7. Барацьба феадальных груповак за ўладу ў 30-ыя гады 15 ст. Казімір 4 і яго палітыка. Аляксандр. Жыгімонт Стары.

Пасля смерці Віт паўстае пытанне аб уладзе. І пачын.барацьба паміж прапольск.коламі і правасл.коламі. Пракатілікі-Жыгімонта, а правасл. Свідрыгайлу. Пасля смерці Вітаўта ў 1430 г. вял. князем літоўскім становіцца малодшы брат Ягайлы Свідрыгайла. Ён у сваёй палітыцы прытрымліваўся той праграмы, якую вёў Вітаўт, г.зн. ствар. Літоўска-Рускай дзяржавы з апорай на правас. элементы ВКЛ. Узрастанне паліт. ролі феадалаў праваслаўнага веравызн., страта катал. арыстакратыяй неабмежаванай улады прывялі да змовы апошняй супраць Свідрыгайлы Альгердавіча. У ноч на 1 верасня 1432 г. адбыўся замах на вял. князя. Змоўшчыкі пасадзілі на вілен. прастол брата Вітаўта, а Свідрыгайла ратаваўся ўцёкамі ў Полацк. Полацк, які ўвесь час знаходзіўся ў гушчы паліт. падзей, становіцца сталіцай ВКЛ. У 1432 г. каралём Польшчы Уладзіславам-Ягайлам быў выдадзены прывілей, па якім прадстаўнікі знакамітых радоў бел., украін., рускага паходж. правасл-га веравызнання ўраўноўваліся ў некат. правах з феадаламі-каталікамі. У 1434 г. быў абнародаваны аналагічны прывілей, паводле якога правасл. князям і баярам права свабоднага распарадж. спадчыннымі маёнткамі, права атрымання ў спадчыну зям. уладанняў жонкамі і дзецьмі, вызвалялі ад асобных дзяржаўных падаткаў і павіннасцей, дазвалялі мець гербы і знакі шляхецтва. Прывілей 1434 г., па якім “руская” знаць дабілася саслоўнай роўнасці з катал. арыстакратыяй, - гэта была перамога прав. знаці за раўнапраўе. 1432-1440-Жыгімонт-вялікі князь.Б.каталіком, пачаў палітіку ўзвышэння ў княстве нерадавітой шляхты. Распраўлялся с радавітай і выступ.супраць знатн.феадалаў. у 1440 – забіты. Ставіцца пытанне аб князі. Феадалы-каталікі звярнуліся да Польск.караля Уладзіслава з прапановой аб вялікім прастоле ВКЛ. З 1430-Уладзіслаў вял.князь польскі і венгерскі. Разглядалася кандыдаты: Свідрыгайла, асоба сына Жыгімонта-Міхаіла. Уладзіслав адмаўл.ад прастола, але заяв.аб Казіміры (брат яго). Казімір становіцца вял.кн.літ.Казімір 4 і яго палітыка. (1440-1492). Самы працяглы тэрмін кіравання вял.князя. Стаўшы ім 5 гадоў кіруе аднаасобна. У 1443 памірае Уладзіслаў і Польшча запрашае Казім.да іх, але шляхта ВКЛ супраць Казім не дав.адказу. У 1447г палякі заявілі аб пазбаўленіі вял.князя літ.і Казімір пагаджаецца. З 1447 Вял.князь Літ і Польскі.Полшча узняла пытанне аб уніі. Аднак стаўшы каралём полскім, пад ціскам ВКЛ ён выдаў у 1447 прывілей. Ён склад.з 14 артыкулаў і замацоўваў за феадаламі ВКЛ шырок.паліт.і экан.правы. Прывілей падцвярдж.асабіст.свабоду і недатыкальначць феад-аў; за правіннасць феадал павінне адказваць асабіста, а не яго сям’я; феадалам дазвалялася сваб.выязджаць у любую страну, акрамя той краіны, з якой ваявало на той момант ВКЛ; падцвярдж.права феадалаў распарадж.сваёй маёмасцю; дазваляўся шлюб дочак, удоў, баяраў, феадалаў без дазволу княск.намеснікаў; дочкі, пляменніцы маглі самі па свайму жаданню выходзіць замуж; феад.сяляне вызваляліся ад неабходнасці выконваць дзярж.павіннасці; вял.кн.дараваў феадалам права суда над уласнымі сялянамі; дзярж.пасады у ВКЛ м.займаць толькі ўраджэнцы княства. Разам з тым, Казім.больш.частку свайго жыцця праводзіў на тэр.Польшчы у Кракаве. Адчуваючы, што Казім.адыходзіць ад спраў ВКЛ, феадалы у 1456 і 1458 патрабав., каб Казім.прызначаў намесніка. Аднак Казім.пад уціскам польск.шляхты адмаўляецца і пазбаўляецца ад тых, хто выступ.за намесніка. У 1451г Масква, аказаўшы ціск на Казіміра, дабілася, што права на кіраванне правасл.царквой будзе належаць Маск.мітрапаліту. У гэт.накірунку Казім.