярод сацыяльных працэсаў можна вылучыць наступ-
И
ныя iх разнавіднасці.

1. Прыстасаванне. Яно праяўляецца заўсёды там, дзе індывід

ці група аказваецца ў новым асяроддзі (выпускнікі школы ці
О	адукацыі прыходзяць на вытворчасць,
ўстановы вышэйшайЗ

група эмігрантаў, якая аказалася ў чужой краіне, і інш.). Для

2. СупрацоўніцтваЕ . Яно грунтуецца на ўзгодненай дзейнасці ў дасягненнi агульнай мэты. Сэнс супрацоўніцтва – узаемная

прыстасавання характэрна праяўленне ўзаемнай цярплівасці да
сістэм каштоўнасцейП	і да ўзораў паводзін іншых.
Р

карысць. Супрацоўніцтва магчыма на аснове ўзаемнага прыстасавання, адмаўлення ад некаторых асабістых каштоўнасцей.

3. Саперніцтва – барацьба розных сацыяльных суб’ектаў за атрыманне пэўных каштоўнасцей. Яно ўзнікае на глебе супрацьлегласці інтарэсаў.

4. Канфлікт – гэта сацыяльны працэс, у якiм iндывiд цi група імкнецца дасягнуць сваiх мэт шляхам падпарадкавання сабе ці адхілення другога індывіда або групы, што імкнецца да ідэн-

132

тычных мэт. Канфлікты могуць выступаць у розных формах. Вядомы канфлікты класавыя, эканамічныя, палітычныя, рэлігійныя, маральныя і інш.

5. Сацыяльныя перамяшчэнні – гэта змяненне індывідам ці групай сацыяльнай пазіцыі, месца, займаемага ў сацыяльнай структуры. Змены адбываюцца ў сацыяльна-класавым становішчы, сацыяльна-прасторавым вымярэнні (міграцыя), у час знаходжання ў тым ці іншым працоўным калектыве і займаемым месцы ў вытворчасці (рух і цякучасць кадраў). Вылучаюць

«вертыкальныя» сацыяльныя перамяшчэнні (рух уверх і ўніз у
сістэме сацыяльных пазіцый) і «гарызантальныя»								И
								(перамя-
шчэнне на адным і тым жа сацыяльным узроўні).							К
						У
	П ы т а н н і і з а д а н н і					Г
1. Вызначце сутнасць паняцця «сацыяльная супольнасць».
2. Што ўяўляюць сабой малыя і вялікія сацыяльныяБ								групы?
3. Ахарактарызуйце катэгорыю «сацыяльныя сувязі».
				И
4. Што такое сацыяльны працэс?					Й
			Р
5. Якія віды сацыяльных працэсаў вы ведаеце?
		О
Г л ав а 9 . Сацыяльныя інстытуты
	Т
і сацыяльныя арганізацыі
	И
1. Паняцце сацыяльнага інстытута
О		інстытута			– адно з цэнтральных у
Паняцце сацыяльнагаЗ

сацыялогііП, таму вывучэнне інстытуцыяльных сувязей – адна з асноўныхЕнавуковых задач сацыялогіі (сацыёлагаў).

Тэрмін «інстытут» мае мноства значэнняў. У еўрапейскія мовыРён прыйшоў з лацінскай: institutum – устанаўленне, упарадкаванне, установа. З цягам часу гэты тэрмін набыў два асноўныя значэнні – вузкае тэхнічнае ( назва спецыялізаваных навуковых і вучэбных устаноў) і шырокае сацыяльнае: сукупнасць нормаў, рэгулюючых пэўную сферу грамадскіх адносін.

