31.Беларусь у першае пасляваеннае дзесяцигодзе (1945-1955гг)

Грамадска-паліт.жыццё БССР у ’45-’53гг. Існаванне таталітарнага рэжыму і узмацненне рэпрэсій.Вайна скончыл.=> для большасці нас-ва галоўнае - аднавіць разбуран. гасп-ку, вёскі, гарады. А для сталінскага рэжыму галоўнае – умацаваць ідэалагіч. і гаспадарч. струк-ры. Улічвалася, што нас-ва акупірав.тэр-рый даведалася шмат праўды пра рэпрэсіі напярэдадні вайны, пра сваю гісторыю=>недавер да вызвален.народаў. +усе, хто не прыняў актыўн. удзелу у партыз. бар-бе – здраднікі=>многія мн.падпольшчыкі, партыз.сувязныя, былыя ваеннапалонныя – у турму.

Асабліва напружаная сітуацыя – у Зах.р-нах (Армія Краёва) => арыштав. шэраг дзеячаў Кампартыі ЗБ. Узмацненне пазіцый асобнага намесніка выклікала падазрэнне (нпр, Панамарэнка – займаў пасаду 1-га сакратара ЦК КПБ, карыстаўся вялікім аўтарытэтам, але ў ’47г. у выніку ўнутрыпартыйн. бар-бы страціў пасаду і б. адазваны ў Маскву. Яго пасаду заняў былы сакратар Пермскага абкома Гусараў, які працягнуў масав. калект-цыю і ўзмацніў ідэалагічн. дыктат у к-ры. У ’50г. на яго месца – Патолічаў).Выбары ў Вярх.Савет СССР (’46), у ВС БССР (’47) і мясцовыя Саветы (’48). Вылучэнне кандыд.у дэпутаты – фармальна. Фармальнай была і роля Саветаў (нпр, старшыня Прэзідыума ВС БССР – Наталевіч, з ’48 – Казлоў – ніколі не быў 1-м чалавекам у рэспубліцы). Але! Выбары – сімвал пераходу да мірнага жыцця (абстаўляліся як сапраўдн. свята). Сталінская сіс-ма абапіралася на пэўную падтрымку пераважнай часткі нас-ва (нпр, напярэдадні кампаніі па бар-бе з “бел.нацыяналізмам” і калект-цыі ў зах.абл-цях у БССР б.праведзены шэраг адкрытых суд.працэсаў над ваен.злачынцамі=>нянавісць беларусаў да фашыстаў накіроўвалася на імперыялістаў ЗША і “іх пасобнікаў – бел.нацыяналістаў”). вера больш-ці нас-ва, што СССР – аплот бар-бы за мір. На пач.’50х гг. у пік халодн.вайны на Б.пачаўся збор подпісаў пад адозвай аб забароне атамнай зброі. Мітынгі па ўсёй рэсп-цы. Створана Рэспубл. камісія садзейнічання Сав. камітэту абароны міру (старшыня – Я.Колас, намеснікі – Ц.Гарбуноў, П.Машэраў).Роля камсамола і прафсаюзаў: павінны накіроўваць моладзь і працоўных на гераічн. працу па адраджэнню краіны. Студзень’48г. – на пасяджэнні ЦК ЛКСМБ Саюзу моладзі ўручаны ордэн Чырвонага Сцяга за мужнасць, самаадданасць камсамольцаў у гады вайны (сакратары ЦК ЛКСМБ у 1-ыя пасляваен.гады – Мазураў і Машэраў). + у рэспубліцы дзейнічалі філіялы ДАСААФ, спартыўн. і культ. аб’яднанні, членства ў якіх д/большасці нас-ва б. абавязковым. Д/вырашэння задачы калект-цыі ў зах.частцы створаны адміністрацыйна-карныя партыйныя органы – палітаддзелы пры МТС. Аднаўл.і развіццё нар.гасп-кі і к-ры (сяр.’44-пач.’50х гг) Загінуў кожны 3-ці, БССР страціла больш 1\2 нац.