27. Сацыяльна-эканамічнае и нацыянальна культурнае жыццё Зах.Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.Нацыянальна –вызваленчая барацьба бел.Народа ў Зах.Беларусі у 1921-1939гг

У 1921г у выніку сав-польс.вайны і рыжск.мірн.дагавора ад 18 сакав.1921 г. да Польшчы была далучана зах.частка Беларусі (Гродзенск, усх.паветы Віленск і заходн Мінскай). Польскія дзярж.улады назыв.яе “усходнія крэсы” (ускраіна) Польшчы”, “малая польшча”. Нас-ва 4,6 млн. Тэрыт. Зах.Бел.польск.улады падзял.на 4 ваяводствы: Палескае (Цэнтр-пінск), Навагрудскае, Віленскае, Беластоцкае, якія дзяліліся на паветы і гміны. Беларусы склад-65%, палякі-15%. Кіруюч.колы разглядалі Зах.Бел толькі як крыніцу таннай сыравіны, рабоч.сілы (працоўны дзень 10-11 гадзін, плацілі бел. меньш, чем палякам) і рынак сбыту для польск.прамысловасці. Акрамя таго. У планах Польшчы ёй прызначалася роля ваен.плацдарма у выпадку вайны з СССР. Прамысловасць Зах.Бел пасля войнаў аднаўлялася павольна, нов.фабр.і заводы не будаваліся. Больш.частка прамыслов.прадпрыемстваў-дробныя фабрыкі і заводы-займаліся перапрацоўкай прадуктаў с/г і некат.відаў мясцовай сыравіны. Пераважі харчовая і дрэаваапроцоўчая галіны прамысловасці. У выніку пастая.скарачэнняў прамысл.вытворчасці, закрыцця фабр.і заводаў тут знізіўся жыццёвы ўзровень рабочых, шмат беспрацоўных (25,5 тыс.). Знішчаліся прыродн.багацці, асабліва Белавеж.пушча. Больш 80% Зах.Бел займалася с/г. Палова зям.фонду належала памешчыкам. У пач.20-ых польскі ўрад правёў зямельн.рэформы, якія ўключалі парцэляцыю (продаж праз Зямельны банк часткі памешчыцк.зямлі дробнымі ўчасткамі-парцэлямі), ліквідацыю сервітутаў (сумесных зямель памешчыкаў і сялян), камасацыю (звядзенне у адзін ўчастак дробных сялянскіх палосак з адначасовым іх высяленнем на хутар). Польскі ўрад сяліў на тэр.Зах.бел ваенных каланістаў-асаднікаў, большасць з якіх складалі польск.афіцэры і ўнтэр-афіцэры. Яны атрымлів.бясплатна ўчасткі па 15-45 га. Яны з’яўляліся апорай польск.буржуазіі ў краі. Многія з бел.сялян выязджалі ў пошуках лепшай долі у Зах.Еўропу, ЗША, Канаду. Працоўныя Зах.Бел цярпелі нацыян.прыгнёт і поўнае паліт.бяспраўе. Па ўмовах Рыжск.мірн.дагавора Польшча абавязвалася прадаставіць бел.і ўкраін.нас-ву усе правы, якія забяспечваюць свабоднае развіццё к-ры, мовы і выкананне рэл.абрадаў. Але так не было. За бел.нацыяй не прызнавалі права на існаванне, ставілася задача яе поўнага знішчэння. 1921-1931-перапіс нас-ва д/вызначэння яе нац.складу. У Зах.Бел згодна яму пераважалі палякі: бел-28%, палякі-49%. На Палессі 707 тыс.чал былі запісаны “тутэйшыя”, якіх лічылі дыялектычн.групай польск.нацыянальнасці. На самой справе у 1931 77% беларусаў, палякі-10%. Польск.улады хацелі паказаць свае правы на захоплен.тэрыторыі. Беларусы, калі не хацелі станав.палякамі, ставіліся ў цяжкія ўмовы (немагчымасць уладкавання на працу, зямля аддавалася афіцэрам). Ліквідац.бел.мовы Тых, хто ведаў бел.мову лічылі непісьменнымі, пазбаўлялі выбарчага права. Забаранялі выкарыст.мову, закрыв.бел.школы, гімназіі, семінарыі. У 1938-39 не было ніводнай бел.школы. Палітыка выкаранення бел.культуры. Праследавалася бел.прэса, закрываліся выдавецтвы, клубы, бібліятэкі, правасл.цэрквы. Дзеячоў арыштоўвалі. Мед.дапамогі амаль не было – высокая смяротнасць. Было шмат тайнай і яўнай паліцыі (дэфензіва), арміі, судоў, карных эскпедыцый (парціфікацый) і турм. 1934-створаны Бяроза-Картузскі канц.лагер па распараджэнні Пілсудскага. Тэрор, масавыя арышты, здзекі-звыч.з’ява ў Зах.Бел. Яны-асноўны сродак зацвярджэння ўлады і метады праўлення польск.кіруюч.колаў. Нацыянальна-вызваленчая барацьба бел.народа ў Зах.Беларусі ў 1921-1939 гг. Працоўныя Зах.Бел не прызнавалі акупацыі, не мірыліся са сваім становішчам. Першымі ў абарону сваіх інтарэсаў выступ.рабочыя: 1921-1922 арганізавалі шэраг забастовак у Гродне, Брэсце, Пінску. У 1923 забастовачны рух ахапіў усе галіны прамысловасці.Рабочыя патрабавалі павышэння зар.платы, устанаўлення 8-гадзіннага раб.дня, аплату за працу ў звышурочны час. Таксама на ўзброен.партыз.