Сацыяльныя інстытуты – гэта гістарычна сфарміраваўшаяся ўстойлівая форма арганізацыі сумеснай дзейнасці людзей. У сувязі з тым, што чалавек у грамадстве звязаны мноствам бачных і нябачных ніцей з іншымі людзьмі і грамадствам у цэлым, існуе аб’ектыўная неабходнасць рэгулявання сацыяльных сувя-

133

зей і працэсаў, якая забяспечвае задавальненне найбольш важных індывідуальных і калектыўных патрэбнасцей. Сацыяльная практыка паказвае, што для чалавечага грамадства аб’ектыўна неабходна замацаваць некаторыя тыпы сацыяльных адносін, зрабіць іх абавязковымі для членаў як пэўнай сацыяльнай групы, так і грамадства ў цэлым. Такім чынам, адной з неабходных умоў з’яўлення сацыяльных інстытутаў служыць адмысловая сацыяльная патрэбнасць.

Практыка замацавання адносін, накіраваных на задавальненне надзённых патрэбнасцей, заключаецца ў стварэнні жорстка замацаванай сістэмы роляў і статусаў, прадпісваючых

індывідам правілы паводзін у сацыяльных адносінах, а таксама
			И
ў вызначэнні сістэмы санкцый для таго, каб дасягнуць няўхіль-
нага выканання гэтых правіл.		К
	У
Сістэмы роляў, статусаў і санкцый ствараюцца ў выглядзе
	Г
сацыяльных інстытутаў, якія з’яўляюцца найбольш складанымі
і важнымі для грамадства відамі сацыяльныхБсувязей. Сацы-

яльны інстытут ствараецца на аснове сацыяльных сувязей,
	И
узаемадзеяння і адносін канкрэтныхЙасоб, індывідаў, сацы-
Р
яльных груп і іх супольнасцей. Але ён, як і іншыя сацыяльныя
О
сістэмы, не можа быць зведзены да сумы гэтых асоб і іх узае-

мадзеянняў. Сацыяльныя інстытуты носяць надіндывідуальны характар, характарызуюцца сваімі сістэмнымі якасцямі. Сацы-

яльны інстытут як сацыяльная сістэма гарантуе падобныя па-
	Т
водзіны людзей, вырашае канфлікты, што ўзнікаюць у працэсе
	И
штодзённага жыцця, забяспечвае стан раўнавагі і стабільнасці
ў той ці іншай сацыяльнайЗ		супольнасці і грамадства ў цэлым.
О

Кожны сацыяльны інстытут характарызуецца наяўнасцю мэ-

ты сваёй дзейнасці, канкрэтнымі функцыямі, якія забяспеч-
ваюць дасягненнеП	такой мэты, наборам сацыяльных пазіцый і
роляўЕ, тыповых для дадзенага інстытута.
озныя сацыёлагі па-рознаму вызначаюць сутнасць сацыяль-
Р

нага інстытута. Прывядзём некаторыя з іх:

–«Сацыяльны інстытут – гэта арганізаваная сістэма сувязей

ісацыяльных нормаў, якая аб’ядноўвае значымыя грамадскія каштоўнасці і працэдуры, што задавальняюць асноўныя патрэбнасці грамадства» (С. С. Фралоў).

–«Сацыяльныя інстытуты – адносна стабільныя і інтэграваныя сукупнасці сімвалаў, нормаў, роляў і статусаў, якія кіру-

134

юць цэлымі сферамі сацыяльнага жыцця: сям’я, рэлігія, адукацыя, эканоміка, упраўленне» (А. І. Краўчанка).

– «Сацыяльны інстытут – гэта адносна высокаарганізаваная сістэма сацыяльных адносін і ўзаемадзеянняў, якая характарызуецца ўстойлівай сацыяльнай структурай, глыбокай інтэграванасцю сваіх элементаў, разнастайнасцю і дынамічнасцю іх функцый, ажыццяўляемых пры дапамозе рацыянальна ўстаноўленых і мэтазгодна арыентаваных стандартаў паводзін, вызначаемых зместам рашаемай сацыяльнай задачы» (Я. М. Бабосаў).