багацця, эканоміка адкінута да узроўню ’28г., разбур. гарады. Аднаўленне нар. гасп-кі пачал. з часу вызвал. усх. р-наў (восень’43) і працягвал. да пач.’50х. Аднаўленне планав.завяршыць на працягу 4-га 5-гадовага плана (’46–’50). Акцэнт–на паскоран. аднаўл. торфаздабычы, энергетыкі і развіцці машынабудав., стварэння аўтамабілебудав., трактарабуд-ня. Жаданне прыцягнуць праз буд-ва новых прадпр-ў асігнаванні на жыллёвае буд-ва і сац.забеспячэнне. АЛЕ! Не хапае кваліфікав. кадраў=>1)падрыхтоўка рабочых праз сіс-му дзярж. працоўн. рэзерваў (рамесн.вуч-чы); 2)падрыхт.на прадпр-вах (у т.л. за межамі Бел.); 3)накіраванне рабочых і інжынерна-тэхнічн.персанала на бел.прадпр-вы. =>да ’50г. коль-ць рабочых павяліч.у параўнанні з ’45г. у 2 разы. Хутка развів. машынабуд-не і металаапрац. АЛЕ!=>у заняпадзе харчовая, лёгкая галіны, прам-ць буд.мат-ў. С/г: вяртанне калгаснай сіс-мы+чым больш працавалі, тым больш забіралі. Вытворчасць асабістых гападарак стрымлів. жорсткай падатков. сіс-май. Калект-цыя ў зах.абласцях=>пагаршэнне сітуацыі ў с/г. Пач. ’50х г.-узбуйненне калгасаў (мэта-больш эфектыўн.выкарыст.с/г-чай тэхнікі, але не ўлічвал.спецыялізацыя вытворчасці злучаемых гаспадарак). =>с/г-чая палітыка завяршылася банкруцтвам. У ’53г.-змена кір-ва СССР=> былі павялічаны закупачныя цэны і вытв-ць с/г-чай тэхнікі, спісана запазычанасць з калгасаў + заменена сіс-ма падаткаабкладання асабістага надзелу вяскоўца (больш плацілі з памеру зям.плошчы, а не з таго, што на ёй узрастала). К-ра: складаныя ўмовы: амаль поўнасцю знішчана матэр.-тэхнічн. база УА і к-ры, не хапала выкладчыкаў. Вучыл.чытаць па старых газетах + яны ж –у якасці сшыткаў, мел=вугаль, чарнілы-з сажы. Мін-ва асветы даслала бел. школам 10млн. падручнікаў, >3млн. сшыткаў+інш.абсталяванне. Асабл. цяжкасці-Зах. Беларусь (нанава стварал.сетка бел.НУ)+не хапала настаўнікаў. ’44-’45гг.-ВНУ аднаўляюць работу: жнівень’44 - БДУ, восень’44 - Мн, Вц, Магіл, Гом, Гродз. Але! 2/2 ’40х - пач.’50гг.–жорскі ідэалагічны прэс. Далейшая ідэалагізацыя ўсіх сфер жыцця (падзел галін навукі і к-ры на “наша-сацыялістычнае” і “іх-капіталістычнае”). Кампанія па бар-бе з “нізкапаклонствам перад Захадам”, “беларускім нацыяналізмам”, “бязродным касмапалітызмам”. Для кантролю над культ. жыццём Бел. на пачатку ’47г. у ЦК КП(б)Б б.утвораны аддзел к-ры (сачыў за выкананнем дырэктыў цэнтральн. партыйн. органаў па ідэалагіч. пытаннях). У літ-ры пераважала тэма вайны + дакладна станоўчыя і адмоўныя героі. Развіццё тэатра. + ствараюцца новыя муз.калектывы: ’52г.- Дзярж.нар.хор БССРна чале з Цітовічам. У меншай ступені закрануў ідэалагічны дыктат выяўленч. мас-ва: пераважала героіка-патрыятычная тэматыка, найперш тэма партыз.