барацьбу падняліся сяляне. Дзейнічалі невял.атрадамі, партызаны нападалі на паліц.патрулі, грамілі паліц.участкі. Вясной 1922 г. партызаны Брэсцкага, Ваўкавыскага, Пружанскага і інш.паветаў накіравалі польск.ураду ультыматум з патрабаваннем спыніць насілле, вызваліць з турмаў, забарніць высяканне лясоў і права на самавызначэнне. Але у першыя гады акупацыі барацьба была стыхійнай. У кастрычн.1923- 1 канферэнцыя камуністычн.арганізацый Зах.Бел-стварэнне Камуніст.партыі Зах.Бел (КПЗБ). Кіраўнікі-Дубовік, Мертэнс, Славінскі. У канцы 1923 у КПЗБ уступіла Белар.рэвалюцыйн.арганізацыя (БРА), якая выйшла са складу левага крыла бел.эсэраў і выступ.супраць польск.акупацыі. Старшыня ЦК КПЗБ з 26па 37-Лагіновіч (павел Корчык). У 1924г Створаны Камуністычны Саюз Моладзі Зах.Бел (КСМЗБ), сакратар ЦК – Харужая. Са стварэннем КПЗБ партыз.рух пашыраўся на усю тэрыт.Зах.Бел. Польск.памешч.пачалі уцякаць. Акт.барацьбу павялі сяляне некалькіх вёсак Пружанскага павета супраць братоў Булак-Балаховічаў, якія высякалі лясы Белав.пушчы. 1924-25 партыз.атрады яб’ядналіся ў буйныя фарміраванні па ваен.прынцыпе. Імі камандаваў Арлоўскі, Ваўпшасаў. Польшча вымушана была увесці асаднае становішча Зах.Бел, накіраваўшы на яе тэрыт.карныя ваен.атрады на чале з Рыдз-Сміглам – хваля аблаў, арыштаў, масавы тэрор. Партыз.рух ішоў на спад. 24 чэрвеня 1925-Беларуская сялянска-рабочая грамада (БСРГ), якая у маі 1926 аформілася як самаст.паліт.арганізацыя. Кір-кі: Тарашкевіч, Мятла, Валошын, Рак-Міхайлоўскі. Грамад мела праграму: канфіскацыя пам.землеўладанняў і падзелу іх без выкупу, стварэнне сял-рабоч.урада і ўстанаўлення дэм.свабод, самавызначэння, ліквід.асадніцтва, адкрыцця школ на бел.мове. у 1927 урад Пілсудскага разграміў БСРГ. 3 лютага 1927 паўсталі рабочыя Косава, мірная дэманстрацыя супраць разгрому грамады ,але яна была расстраляна. У 1927г быў створаны сялянска-рабочы клуб “Змаганне”, дзеячы якога былі блізкі да КПЗБ. У 1934 улады разграмілі “Змаганне”, арыштавалі яго кіраўнікоў- Валынца, Гаўрыліка. У 1921г- пач.дзейнасць прагрэсіўная культурна-асветніцкая арганізацыя Таварыства Беларускіх школ (ТБШ). Кір-камі у розныя часы былі Тарашкевіч, Шырма, Пястрак. ТБШ змагалася за распаўсюджанне пісьменнасці сярод нас-ва, за бел.школу, стварала бібліятэкі, клубы, мастацкую самадзейнасць, выдавала бел.газеты, падручнікі. У к.1937 польск.улады забаранілі дзейнасць. Дварчанін у 1927 г скалў “Хрэстаматыю новай бел.літ-ры”, якая была выдадзена у Вільні. У гады сусветн.эканамічн.крызісу (1929-1933) у Зах.Бел. склалася цяжк.становішча. Яе эк-ка і без таго слабая прыйшла у заняпад, закрыв.прадпрыемствы, расла колькасць беспрацоўных. У гэт.умовах прадпрымальнікі ўзмацнілі эксплуатацыя, паменьш.і без таго мізэрную зарплату. У вёсцы экан.крызіс: знізіліся цэны на с/г прадукты, а на пармысловыя узняліся. Былі частымі неўраджаі у выніку якіх голад ахапіў сотні тысяч сялян. 1929-1933-хваля стачачнай барацьбы. Вясной і летам 1929 баставалі рабочыя трох леспаільных заводаў у Гродне, Івацэвічах і інш. У 1931 рабоч.шклозаводаў у Вільні і Ганавічах. Выступаўшыя патрабавалі работы і жылля. Сял.рух перажываў заняпад. Але ужо увосень 1932 у Гродзенск.павеце узмацнілася барацьба сялян супраць камасацыі. У 1933-пік. Адбылася 81 забастоўка. Вясной 1933-уздым сял.руху: актыўныя ўзброеныя выступленні супраць улад. У 1934-1935 рэвал.вызвал.рух развіваўся ў цяжкіх умовах. Шмат каго кінулі у лагер. 2 з’езд КПЗБ у маі 1935 нацэліў камуністаў на стварэнне адзінага рабочага і антыфаш.фронту. Адбыліся забастоўкі з патрабаваннем павелічэння зарплаты, прыёму на работу звольненых. Летам 1935 выступленне нарачанскіх сялян-рыбакоў (каля 5 тыс чал) і звязана было са спробай улад пазбавіць права сялян лавіць рыбу. Пасля рэвал.уздыму пачаўся спад руху. Гэтаму садзейнічаў неабгрунтаваны роспуск у 1938 г Камінтэрна КПП. Роспуску КПЗБ папярэднічалі сталінскія рэпрэсіі 1936-37 гг у маскве і мінску. У ліку арыштаваных былі лагіновіч, славінск, харужая. Амаль усе яны загінулі у турмах і лагерах. Рэвал.вызв.рух садзейнічаў кансалідацыі бел.нацыі у адзінай дзяржаве.