– «Сацыяльны інстытут – гэта спецыфічнае ўтварэнне, якое

выконвае сацыяльна значныя функцыі і забяспечвае дасягнен-
			И
не мэт, адносную ўстойлівасць сацыяльных сувязей і адносін у
		К
рамках сацыяльнай арганізацыі грамадства» (С. В. Лаўры-
ненка).	У
	Г
– «Сацыяльны інстытут – гэта пэўная арганізацыя сацыяль-
най дзейнасці і сацыяльных адносін, штоБажыццяўляецца пры

дапамозе ўзаемаўзгодненай сістэмы мэтазгодна арыентаваных
		И	якіх у сістэме абу-
стандартаў паводзін, узнікненне і групоўкаЙ
	Р
моўлены зместам канкрэтнай рашаемай сацыяльным інстыту-
О
там задачы» (Г. В. Осіпаў).

Пры ўсіх адрозненнях у азначэннях сацыяльныя інстытуты вызначаюцца як сістэма, сукупнасць розных формаў арганіза-

цыі і рэгулявання сацыяльных адносін, спецыяльных устаноў,
			Т
нормаў, сацыяльных практык, традыцый, сацыяльных статусаў
			И
і роляў, якія забяспечваюць рэалізацыю функцый, неабходных
для існавання і Зразвіцця сацыяльных супольнасцей і грамад-
ства ў цэлым.
		О
	П2. Віды і функцыі сацыяльных інстытутаў
Е
Для сацыялагічнага аналізу сацыяльных інстытутаў і асаблі-
Р

васцей іх функцыянавання ў грамадстве важнае значэнне мае тыпалагізацыя.

Разнастайнасць сацыяльных інстытутаў вызначаецца дыферэнцыяцыяй сацыяльнай дзейнасці. Узнікненне сацыяльных інстытутаў абумоўлена іх прызначэннем задавальняць важнейшыя патрэбнасці грамадства. Таму сацыяльныя інстытуты і ствараюцца ў адпаведнасці з патрэбнасцямі. Натуральна, што гэтая акалічнасць дае магчымасць тыпалагізацыі сацыяльных

135

інстытутаў. Заснавальнік вучэння аб сацыяльных інстытутах вядомы англійскі сацыёлаг Г. Спенсер падрабязна апісвае шэсць сацыяльных інстытутаў: прамысловы, прафсаюзны, палітычны, абрадавы, царкоўны, дамашні. Больш познія даследчыкі падкрэсліваюць, што ў кожнага грамадства маецца мноства патрэбнасцей, але фундаментальных патрэбнасцей – пяць. Адпаведна існуюць і пяць асноўных сацыяльных інстытутаў, якія забяспечваюць гэтыя патрэбнасці (гл. табліцу).

							И
							Табліца
Асноўныя						К
			Фундаментальныя
сацыяльныя інстытуты				патрэбнасці
1. Інстытут сям’і і шлюбу					Г
		1.Патрэбнасці ва ўзнаўленні роду
2. Эканамічныя інстытуты		У
		2. Патрэбнасці ў дабыванні сродкаў іс-
				Б
		навання чалавека
3. Палітычныя інстытуты		3. Патрэбнасці ў бяспецы і сацыяль-
		ным парадку
4. Інстытут адукацыі			И
		4. Патрэбнасці ў сацыялізацыі, пера-
		дачы вопытуЙпадрастаючаму пакален-
		Р
		ню
	О
5.Сацыякультурныя інстытуты,		5. Патрэбнасці ў вырашэнні духоўных
інстытут рэлігіі		праблем, сэнсу жыцця
	Т
Трэба памятаць, што ні патрэбнасці, ні сацыяльныя інстыту-

ты не з’яўляюцца нязменнымі, застыўшымі, яны пастаянна раз-
віваюцца. Працэс гэтыИідзе па дзвюх асноўных лініях. Першая
– гэта працэс развіццяЗ			патрэбнасцей, адпаведна і сацыяльных
		П
інстытутаў, другая – узнікненне новых патрэбнасцей і сацыяль-
ных інстытутаўО. Таму сёння даследчыкі, акрамя пералічаных,
	Е
называюць і іншыя важнейшыя асноўныя сацыяльныя інстыту-
Р
ты. Я. М. Бабосаў пры тыпалогіі інстытутаў называе наступныя:
1)	эканамічныя,
2)	палітычныя,
3)	сацыяльна-культурныя,
4)	інстытут адукацыі,
5)	інстытут рэлігіі,
6)	інстытут аховы здароўя і сацыяльнага забеспячэння,
7)	сям’я,
8)	навука,
9)	узброеныя сілы,

10) праваахоўныя органы.