руху (Ціхановіч, Сухавераў). + вызначальны манументалізм хар-ны для Зайцава, Волкава, Ахрэмчыка. Перавага партыйна-рэвалюц. тэматыкі. Скульптар Азгур, архіт-ры Воінаў, Кароль, Паруснікаў.К-ра і ас-ці яе развіцця ў 1-е пасляваен. 10годдзе.Гл. к-ру ў пыт. №59 + у ВНУ скарач.вывуч.нац.гісторыі і к-ры (нпр, у БДУ закрыта кафедра гісторыі Б.) + згорнута выкладанне бел.мовы. некаторыя выкладчыкі супраць гэтага=>абвінавачванні ў нацыяналізме, ганенні. Недахоп спец-таў. Літ-ра: умяшанне ў творчы пошук, навязванне аднадумства, імкненне да уніфікацыі. Але! Папоўніліся пісьменніцкія рады (Брыль, Вялюгін, Васілевіч, Мележ, Кірэенка). Пісьмен.накіроўв.намаганні на асэнсаванне праблем пасляваен.развіцця. Я.Колас (’46г. “Рыбакова хата” – Сталінская прэмія ў ’49г), Броўка (“Хлеб”). Пастанова “Аб часопісах “Звязда” і “Ленінград” (жнів.’46). Ліпень’47 – “Аб рабоце Саюза сав.пісьменнікаў і рэдкалегій літар-маст.часопісаў БССР па выкананню пастановы ЦК УКП(б)..гл.вышэй”: крытыка стану бел. літ-ры, нездавальн. стан літар. крытыкі. У пач.’50х гг. – кампанія бар-бы з “нацыяналізмам”. Крытыка зб-каў вершаў К.Буйло, М.Лужаніна. Імкнуліся не прапусціць у друк творы, якія адлюстр. нац-нае ў жыцці бел. народа. Але! Пісьмен.працягв.працаваць: Лынькоў, Шамякін, Мележ, Брыль, Крапіва, Макаёнак, Танк. Аднаўленне тэатраў (’45 – 12 тэатраў у рэспубл.) Але! У 1ыя пасляваен.гады - бар-ба за “чысціню” рэпертуару, пазбаўл.яго ад замежн.твораў (жнів.’46 – пастанова ЦК УКП(б) “Аб рэпертуары драматыч. тэатраў і мерах па яго паляпшэнню”: штогод трэба ставіць не <2-3 спектакляў на суч. сав. тэмы). Жнів.’46 – бюро ЦК КП(б)Б разгл.пытанне “Аб рэпертуарным плане тэатраў БССР” => узмоцн. кантроль за дзейн-цю тэатр. калек-ў (рэпертуар м. было змяніць толькі з дазволу). Бар-ба з касмапалітызмам. Пачалася пасля надрукаванага ў “Правде” ў студз.’49 артыкула “Аб адной антыпатрыятычнай групе тэатр.крытыкаў”: тут прадст-кі пераважна яўрэйск.нац-ці абвінавачваліся ў тым, што яны – носьбіты касмапал-му=>так закладзена антысеміцкая накіраванасць новай паліт. кампаніі (у Бел. крытык. Літвінава і Рамановіча). У Віц.тэатры – значныя творчыя поспехі, таленавіт.акцёры: Ільінскі, Сяргейчык, Звездачотаў, Канапелька, Шмакаў.

32.Сац-эканам. працэсы ў БССР у сяр.’50-’80х

Май 1957 – закон “Аб далейшым удасканаленні арг-цыі кіравання прамысловасцю і транспартам” => уведзена тэрытар. сіс-ма кіравання эк-кай, утвораны 1 экан. р-н і ліквідав. 9 міністэрстваў. Створаны Савет нар.гасп-кі БССР. Акцэнт – на развіцці цяжкай прам-ці (машынабуд-не і металаапрац.) Стварэнне адзінай Бел.энергасіс-мы. Новыя галіны прам-ці: радыёэлектрон., электратэхнічн., кабельная, нафтаперапрацоўч. і інш. + з’яўленне новых гарадоў: Наваполацк, Салігорск, Светлагорск. Але недастаков.