вымушаны быў саступіць Маскве, але у 1458г Казім.дабіўся стварэння правасл.самастойнай мітраполіі у ВКЛ. У 1492 г.сконч.праўленне Казімір. Змяніў яго Аляксандр (сын). Ал.быў абраны спачатку только вял.кн.літ; у Польшчы-свій кароль. Таму унія, як.была заключана п/ж ВКЛ і Польшчай-абарвалася. Але у 1506г. пасля см.караля польскага Алякс.быў абраны польск.каралём і т.чы. было аднаўленне уніі. Стаўлы вял.кн.літ Ал-р сутыкнуўся з унутрыпаліт.праблемамі, якія паўсталі у дзяржаве. Адна з іх: узрослы ўплыў буйн.феадалаў-магнатаў. Яны склад.пснову гаспадарч.рады. Ал-р вымушаны быў лічыцца з гэт.аўтарытэтам, бо гэт.гаспад.рада прывяло яго да ўлады. У 1492г Ал-р выдае прывілей, які пераўтвар.гаспадарч.раду з дарадчага у афіц.орган дзярж.кіравання. Тут 33 артыкулы. Галоўн.з іх вызначалі: вял.князь з гэт.часу не мае права адмяняць або змяняць законы, прынятыя разам з радай; Пастановы гасп.рады, прынятыя большасцью галосоў, і нават калі князь не згодзен з імі, павінен іх выконваць; у выпадку адсутнасці вял.кн. у дзяржаве рада самастойна вырашае ўсе дзярж.пытанні.Яна не чакае князя. Акрамя таго, прывліеем падцвярдж.усе ранейш.прывілеі, выдадзен.магнатам вял.князём літ. ВКЛ. 13 артыкул замацоўваў асн.прынцыпы знешн.палітыкі дзяржавы: захаванне незалежнасці, добрасуседск.адносін з інш.дзяржавамі, захаванне папярэдн.саюзаў і дагавораў, заключан.раней да яго. У прывіл.таксама былі вызначаны асновы адміністрац., цывільнага і крымінальнага права (службов.асобам забаран.вымагаць падаткі звышустаноўлен.памераў).Аб’яўлялася, што ніхто не можа быць пазбаўлены пасады без віны, а яна павінна быць даказана публічна у судзе. Прыв. Падцвярдж.права займ.дзярж.пасады толькі ураджэнцам ВКЛ. Факт-усе дакументы пісаліся на старабел.мове, а гэты дак-т быў напісаны на лацінскай. Прывілей пашыраў паўнамоцтвы магнатаў. Другое пытанне-“рускае”. Супрацьстаянне паміж шляхтай каталіцк.і правасл.веравызнання. Гэта прыв.да таго, што правасл.шляхта пераходзіць на бок Масквы і далучае да Масквы зямельн.уладанні, а такс.просіць абараніць яе. 1487-1496 на службу у Маскву выйшлі Варатынскія, Вяземскія, Мярэцкія. У к.90-ых-Бельскія, Мажайскія. Але Алякс.не здолеў сняць супярэчнасцей п/ж правасл.і кат.шляхтай. Ён не пайшоў на адмену прывілеяў, як.пазбаўлялі прав.шляхту прымаць удзел у паліт.жыцці (Гарадзельскі у 1413г.). Падчас праўлення Ал-ра выдзеліўся уплывам на князя Міхаіл Глінскі (часам гаварылі, што правіць Глінскі, а не Аляксандр). Глінскі б.каталіком, быў накіраваны у Еуропў на службу да Макіміліяна (Рымск.імп), але не застаўся там. У ВКЛ Ал-р даў Глінскаму пасаду намесніка бельскага і даў шэраг маёнткаў (пад Лідай, Тураў і яго ваколіцы). Пры гэтым Глінскі цягнуў увесь свой род. Гэта не падаб.старой арыстакратыі. Ян Забярэзінскі-акт.дзеяч.супраць Міх.Глінскага. Ал-ра абвінавачв.у вылучэнні Глінскага, але безвынікова. Пахіснуць становішча Глінскага не атрымалася пры жыцці Ал-ра (памёр ў 1506). Змяніў Аляксандра на пасадзе вял.князя яго брат Жыгімонт Стары (1506-1548). Унутран.палітыка была напраўлена на умацаванне асабіст.улады. Праводзіў шэраг рэформ, якія умацоўвалі войска і паспрабаваў вярнуць маёнткі, як.былі незаконна передадзены. Але спроба правесці гэт.рэформы-супрацьдзеянне з боку магнатаў. Некатор.усё ж правёў. Здолеў увесці вайсковы падатак-сярэбшчына. Таксама было прынята рашэнне аб пакаранні шляхціча смерцю, як.не выйшаў на вайну і не было прычын. “Рускае пытанне” у гады праўлення Жыгімонта вылілася ў мяцеж князёў Глінскіх. У аснове яго ляжала супрацьстаянне на чале з М.Глінскім. Пасля смерці Аляксандра Жыгімонт прыязна ставіўся да Глінскіх, але ўплыву на яго Глінскі не аказаў, а ворагі Глінскага. М.