136

Па характары арганізацыі вылучаюцца фармальныя (заснаваныя на строга ўстаноўленых прадпісаннях) і нефармальныя сацыяльныя інстытуты (якія ўстанаўліваюць правілы і ажыццяўляюць сацыяльны кантроль над іх выкананнем праз грамадскую думку, традыцыю, звычай).

Фармальныя сацыяльныя інстытуты пры ўсіх сутнасных адрозненнях аб’ядноўваюцца адной агульнай прыкметай: узаемадзеянне паміж суб’ектамі ў дадзеным аб’яднанні ажыццяўляецца на аснове фармальна абумоўленых правіл, нормаў, палажэнняў і г.д. Рэгулярнасць дзейнасці і самаабнаўляемасць такіх інстытутаў (дзяржава, армія, царква, сістэма адукацыі і

інш.) забяспечваюцца строгай рэгламентацыяй сацыяльных
		И
статусаў, роляў, функцый, правоў і абавязкаў; размеркаваннем
	К
адказнасці паміж удзельнікамі сацыяльнага ўзаемадзеяння, а
У
таксама абязлічанасці патрабаванняў да таго, хто ўключаецца ў
Г
дзейнасць сацыяльнага інстытута. Выкананне ж пэўнага кола
абавязкаў звязана з раздзяленнем працы іБпрафесіяналізацыяй

выконваемых функцый. Для выканання сваіх функцый фар-
	И
мальны сацыяльны інстытут мае ўстановыЙ, у рамках якіх (на-
Р
прыклад, школа, установа вышэйшай адукацыі, ліцэй і т.п.) ар-
О
ганізуецца пэўная канкрэтная прафесійна арыентаваная дзей-

насць людзей, ажыццяўляюцца ўпраўленне сацыяльнымі дзе-

насныя ўзаемаадносіны ў іх не маюць выразнага афармлення ў

яннямі, кантроль за іх ажыццяўленнем, а таксама неабходныя
для ўсяго гэтага рэсурсы і сродкі.
	Т
Нефармальныя сацыяльныя інстытуты, хоць і рэгламен-
	И
туюцца ў сваёй дзейнасці пэўнымі нормамі і правіламі, аднак
не валодаюць жорсткайЗ		рэгламентацыяй, нарматыўна-каштоў-
О

ных нормаўЕ, традыцый, звычаяў.

выглядзе прадпісанняў, уставаў і г.д., а сацыяльны кантроль
ажыццяўляеццаП	з дапамогай нефармальных санкцый – мараль-
Р

Кожны сацыяльны інстытут выконвае пэўныя функцыі. Функцыя (лат. function – выкананне) – роля, якую выконвае той ці іншы элемент сацыяльнай сістэмы (у дадзеным выпадку сацыяльны інстытут) у яе арганізацыі як цэлага. Сацыяльных інстытутаў, як мы адзначалі вышэй, называюць даволі многа. Кожны з іх выконвае шэраг функцый, прыдатных менавіта дадзенаму інстытуту. Калі б мы, напрыклад, аналізавалі такі сацыяльны інстытут, як сям’я, то назвалі б функцыі менавіта сям’і: рэпрадуктыўная, выхаваўчая, гаспадарча-бытавая, экана-

137

мічная і г.д. Гэта тычыцца і іншых сацыяльных інстытутаў. Але сацыёлагі вызначылі і шэраг абагульняльных функцый, якія характэрны для ўсіх сацыяльных інстытутаў. Сярод іх:

1.Функцыя замацавання і ўзнаўлення (воспроизводства) сацыяльных адносін. Кожны інстытут валодае сістэмай нормаў і правіл паводзін, якія замацаваны, стандартызуюць паводзіны сваіх членаў і робяць гэтыя паводзіны прадказальнымі. Сацыяльны кантроль забяспечвае парадак і рамкі, у якіх павінна працякаць дзейнасць кожнага члена інстытута. Гэтым інстытут забяспечвае ўстойлівасць структуры соцыуму.