увага да разв-ця лёгкай прам-ці. С/г: нізкі ўзровень кіравання, падрыхтоўкі с/г-чых кадраў. Пач.1960х – кампанія па пераўтвар. калгасаў у саўгасы + кампанія па ліквідац. асабістых гасп-к. 1965 – эканамічн.рэформа (аўтар - Касыгін): уключыць у дзеянне таварна-грашовыя механізмы рыначнай эканомікі, аднак пры гэтым не паслабляцькамандна-адм.метадаў у эканоміцы. прам-ць: 2 часткі – 1)вяртанне да галіновага прынцыпу кірав-ня прам-цю, у кастрычніку 1965 замест 1 саўнаргаса ўтворана 6 міністэрстваў саюзна-рэспубліканскіх і 3 рэспублік. (мясцовай прам-ці, тарфяной, сельск.буд-ва). 2)змянялася сіс-ма тэхніка-эканамічн.паказчыкаў. Прадпр-вы атрымалі права самастойна вызначаць рост прадукцыйнасці працы, коль-ць персаналу. + стварэнне фондаў д/матэр. заахвочвання і правядзення сац-культ. мерапр-ў. Вынік рэформы: развіцце прамысловасці характ.пераважна колькасным ростам=праходзіла экстэнсіўным шляхам г.зн.павелічэнне колькасці выпускаемай прадукцыі за кошт працуючых, колькасці грошай на развіцце прамысловасці. Пераход на інтэнсіўны шлях не атрымаўся. С/г: Б. – адкормчы цэх СССР: тут сканцэнтраваны адкорм буйной рагатай скаціны, свіней, малочная жывелагадоўля. Адбывалася хімізацыя с/г.Прадугледжваецца паляпшэнне матэр-тэхнічн. забеспячэння і капітальн. буд-ва на вёсцы, удасканаленне падрыхтоўкі кадраў. Зацверджаны 5-гадовыя планы закупак с/г-чай прадукцыі, уводзілася аплата працы калгаснікаў грашыма і с/г-чай прадукцыяй. 8-я 5-годка (1966-1970): спецыялізацыя на мяса-малочнай жывёлагадоўлі, вытв-ці бульбы і лёну. + праграма па ўмацав. матэр-тэхнічн. базы с/г: павеліч. выпуску трактароў, камбайнаў.1967 – закончыл.электрыфікацыя вёскі. Работы па асушэнню балот і павелічэнню фонда ворыўных зямель => значны рост валавой прадукцыі. Рэформа ў с/г згорнута ў к.1960-пач.1970х => узмацненне камандна-адміністрац. метадаў кір-ва. 1970-1980ыя: павысіўся ўзровень адукацыі і прафес. падрыхтоўкі працоўных. Студзень1975 – новы парадак ацэнкі работы прад-ва: план лічыўся выкананым, калі былі выкананы дагаворныя абавязкі перад заказчыкам. Другая палова 1970х – пабудав.новыя прад-вы (Жлобін, Слонім, Гродна). Узмацненне канцэнтрацыі вытворчасці. Але зніжэнне асноўн. эканаміч. паказчыкаў. Нерацыянальнае размяшчэнне вытв-ці + экалагічн. небяспека (Наваполацк). С/г: курс на стварэнне буйных комплексаў у жывёлагадоўлі. Меліярацыя => каля 1/3 зямель перасушаны. Пагаршэнне выкарыстання тэхнікі ў калгасах. 1982 – Харчовая праграма: курс на інтэнсіфікацыю с/г-чай вытв-ці. 1985 – створаны Дзяржаграпром БССР. Т.ч.эк.развіцце БССР было абумоўлена рэформай 1965 г. і працэсам мадэрнізацыіі пераходам да індустрыяльнага тыпу вытворчасці на аснове увядзення комплекснай механізацыі і аўтаматызацыі. Асаблівасць гаспаларкі – развіцце па экстэнсіўнаму шляху з перавагайй цяжкай прамысловасці на аснове камандных і эк.метадаў кіравання.