Глін.адправіўся у свой маёнтак у Тураў, перегаварыў з Маскоўскім князем Васілём, які абяцаў дапамагчы. У Глінск.з’явіл.свая плошча дзеяння. Ён жадаў стварыць уласн.дзяржаву з асновай-правасл.шляхта. Асноўн.стаўку Глінскі ставіў на Маскву. Абапіраючыся на правасл.шляхту у 1508г М.Гл.на чале атрада са свайго ўладання пайшоў да Гародні, дзе разлічваў знайсці Яна Забярэзінскага. Ён б.Трокскім ваяводам. Знайшлі і адсеклі галаву-помста Глінскага. Цэнтр паўст-Тураў. Глінскі ўзяў Мазыр штурмам. Пасля далучыліся Друцкія, Мсціслаўскія. Сумесна з Маск.войскамі атрад Глінск.узяў у аблогу Менск і дарогу на Вільню, Наваградка. Фактычна уся Бел.была ахоплена мяцежом. Жыгімонт накіроўв.туды атрады на чале з Астрожскім. Атрады Глінск.і Масквы супрацьстаяць не маглі і пачалі адступаць да Оршы, але ўзяць не ўдалося. Калі войскі мяцежнікаў перайшлі граніцу княства, астрожскі не стаў іх праследаваць. Глінскі зноў просіць дапамогу, але Маскве не патрэбна перамога Глінскага. Масква падтрымлівае бязладдзе. Жыгімонт пайшоў у Смаленск і ст.заключаць мірны дагавор, па якому Глінскі мог свабодна выехаць у Маскву і б.прыняты Васілём 3. Глінскі даў прысягу яму і за гэта б.надзелены горадам-Малаяраслаўцам.Такс.паабяцаў даць войскі для ажыццяўлення задумы Глінскага. У 1514 Глінскі дапамагае заваяв. Смаленск, але не атрымаў яго і стаў весці перамовы с Жыгімонтам супраць Масквы. Глінскага арыштоўваюць і ён сядзіць 2 гады у турме у Маскве. Потым васіль 3 жэніцца на сястры Глінскага і ён вызвалены і прыбліжаны да двара. Пасля смерці Васіля захацеў стаць рашаюч.асобай, але маск.баяры не маглі дапусціць гэтага. Зноў кінулі Глінскага ў турму. Жыгімонт змяняе сітуацыю з “рус.пытаннем”. Праваслаўн.шляхта дапускалася да дзярж.пасад і раб.главой астрожскага. З пач.16 ст. пашыр.зямельн.уладанні прав.шляхты,сярод членаў сасл.рады з’яўл.прадстаўнікі бел.рады-Глябовічы, сапегі, Храптовічы. Мяцеж Глінскага падштурхнуў да змены курсу. У часы кіравання Жыгім. у 1522 г сойм ВКЛ паставіў пытанне аб стварэнні ў вял.кн.літ адзінага зборнку законаў. У гэты зборнік павінны будуць увайсці усе зборнікі законаў. Жыгім.падтрымаў гэта і з 1522 пачын.праца стварэння абагульняючага звода законаў-Статута. Статут 1529г складаўся з 13 разделаў і 245 артыкулаў (на працягу 10 год дадалі і ст.283). Статут абмяжоўваў свавольства магнатаў (усе людзі судзіцца адным судом), вызнач.упершыню саслоўе мяшчан. Аб’яўлялася выключн.права на валоданне зямлёй. На той час у Еўропе не было падобн.статута. Зацверджаны у 1529г.на сойме ВКЛ. Заслуга яго стварэння і зацвярджэння належыць Жыгімонту. У 1518г Жыгім ажаніўся з Бонай Сфорцай, яна садзейнічала рэформам. Убачыўшы залежнасць жыгім ад магнатаў, дабілася вяртання дзярж.зямель у казну, якія былі захоплены не па закону (абаленск.воласць). Б.Сфорца садзейнічала умацаванню пазіцый каталіцтва. Садзейнічала набыццю памешчыкам зямлі у ВКЛ. У 1556 Б.Сф.пакідае ВКЛ і з сабой забірае каштоўнасці ВКЛ. У 1526 г. у вільні сабраўся сойм вял.кн.літ і каб замацаваць сваю адасобленасць ад Польшчы аб’яв.Жыгімонта 2 вял.князем літоўскім. Яму сказалі, каб ён каранаваўся. Жыгім.выступіў супраць каранавання (польшча была супраць). У 1529г пасля просьб і намаганняў вял.кн.літ Жыгім.1 прызнаў Жыгім.2 вял.кн.літ, але гэтае прызнанне не насіла рэальн.улады. (ВКЛ-каранацыя і крок да самастойнасці ад Польшчы). Адразу пасля абрання Жыгім.2 стала зразумела, что шляхта ВКЛ хоча аддзяліцца ад палякаў, але пры жыцці Жыгім.гэтага не адбылося. У 1544г Жыгім.1 афіцыйна передаў уладу свайму сыну (памёр у 1548). Жыгім.2 Аўгуст адзінаўладзец у Польшчы і ВКЛ.