2.Рэгулятыўная функцыя заключаецца ў тым, што забяспечИ - вае рэгуляванне ўзаемаадносін паміж членамі грамадстваК шляхам выпрацоўкі шаблонаў паводзін. Усё жыццёУчалавека працякае ў рамках розных сацыяльных інстытутаўГ. Што б чалавек ні рабіў, які-небудзь сацыяльны інстытут рэгламентуеБ яго дзейнасць. Такім чынам, чалавек з дапамогай сацыяльных інстытутаў дэманструе прадказальнасць і стандартныяЙ паводзіны, выконвае ролевыя патрабаванні і чаканні. Такое рэгуляванне неабходна для сумеснай дзейнасціИ.

3.Інтэгратыўная функцыяРўключае працэсы згуртавання (аб’яднання), узаемаадказнасціОчленаў. Гэта адбываецца пад уздзеяннем інстытуалізаваных нормаў, каштоўнасцей, правіл, сістэмы і роляў. ІнтэграцыяТўпарадкоўвае сістэму ўзаемадзеянняў. Гэта прыводзіцьИда павышэння ўстойлівасці і цэласнасці сацыяльнай структурыЗ .

4.Трансляцыйная функцыя. Грамадства не можа развівацца без перадачыО, трансляцыі сацыяльнага вопыту. Кожны інстытут для свайгоПнармальнага функцыянавання адчувае патрэбу ў прыходзеЕновых людзей. Гэта адбываецца шляхам пашырэння сацыяльных граніц інстытута і змены пакаленняў, шляхам перадачыРад аднаго пакалення другому сацыяльнага і культурнага вопыту.

5.Да трансляцыйнай прымыкае камунікатыўная функцыя. Інфармацыя (навуковая, палітычная, мастацкая), створаная інстытутам, павінна распаўсюджвацца як унутры інстытута ( з мэтай упраўлення і кантролю за выкананнем сацыяльных нормаў), так і ва ўзаемадзеянні паміж інстытутамі. Канешне, камунікатыўныя магчымасці розных інстытутаў не аднолькавыя, адным яны ўласцівы ў большай ступені, другім – у меншай. Адны інстытуты выконваюць непасрэдныя камунікатыўныя

138

функцыі, іншыя – апасродкаваныя. У інстытутаў сродкаў масавай інфармацыі – гэта асноўная функцыя. Актыўна ўспрымаюць інфармацыю інстытуты культуры, адукацыі, рэлігіі. Але ўсім сацыяльным інстытутам камунікатыўная функцыя ўласціва.

6. Адаптацыйная функцыя заключаецца ў тым, што функцыянаванне сацыяльных інстытутаў у грамадстве забяспечвае прыстасаванасць, адаптаванасць індывідаў, сацыяльных груп і грамадства ў цэлым да змяняючыхся ўмоў унутранага і знешняга асяроддзя.

7. Сацыялізуючая функцыя забяспечвае сацыялізацыю, фар-

міраванне асобы шляхам засваення ёю сацыяльных каштоўнас-
				И
цей, нормаў і роляў у рэалізацыі кожнай з іх свайго сацыяльна-
га статусу.			К
		У
	Г
	3. Сацыяльныя арганізацыі
	Б

З сацыяльнымі інстытутамі цесна звязаны сацыяльныя ар-
	И
ганізацыі. Кожны з нас ад нараджэнняЙда апошняга дня жыцця
Р
звязаны з пэўнымі арганізацыямі: нараджаецца ў радзільным
О
доме, вучыцца ў школе, установе вышэйшай адукацыі, працуе