33.Адукацыя, навука і к-ра ў БССР у сяр.50-80гг. Змены ў сіс-ме адукацыі: закон “Аб умацаванні сувязі школы з жыццём і аб далейшым развіцці сіс-мы нар. адукацыі СССР” (1958) – замест усеагульнага абавязковага 7-гадовага навучання – 8-гадовае. У СШ – 11-гадовы тэрмін. Але рэарганізацыя на практыцы сябе не апраўдала => з 1964г. усе школы зноў на 10-гадов. тэрмін навучан. Да канца 1960х у рэспубліцы вырашана праблема ўсеагульн.8-гадов.адукацыі і створаны адпаведныя ўмовы для абавязков.сярэдняй, пераход да якой завершаны ў 1977г. Работа па ўдасканаленню пачатков.школы: 1968 – тэрмін навучання скарочаны да трох гадоў, з 1976 – пераход да навучан. дзяцей з 6-гадовага ўзросту. Новае – адкрыццё агульнаадукацыйн.школ інтэрнатаў, стварэнне з 1956 пры школах груп з падоўжаным днём. Умацаванне матэрыяльна-тэхнічн.базы нар.асветы: стварэнне больш буйных і добра абсталяв. школ. + вялікая ўвага – падрыхтоўцы рабочай і сельскай моладзі праз сістэму прафесійн-тэхн.адукацыі (коль-ць яе навуч.устаноў за 1961-1985 павяліч. са 103 да 240). Спецыялістаў сярэдняга звяна ў рэспубл. рыхтавалі 136 тэхнікумаў і вучылішчаў. + паспяхов. развіццё вышэйш. навуч. устаноў (1985 – 33 ВНУ, у т.л. 3 унів-ты). Адкрыты унів-ты ў Гомелі, Гродне, Мінскі радыётэхнічны, Віц. тэхналагічн. Навука: 1985 – дзейнічалі сотні навуков-даследч.устаноў, у якіх працав. > 40тыс. ч-к (>1тыс. дактароў і 13 тыс. кандыд. навук). АН – магутны і аўтарытэтны цэнтр. У 11-й 5-годцы тут былі завершаны фундамент. даследванні па 423 тэмах у розн. галінах ведаў. Эканамічн. эфект ад укаранення навуков. распрацовак у вытворчасць склаў > 786 млн.руб. + Навуков. даследванні ў ВНУ, галіновых навуков-даследч. інст-тах і лабаратор. + даследванні сацыяльна-паліт., эканам., культ.жыцця – працы па філасофіі, гісторыі, эканоміцы (“Гісторыя Бел.ССР” – 5т, Энцыкл. літ-ры і мас-ва Бел. – 12т). + адкрыццё клубаў, дамоў к-ры, бібліятэк, музеяў, тэатраў.Новыя распрацоўкі: акадэмік Ельяшэвіч – фізіка; ак. Платонаў – матэм. Біялогія-генэтыка, генная інжэнерыя => новыя сарты с\г культур і парод жывел; хімія – атрыманне пластмасавых і сінтэтычных валокнаў; развіцце радыеэлетронікі і інтэгральнай мікраэлектронікі, вылічальнай тэхнікі;асваенне энергіі атама і космасу(першыя бел.касманаўты – Клімук і Каваленак ) К-ра: Літаратура:прадзівыя творы пра вайну (В. Быкаў “Кар,ер”, А. Адамовіч “Хатынская аповесць”, “Я з вогненнай вескі”). Гіст.жанр Ул. Караткевіч. Драматургія: К. Крапіва “Брама неўміручасці”, А. Макаенак “Святая прастата”, “Таблетка пад язык” уклад у развіццё сусв.к-ры: на пач.1980х ЮНЕСКА надрукав. “Анталогію бел.паэзіі” і “Ант-гію бел. апавядання”, манаграфіі “Культ. палітыка ў Бел.ССР”, “Фр.Скарына”, даследв. аб дзейн-ці Купалы і Коласа, альбом “Дрэва ў арх-ры слав. народаў” (1 з раздзелаў прысвеч. бел. дойлідам). + высокая ацэнка за мяжой сумесн. рабоце кінематаграф. Мн і М – кінафільм “Ідзі і глядзі”, “Альпійская балада”, “Руіны страляюць..” Мастацтва: М. савіцкі “Лічбы на сэрцы”; гіст.тэматыка:Г. Вашчанка, Шчамялеў, Стальмашонак. Ісачоў – не адпавядаў метаду сацрэалізму, быў знакаміты за рубяжом.Габелен – Аляксандр Кішчанка. Манумент.мастацтва “Хатынь”, “Курган Славы” – Глебаў, Селіханаў. Але негатыўн.з’явы: мала выдзял.сродкаў для умацаван.матэр-тэхнічн.базы. + Ідэалагічны дыктат. Асаблів. увага надзялялася інтэрнацыяналізацыі бел.к-ры => адмоўны ўплыў на яе нац. змест. + скарачэнне коль-ці бел. школ, перыядыч. выданняў і кніг на бел. мове =>падзенне цікавасці ў нас-ва да нац. культ. спадчыны.