на заводзе, у банку і г.д., лечыцца, адпачывае, займаецца спортам. Усё адбываецца ў той ці ў іншай арганізацыі. I хоць па-

добных арганізацый вялікае мноства, звычайна ў паняцце «ар-
			Т
ганізацыя» людзі ўкладваюць пэўны, усім зразумелы сэнс.
		И
Тэрмін «арганізацыя» (фр. organisation <грэч. organon)
ужываецца ў некалькіхЗ			значэннях:
1) як элемент сацыяльнай структуры грамадства;
О
2) як від дзейнасці якой-небудзь групы;
3) як ступеньП	унутранай упарадкаванасці, узгодненасці функ-
цыянаванняЕ элементаў сістэмы.
Безумоўна, кожны з гэтых сэнсаў мае права на існаванне і
Р

ўжываецца ў сацыялагічнай (і не толькі ) літаратуры. Аднак у дадзенай тэме размова будзе весціся аб сацыяльнай арганізацыі як сацыяльнай упарадкаванасці ў грамадстве.

Сацыяльная арганізацыя ў параўнанні з сацыяльным інстытутам характарызуецца значна меншымі размерамі, працягласцю існавання і маштабамі дзейнасці. Умовамі ўтварэння арганізацыі з’яўляюцца:

139

1)наяўнасць агульных для ўсіх удзельнікаў пастаўленых перад імі мэт і задач, выкананне якіх патрабуе намагання ўсіх удзельнікаў аб’яднання, а таксама звязаных з патрэбнасцямі больш шырокага соцыуму;

2)усведамленне членамі групы зацікаўленасці ў супрацоўніцтве як сродку рэалізацыі пастаўленай мэты;

3)раздзяленне працы (працоўных функцый) па гарызанталі, на аснове спецыялізацыі, і па вертыкалі (у выглядзе адміністра- цыйна-ўпраўленчай іерархіі);

4)выпрацоўка нормаў і каштоўнасцей арганізацыі на аснове тых ці іншых сацыякультурных стандартаў; И

5)размеркаванне ўладных паўнамоцтваў у арганізацыіК;

6)прызнанне адносін у арганізацыі законныміУі справядлівымі з боку членаў самой арганізацыі. Г

Адрозніваюць фармальныя і нефармальныяБарганізацыі. Нефармальная арганізацыя ўяўляе спантанна сфарміраваўшуюся сістэму сацыяльных сувязей, нормаў,Йдзеянняў, якія з’яўляюцца прадуктам міжасабовых і ўнутрыгрупавых зносін і не маюць выразна выражаных і дакументальнаИ зафіксаваных правіл і прадпісанняў. Р

Фармальная – гэта арганізацыяО , для якой характэрны рацыянальнасць, бязлікасць, функцыянальнасць, чыста службовыя адносіны паміж членаміТ, строга прадпісаныя і дакументальна зафіксаваныя правілыИі ролевыя функцыі, наяўнасць органа ўлады (кіраванняЗ) і апарату ўпраўлення.

Падобна сацыяльным інстытутам, у залежнасці ад зместу рэгуляванай Одзейнасці сацыяльныя арганізацыі можна падзяліць на: П

– эканамічныяЕ (вытворча-гаспадарчыя аб’яднанні – фабрыкі, заводы, сельскагаспадарчыя кааператывы, арганізацыі фінанса- ва-Ркрэдытнай сістэмы, гандлю, бытавога абслугоўвання, рознага роду камерцыйныя арганізацыі і г.д.);

– палітычныя (органы дзяржаўнай улады ўсіх узроўняў, палітычныя партыі і інш.);

– сацыяльна-культурныя (тэатры, музеі, бібліятэкі, творчыя аб’яднанні і інш.);

– адукацыйныя (школы, сярэднія спецыяльныя ўстановы і ўстановы вышэйшай адукацыі);

– рэлігійныя (цэрквы, мячэці, сінагогі і іншыя рэлігійныя ўстановы і арганізацыі);

140